Tíminn - 20.12.1990, Blaðsíða 8

8 Tíminn
JÓLABLAÐ 1990
1 Asperins
2 Sequens
3 Exerbaus
4 Hilarius
5 Gaudes
6 Nolensvolius
7 Clauduns
8 Contour
HUNDSINS
Orðabókarhöfundurínn Sigfús
Blöndal (1874-1950) var
fjölhæfur maður og
(jölmenntaður. Hann var
afkastamikill ríthöfundur, samdi
ýmislegt fleira en
dansk-íslensku orðabókina tröll-
auknu sem svo notadrjúg hefur
reynst þjóð okkar
við að halda höfði gagnvart Dön-
um. Sigfús rítaði mergð blaða- og
tímarítsgreinar
um menningarmál og birti
þær víða um lönd. Hann þýddi tals-
vert af ljóðum og leikrítum. Sjálfur
frumsamdi hann þijú leikrit en
fullgerði ekki öll. Tvær ljóðabækur
eftir hann komu út, hin fýrrí,
„Drottningin í Algeirsborg", áríð
1917, hin síðari, „Sunnan yfir
sæ“, árið 1947. Sigfús
sá um útgáfur á íslenskum merkis-
rítum fyrri tíða, s.s. .Ævisögu
Jóns Indíafara"
og „Píslarsögu Jóns
Magnússonar". Hann ritaði mikið
sagnfræðirít um
Væríngja.
Þau skrif Sigfúsar Blöndal sem hér
verða tekin til umfjöllunar hafa, eft-
ir því sem best verður séð, legið í al-
geru þagnargildi til þessa. Tvö upp-
köst að lausamálsverkum, annað rit-
gerðardrög um draumsýnir mann-
kyns á framtíðarríkið. Hafði Sigfús
dregið saman mikið efni til bókar-
innar, en komst aldrei langt með að
skrifa hana. Hitt ritverkið er skáld-
saga sem hér birtist kafli úr. Titil
sögunnar er „Landar í Höfn“ og
fjallar, eftir því sem ég hef komist
næst, um líf skóla- og listafólks í
Höfn um aldamótin. Sigfús hafði
ritað alllangt mál þegar hann hætti
við, og hreinritaði ekki. Hann virðist
hafa haft byggingu sögunnar á
hreinu frá því fyrsta að hann stakk
niður penna til að rita hana og ég
álít að fyrsta kaflann hefði höfundur
ekki bætt með því að rita hann frek-
ar. Líklega gildir sama um allt hand-
ritið, 170 stórar og smáar síður, en
höfundur hefur af einhverjum
ástæðum kosið að rita söguna með
blýanti eftir fyrsta kaflann. Þau skrif
eru svo klesst nú tæpri öld frá ritun-
artíma að engu er líkara en ritað sé
með arabískum leturtáknum. Þessi
hluti handritsins er skráður á laus
blöð og bætir ekki úr skák, e.t.v. er
hann ónýtur.
Fyrsti kaflinn, sá sem hér birtist, er
aftur á móti ritaður með penna í
stílabók. Kaflinn fer nærri því að
mynda sjálfstæða sögu og er óvenju-
legur, með hliðsjón af íslenskum
samtíðarskrifum. Titillinn er höf-
undar sem hóf verkið á því að
ákveða framvindu sögunnar og
kaflafyrirsagnir. Sagan er að líkind-
um rituð á árunum 1892-8, á há-
skólaárum Sigfúsar Blöndals í Höfn.
Sagan af „Skírn hundsins" hlýtur að
Hundsskírn
Það sögubrot Sigfúsar Blöndals
sem hár birtist er úr nýútkominni bók
Þorsteins Antonssonar Vaxandi vængir.
Undirtitill er Aftur ■ aldir um ótroðnar
slóðir. í bókinni er að finna sögur og
frásagnir eftir merka menn og
velþekkta, en hafa ekki birst áður. Af
ýmsum ástæðum hefur þessum rit-
verkum
verið hampað
fyrr og liggja til
þess ýmsar
ástæður, svo
sem blygðunar-
kennd fyrri tíma
eða að höfundar
eða aðstandend-
ur þeirra hafi
ekki talið
ritsmíðamar
þesslegar að
birta ætti
aimenningi.
Saga Sigfúsar
Blöndal sem hér
birtist er skrifuð
um aidamótin
síðustu.
Helgi Sigurðs-
son gerði myndir
í bókina og er sú
skreyting sem
hér birtist
Sigfús Blondal. þaðan tekin.
teljast til hinna fyrstu skrifa íslend-
ings sem flokkast geti undir raun-
sæisbókmenntir. Fyrstu sögur Gests
Pálssonar komu út á bók árið 1888.
En Sigfús Blöndal hefur ekki kært
sig um hálfvelgju Georgs Brandesar,
eftir þessum skrifum að sæma,
raunsæið er af öðrum toga, kannski
sótt til Frakka fyrir áhrif frá Grími
Thomsen, þeim lynti hvorum við
annan, Grími og Sigfúsi, á námsár-
um Sigfúsar og þrátt fyrir þann ald-
ursmun sem á þeim var.
Sigfús Biöndal fæddist í Hjallalandi
í Vatnsdal árið 1874. Hann reyndist
framúrskarandi námsmaður og það
svo að hann lauk stúdentsprófi með
besta vitnisburði 17 ára gamall.
Hann nam grísku og latínu við
Hafnarháskóla með ensku að auka-
grein, gerðist að loknu prófi starfs-
maður Þjóðarbókhlöðunnar og
vann þar sem bókavörður til ársins
1939. í hálfan annan áratug var
hann lektor í nútímaíslensku við
Hafnarháskóla. Sigfús varði tuttugu
árum ævi sinnar í samningu dansk-
íslensku oröabókar sinnar og var
sæmdur heiðursdoktorsnafnbót við
Hafnarháskóla eftir útkomu orða-
bókarinnar.
Sigfúsi er lýst svo að hann hafi ver-
ið fjörmaður, félagslyndur, söngvinn
og hafi lagt sig einkum eftir þjóðlög-
um frá ýmsum löndum. Hann lék
sjálfur undir á gítar, ástarsöngvar
létu honum vel. Fordild bar aldrei á
í fari hans né hofmóð en aftur á mót
hispursleysi þess sem sífellt leitar að
fróðleik og fegurð. Sigfús var hnell-
inn maður á velli, snotur í útliti og
kvikur á fæti svo að sópaði að hon-
um þar sem hann fór. Hann kvænt-
ist tvívegis og eignaðist marga af-
komendur.
I.
Það var glaða sólskin yfir Kaup-
mannahöfn. Borgin var að vakna og
fara á fætur. Sívaliturn gnæfði yfir
miðbæinn, grár og gamall eins og
langafi sem lítur elskulegu ellibrosi
á ungviðið í kring. Sólargeislarnir
báru kveðju frá honum yfir götuna
til jafnaldra hans hinum megin,
stúdentagarðsins fræga, Kollegium
Domus Regiær, Regensen sem Dan-
ir kalla miðstöðvar íslenska stúd-
entalífsins vegna forréttinda þeirra
sem íslenskir stúdentar við Kaup-
mannahafnarháskóla höfðu öldum
saman haft til að búa þar.
Inni á Garði var ennþá allt kyrrt og
hljótt, enginn þar á ferli nema gamli
næturvörðurinn sem stóð frammi
undir portnershvelfingunni og var
þar að tína saman bjórflöskur og
koma þeim fyrir á afviknum stað.
Uppi á fjórða gangi númer fimm
hringdi vekjaraúr hátt og hvellt og
stud. mag. Árni Thorlacius þaut
upp. Hann hafði verið að dreyma svo
yndislega heim til íslands, hvernig
hann lá þar í ilmandi birkiskóginum
uppi við Hreðavatn, á kletti þar, bak-
aður í sólskininu. Honum sýndist
vatninu bregða fyrir sig þegar hann
var að vakna — eða var það máske
spegillinn á veggnum móti rúminu?
Árni flýtti sér í fötin. Hann átti sem
sé að vera „vekjari" þann morgun-
inn og það var nú ekki alltaf eins
auðvelt fyrir morgunsvæfan stúd-
ent.
Samkvæmt hinum ströngu lögum
í „Den gamle Vækkerforening",
frægu og ágætu félagi sem Hostrup
gerði ódauðlegt á sínum tíma, áttu
félagsmenn að skiptast á að vekja
stallbræður sína, hver fjóra daga í
röð. Tíminn var mismunandi, en
þetta var um hásumar og því skylt
að vekja kl. 6. Það stóðst á að Árni
var alklæddur og Garðklukkan sló.
„Sigur andans yfir holdinu" (það
var orðtak félagsins), hugsaði Árni,
„ekki þarf ég að borga 75 aura fyrir
að gleyma að vekja eins og síðast."
Hann kveikti á kerti í skriðbyttunni
sem vekjarinn átti að hafa í hendi til
að lýsa sér á þyrnibrautinni því þó
glaða sólskin væri úti var full ástæða
til að bregða upp ljósi þegar inn kom
í herbergi félagsmanna því í flestum
þeirra voru gluggarnir byrgðir á
nóttinni með hlerum að innan svo
inni var niðamyrkur.
Vakningin gekk fljótt og vel þann
daginn, margir félagsmenn voru
farnir upp í sveit, sumir höfðu sett
krossmark á dyrnar hjá sér sem var
merki þess að ekki mátti vekja þá
þann daginn — það kostaði fimm
aura — einstaka maður „var veikur“
sem á máli Vökufélagsins þýddi það
að menn fyrir tíu aura máttu sofa í
næði í átta daga, en voru svo skyldir
til að vera heilbrigðir í næstu átta
daga á eftir. Svefnpurkurnar sumar
hverjar fóru nú reyndar svoleiðis að
að þeir krossuðu dyrnar sínar hvern
morgun af þeim átta, þangað til
þeim var leyfilegt að tilkynna að þeir
væru veikir aftur — þeir voru bestu
menn félagsins og borguðu drjúgast
í sjóðinn sem svo var varið til skóg-
arferða á vorin og glæsigilda á vet-
urna.
Eftir fjórðung stundar voru allir
vaktir sem vekja átti og nú byrjuðu
eftirlitin. Við fyrsta eftirlit áttu allir
að vera komnir í sokka og brækur og
hafa hneppt efsta hnappnum í
buxnaklaufinni — annars var 10
aura sekt. Við næsta eftirlitið, kort-
eri seinna, áttu þeir að vera alklædd-
ir.
Það var ekki nema einn maður sem
auðgaði félagssjóðinn með tuttugu
aurum þann daginn við annað eftir-
lit, en það var landi og góðkunningi
vekjarans, stud. jur. Steingrímur
Steingrímsson.
„Herra Steingrímur Steingríms-
son, annað eftirlit!" þrumaði Árni
sigri hrósandi þegar hann kom inn
og hitti Steingrím ennþá liggjandi í
rúminu. — „Heyrðu nú annars,
Steingrímur, mikill bannsettur slóði
ertu. Geturðu ekki reynt að aðast úr
bólinu, það er glaða sólskin úti.
Kond’ í sjó.“
„Því læturðu svona, maður, get-
urðu ekki látið mig í friði — ég þarf
að sofa út seg’ eg. Farðu og líttu eft-
ir hinurn," nöldraði Steingrímur.
— „Ég er búin með þá alla, þú ert
sá seinasti í dag. En ég get ekki séð
þig slóðast svona í bólinu í þessu
veðri!"
— ,Æi. farðu út, ég þarf að sofa.“
— „Nei, hvað ætli þú þurfir að sofa?
Eins og þú hafir ekki haft tíma til
þess í nótt? Hefurðu máski vakað og
verið á túr?“
— „Onei, tæplega get ég nú sagt
það.“ Steingrímur sá að ekki mundi
vera hægt að koma Árna af sér því
nú var hann búinn að draga annan
hlerann frá glugganum og var sest-
ur á koffort sem stóð þar. — „Ég var
nú annars í Táfala í gærkvöld og
kom heim ósköp skikkanlega um
tvöleytið."
„Um tvöleytið? Tafala er lokað
klukkan tólf, svo eitthvað hefurðu
verið að slóra.“
„Ja, mér varð gengið inn í Litar-
ann.“
„Nú, þá þarf ég nú ekki að spyrja
um hvað þú hefur gert.“ — „Litar-
inn" („Farvegade") var þar gata sem
fáa siðsama menn fysti að koma í á
næturþeli.
„Ja, þó þú þykist ekki þurfa þess
með að koma þar þá er nú sú gata og
hennar fólk góð fyrir mig og mína
líka. Mér er hvergi betur tekið í allri
Danmörku. Ég hitti blessaða lóu og
fór á eftir henni — og svo kenndi ég
í brjósti um litla skinnið — mér
fannst það vera synd að láta hana
sofa eina svo ég fór upp til hennar
„Ef þú þekktir heiðarlegar stúlkur
hér mundirðu ekki vilja hætta
heilsu þinni, andlegri og líkamlegri,
hjá þess konar kvenfólki."
— „Heyrðu nú, góði Árni, þetta
getur nú verið gott og blessað sem
þú segir, en segðu mér, þú þekkir nú
flesta af okkur eins vel og ég —
hvernig í ósköpunum eigum við að
gera annað? Við komum hingað ein-
mitt á þeim aldri sem náttúran segir
okkur að við þurfum að kynnast
kvenfólki, og svo —? Eigum við að
híma hér við háskólann, fullorðnir
karlmenn, í einlífi, hreinlífi og
meinlífi, ein fimm, sex eða sjö ár og
svo máske halda okkur í skefjum,
hamingjan má vita hvað mörg ár á
eftir þangað til við getum gifst?
Heldurðu að náttúran hafi skapað
mann til að fara svona að ráði sínu?
Þú og aðrir dyggðapostular, sem
þykist vera svo hreinir og heilagir,
ættuð við og við að gera ykkur ljóst
hvað sterk ástríða þetta getur orðið
hjá hraustum karlmanni."
„Hvernig fara stúlkurnar að?“
„Eins og þær séu betri! Vertu viss
um það, hafi kvenmaður einu sinni
farið að hugsa um slíkt fyrir alvöru
þá er hún ekki hætis hót betri en við
erum.“
„Svo það heldur þú?“
„Þú talar eins og barn um hluti sem
þú ekki berð skynbragð á. Við þurf-
um annars að fara að uppala þig,
Árni. Þú endar líklega með því að
ganga í Kristilegt félag ungra
manna eða eitthvað þvflíkt húmbúg,
andlitin skínandi af fjálgleik og sál-
irnar skitnar. Ojæja — tíminn líður
— man ég það þegar ég fyrst átti við
stelpu — mér hálfbauð við henni
líka, en þetta fer af. Besta ráðið til að
venja sig af þessum asnalega við-
bjóði er að heita á Bakkus gamla,
vera helst svona dálítið hýr, eins og
þær nú oft eru, blessaðar lóurnar."
„Steingrímur, en geturðu ekki séð
hvernig þetta endar? Þær einustu
konur sem þú kynnist á þínum besta
aldri, eru þess háttar að þú aldrei
þyrðir að kannast opinberlega við að
þú þekktir þær.“
„Getur verið, lagsmaður, en bíddu
við — ég veit vel hvað þú ætlar að
fara. Ég hef svo sem heyrt klifað á
því að það að kynnast menntuðum
og góðum stúlkum geti haft göfg-
andi áhrif og allt þess háttar bölvað
slúður. En hvernig í ósköpunum
ættum við að fara að því hér? Hvaða
góðar og menntaðar stúlkur standa
okkur hér til boða? Getur þú bent
mér á nokkurn af okkar kunningj-
um sem á færi á slíku? Þó einhverjir
okkar máske kynnist fjölskyldum
hér svo, að þeir séu boðnir þangað í
kvöldverð eða miðdagsverð nokkr-
um sinnum á vetri — kynnist mað-
ur máske stúlkunum á heimilinu
fyrir það? Og þó svo væri, er það víst
að þær séu svo miklu betri en stúlk-
urnar heima? Fáar af þeim munu
vera svo vitlausar að fara að verða
skotnar í fátækum útlendingum
eins og við erum, og ef við færum að
verða skotnir í þeim yrðum við þeim
auðvitað aðeins til athlægis. Og ég
veit ekki betur en við séum nógu
útgengileg vara þegar heim er kom-
ið. „Þær kunna að meta kandídat
með láði,“ segir skáldið."
„Mér finnst maður nú geta kynnst
kvenfólki án þess að vera að hugsa
um ástir. Þú sjálfur og þínir líkar er-
uð orðnir svo grómteknir af ykkar
holdlegu hugsunum að þið getið
ekki litið stelpu án þess strax að fara
að daðra við hana.“
,Æ, hættu nú, blessaður — ég fer á
fætur," sagði Steingrímur, vatt sér
fram úr rúminu og stóð upp, alls-
nakinn, því eftir gömlum sið hafði
hann enga spjör á sér á nóttunni. Á
Iíkamanum var hvergi blettur né
hrukka, hörundið mjúkt og hvítt og
vöðvarnir stæltir. Ekki var að sjá að
þriggja ára slarklíf við skólann hefði
neitt skaðað heilsu hans.
Steingrímur var fallegur þar sem
hann stóð á miðju gólfinu, teygði úr
sér og lék ýmsar leikfimilistir eftir
venju sinni á morgnana áður en
hann fór í fötin. Árni, sem hafði
mikinn áhuga á listum, hlustaði á
fyrirlestra um gríska myndasmiði og
hafði næmt auga fyrir líkamlegri
fegurð, gat ekki annað en dáðst að
því hvað snyrtilegar allar hreyfingar
Steingríms voru og hvað undrunar-
legt samræmi var yfir öllum hlutum
líkamans. Steingrímur fór svo að
klæðast, en hélt áfram samtalinu við
Árna.
„Já, ég er nú ekki búinn að segja
þér alla söguna af mér í nótt. Þegar
ég kom heim á Garð um tvöleytið,