Tíminn - 13.04.1991, Blaðsíða 9

8 Tíminn
Laugardagur 13. apríl 1991
Laugardagur 13. apríl 1991
ngr.
Timinn 21
Steingrímur Hermannsson, forsætisráðherra:
Kosið er um framtíðina og
er kosið um afstöðuna til
Steingrímur Hermannsson, forsætisráð-
herra, segir að Sjálfstæðisflokkurinn og Al-
þýðuflokkurinn vilji komast hjá því að gera
afstöðu íslands til aðildar að Evrópubanda-
laginu að kosningamáli. Hann segir að þetta
hljóti að vera eitt helsta mál kosninganna
vegna þess að á allra næstu árum verði þjóð-
in að taka mikilvægar ákvarðanir um það
hvemig hún vilji að samskiptum íslands og
EB verði hagað í ffamtíðinni. Steingrímur
segir að kjósendur eigi rétt á að fá skýr og af-
dráttarlaus svör um afstöðu flokkanna til að-
ildar íslands að EB. Hann segir að stefna
Sjálfstæðisflokksins í þessu máli sé óskýr eins
og í mörgum öðmm mikilvægum málaflokk-
um og í forystusveit flokksins séu menn sem
afdráttarlaust hafi lýst því yfír að ísland eigi
að sækja um aðild að EB.
Afstaða Alþýðufiokksins til
EB veldur mér vonbrigðum
Steingrímur var fyrst spurður út í bréf
Jóns Baldvins Hannibalssonar utanríkisráð-
herra, sem birtist í Tímanum sl. fimmtudag,
en svar við því bréfi birtist annars staðar í
blaðinu í dag.
„Eins og kemur fram í svarbréfinu veldur
það mér nokkmm vonbrigðum að Jón Bald-
vin skuli gera okkur upp einhvem ágreining
varðandi afstöðuna til evrópska efnahags-
svæðisins. Slíkur ágreiningur er ekki fyrir
hendi. Það er rétt hjá honum að við höfum
staðið mjög þétt saman við mótun stefnu til
þeirra viðræðna sem nú standa yfir. Hins veg-
ar hefúr í þessari ríkisstjóm aldrei verið fjall-
að um hugsanlega aðild að Evrópubandalag-
inu. Það hefur aldrei komið á dagskrá þar,
hvorki til að kanna hvort um það væri sam-
staða eða ágreiningur. Það er mál sem verður
hugsanlega tekið fyrir á næsta kjörtímabili.
Þess vegna þótti mér miður að sjá að Alþýðu-
flokkurinn hefur í ítarlegri stefnuskrá sinni,
„ísland í A-flokk“, opnað á aðild íslands að
EB, en þar segir á bls. 51, að aðild að EB komi
til greina.
Að mínu mati kemur aðild alls ekki til
greina. Aðild að EB þýðir sameiginlega stjóm
á fiskimiðum utan 12 mílna. Þetta kemur
skýrt fram í reglugerðum bandalagsins og í
Rómarsáttmálanum. EB stefnir að pólitísk-
um samruna og ef við erum þar með lendum
við í hringiðu sem við ráðum ekkert við.
Margaret Thatcher varð að hrökklast frá völd-
um þegar hún spymti gegn samruna á sviði
peningamála. Svo menn geta rétt ímyndað
sér hvort mikið yrði tekið mark á ókkur ef við
fæmm eitthvað að andæfa stefnu ráðamanna
í Brússel."
Menn í forystusveit
Sjálfstæðisflokksins hvöttu
til aðildar að EB
Þú hefur lýst því yfir að kosningamar 20.
apríl séu kosningar um aðild íslands að EB.
Hvernig má það vera þegar svo virðist sem
allir stjómmálaflokkar séu andvígir aðild ís-
landsaðEB?
„Við emm að kjósa um hvaða stefnu á að
fylgja á næstu ámm. Tveir flokkar hafa gefið
til kynna að aðild að EB komi til greina. Sum-
ir sjálfstæðismenn, þar á meðal þingmenn
flokksins, hafa talað mjög ákveðið um að við
eigum að sækja um aðild. í Morgunblaðinu
birtast stöðugt greinar og áróður fyrir aðild.
Fyrir stuttu birtist grein í blaði eftir Svein
Andra Sveinsson, borgarfulltrúa í Reykjavík
og náinn samstarfsmann Davíðs Oddssonar,
þar sem mjög ákveðið er hvatt til þess að við
sækjum um aðild að EB. Þegar menn í for-
ystusveit stjómmálaflokks boða það sem ég
vil kalla uppgjöf íslensks sjálfstæðis þá er
ástæða til að varast. Ég hef nú satt að segja
ekki trúað því að Alþýðuflokkurinn væri á
þessari línu en veit þó að þar em vissir menn,
eins og Birgir Ámason, sem hafa hvatt til þess
að ísland sæki um aðild að EB. Maður hlýtur
því að spyrja sjálfan sig hvenær hafa þessir
menn smitað svo út frá sér að þetta sé orðin
stefna flokkanna. Ég held að það sé betra að
slá slíkt niður fyrr en seinna. Það er betra að
reyta arfann strax áður en hann er kominn
um allt beðið.
Ég tel að í þessum kosningum þurfi að
koma fram hjá þjóðinni, með afstöðu þeirra
til flokkanna sem sumir hverjir hafa óskýra
stefnu í þessu máli, hvað hún vill.“
Nái fylgismenn aðildar að EB
að vinna saman er vá fyrir
dyrum
Ert þú þá að segja að Sjálfstæðisflokknum
og Alþýðuflokknum sé ekki treystandi til að
fara með þetta mál og semja fyrir hönd ísland
við EB?
„Miðað við það sé ég hef þegar sagt treysti
ég þeim a.m.k. ekki til þess. Ég treysti Fram-
sóknarflokknum vel til að hafa þau áhrif á
þessa flokka að þetta komi ekki til greina. Ég
óttast að ef þessir menn sem ég nefndi áðan
og margir fleiri í þessum flokkum nái saman
þá kunni að vera vá fyrir dyrum.“
Það vekur athygli að þeir menn sem í vet-
ur töluðu mjög opinskátt um hugsanlega að-
ild íslands að EB hafa dregið sig í hlé í þessari
kosningabaráttu.
„Það er ljóst að menn eru að sverja þetta af
sér. Það vekur tortryggni mína. Menn vilja
alls ekki að þetta verði kosningamál. Það er
meginástæðan fyrir þeim æsingi sem hefur
komið fram hjá einstökum mönnum út af
orðum mínum. Þeir sem hafa hreinan skjöld
eiga ekkert að óttast að þetta verði kosninga-
mál. Ef það er sannfæring manna að það sé
rétt að við gerumst aðili að EB þá eiga menn
ekkert að vera hræddir við að láta kjósa um
það.“
Framsóknarflokkurinn vill
aukin samskipti við aðrar
þjóðir
Ber þessi afdráttarlausa afstaða Framsókn-
arflokksins í þessu máli ekki vott um að flokk-
urinn vill að ísland einangri sig á alþjóðavett-
vangi?
„Nei, því fer svo víðs fjarri. Ég held að það
hafi fáir menn lagt meira fram til þess að
koma í veg fyrir einangrun íslands en ég. Ég
flutti m.a. frumvarp á þingi um erlenda fjár-
festingu sem varð að lögum og er lfklega eitt
stærsta málið sem síðasta þing samþykkti.
Lögin opna mjög mikið á frelsi í ýmsum svið-
um iðnaðar og þjónustu en hins vegar tryggja
þau einnig miklu betur en áður hagsmuni ís-
lands í fiskveiðum, orkulindum og eignar-
haldi á landi. Við stöndum einnig heils hugar
að því að opna hér peningamarkaði árið 1993.
Við teljum hins vegar að við eigum að hafa
opið og gott samstarf við fleiri en Evrópu. Við
eigum að hafa gott samstarf við Bandaríkin
og Asíu. Núna er t.d. lögð mikil áherslan á að
vinna fisk fyrir Bandaríkjamarkað vegna þess
að dollarinn hefúr hækkað. Við eigum einnig
að sinna meira Japansmarkaði. Við megum
ekki að hafa eggin öll í sömu körfunpi.
Við íslendingar erum alveg í frábærri
stöðu að nýta okkur hungrið eftir fiski víða
um heim. Við erum satt að segja í mjög góðri
stöðu með núverandi samning við EB. Við
getum boðið hingað aðilum til að fjárfesta t.d.
í þilplötuverksmiðju. Þetta getum við gert
vegna þess að við erum innan tollmúranna.
Það er þess vegna engin ástæða til að vera
með eitthvert vonleysi um framtíð þessarar
þjóðar.“
Sjálfstæðisflokkurinn opin-
berar stefnuleysi sitt
Það hefur vakið athygli að Sjálfstæðis-
flokkurinn gengur til kosninga með mjög
óljósa stefnu í helstu málaflokkum, jafnvel
enga stefnu í sumum. Er þetta nýtt í íslenskri
pólitík?
„Sjálfstæðisflokkurinn hefur alltaf haft
margar stefriur vegna þess að í honum eru
raunverulega margir flokkar. Þar eru lands-
byggðarmenn, þéttbýlismenn o.s.frv. Ég hygg
þó að þetta hafi aldrei komið jafnaugljóslega
fram og nú. Það eru vitanlega stórmerkileg
tíðindi að formaður Sjálfstæðisflokksins skuli
segja á ísafirði, í einni af miðstöðvum sjávar-
útvegs á íslandi, að Sjálfstæðisflokkurinn hafi
ekki stefriu í sjávarútvegsmálum. Sama má
raunar segja í landbúnaðarmálum. Eftir að
varaformaður flokksins var búinn að lýsa yfir
að flokkurinn styðji búvörusamninginn þá
skellir formaðurinn símanum á þegar hann
er beðinn um að staðfesta það. Egill Jónsson
og Pálmi Jónsson fylgja síðan einhverri allt
annarri stefnu. Þetta er í fyrsta sinn síðan ég
fór að taka þátt í stjómmálum að það virðist
vera stefna Sjálfstæðisflokksins að fara í
gegnum kosningabaráttuna með krosslagðar
hendur, eins og einhver sagði. Þeir forðast að
taka þátt í opinberri umræðu, nema þegar
þeir em boðaðir í umræðuþætti í sjónvarpi
og útvarpi. Þar talar hver frambjóðandi eftir
sínu höfði. Það er ekkert samræmi milli þess
sem frambjóðandi Sjálfstæðisflokksins á
Vestfjörðum segir og frambjóðandi flokksins í
Reykjavík eða Norðurlandi eystra. Sjálfstæð-
ismenn forðast að láta ná tökum á sér. Það er
kannski klókt af þeim vegna þess að þeir
gengu til kosninga með mjög óskýra stefnu-
skrá. Það er t.d. furðulegt að þegar framboðs-
fundur í útvarpi fyrir Reykjavík fer fram þá
mætir ekki efsti maður listans, Davíð Odds-
son, formaður flokksins. Ég held satt að segja
að það sé rétt sem mér er sagt að Sjálfstæðis-
flokkurinn hafi keypt sér kosningaprógramm
frá Bandaríkjunum. Mér er sagt að þar séu
sameiginlegir fundir mjög neðarlega á blaði.
Reynt er að ná fylgi eftir öðrum leiðurn."
Telur þú að kosningabarátta á íslandi sé að
breytast?
„Ég vona að þetta sé ekki komið til að vera.
Þetta er ekki sú kosningabarátta sem ég held
að íslendingar vilji. íslendingar vilja að menn
komi hreinskiptir fram og séu ekki með neitt
í felum.“
Sjálfstæðismenn telja
þjóðarsátt andsnúna
frjálsum markaði
Þessi ríkisstjóm undir forystu Framsókn-
arflokksins hefur fylgt mjög ákveðinni efna-
hagsstefnu sem þjóðin þekkir. Telur þú að ef
Sjálfstæðisflokkurinn kemst til valda eftir
kosningar verði tekin upp ný og breytt efna-
hagsstefna?
„Mér dettur ekki í hug að Sjálfstæðisflokk-
urinn vilji nýja verðbólguöldu. Ég efast ekki
um að hann vill stöðugleika í efhahagsmál-
um. En ég er hræddur um, og það hefur kom-
ið greinilega fram í umræðum á Alþingi, að
þeir telji þjóðarsáttina ekki réttu leiðina til
þess. Þeir telja hana hindra hinn frjálsa mark-
að. Hún er vitanlega andstæð frjálshyggj-
unni.“
Þeir hafa sagt að þjóðarsáttin sé ekkert
annað en gamaldags miðstýrð launastefna.
„Já, þeir hafa sagt það. Ég tel að þjóðar-
sáttin sé fyrst og fremst mjög breið samfylk-
ing um launastefnu sem tekur tillit til margra
þátta. 90% af launþegum samþykktu þessa
launastefnu. Það er ekki rétt að kalla hana
miðstýrða, um hana er víðtæk samstaða.
Það hefúr ítrekað komið fram hjá sjálf-
stæðismönnum að þeir telja að stjómvöld
eigi ekkert að koma nálægt kjarasamningum.
Ef sú stefna hefði ráðið ferðinni hefði þjóðar-
sáttin aldrei tekist. Stjómvöld urðu að leggja
töluvert til þeirra mála. Þeir em á móti því að
Verkamannasambandið sé með verðlagseftir-
lit og segja það af hinu illa. Ég er þessu alger-
lega ósammála. Auðvitað mega launþegar
gera það sem þeir geta innan markaðskerfis-
ins til að tryggja lægra vömverð. Sjálfstæðis-
menn em einnig á móti afskiptum stjóm-
valda af vaxtamálum. Hvað myndu þeir gera í
þeirri alvarlegu stöðu sem nú er komin upp í
deilu sjómanna og útgerðamianna? Myndu
þeir halda að sér höndum í því máli? Ég held
að stjómvöld verði að koma inn í það mál og
leggja eitthvað fram til að leysa það.“
í haust mun reyna á
stjómvöld
Er ekki ljóst að það reynir mjög á stjóm-
völd í haust þegar kemur að því að endumýja
þjóðarsáttina? Mun þá ekki reynsla og lipurð
þeirra sem halda um stjómartaumana skipta
máli?
Tfmamynd Áml Bjama
„Það mun reyna gífurlega mikið á stjóm-
völd í haust. Viðræður milli aðila vinnumark-
aðarins em þegar hafnar. Þegar kemur að
lokastigum verða stjómvöld að sjálfsögðu
beðin að koma inn í málið. Líklegt er að
breytingar á skattalögum komi inn í þessar
viðræður og margt fleira. Auk þess þurfa
stjómvöld að semja við opinbera starfsmenn
á sömu nótum.“
Ríkisstjómin náði
markmiðum sínum
Telur þú að þessi ríkisstjóm hafi náð þeim
markmiðum sem hún setti sér?
„Meginmarkmið þessarar ríkisstjómar
vom að skapa stöðugleika í efnahagslífinu.
Það vom markmið númer eitt, tvö og þrjú.
Það hefur tekist vonum betur. Ég gerði mér
satt að segja varla vonir um að verðbólgan
kæmist niður í 5 af hundraði. Ég taldi líklegra
að hún yrði í kringum 7-8 af hundraði. Sum-
ir aðrir hlutir hafa tekist afar vel. Afgangur á
vömskiptum er meiri en menn þorðu að spá.
Nú em, samkvæmt spá Þjóðhagsstofnunar,
horfúr á að erlendar skuldir fari lækkandi.
Staðreyndin er sú að þegar erfíðleikar hafa
verið í efnahagslífinu hafa menn neyðst til að
taka erlend lán til að brúa bilið. Það gerðum
við að einhverju leyti, en erlendar skuldir
hafa ekki hækkað eins mikið og margir óttuð-
ust Varðandi atvinnuleysið þá neita ég því
ekki að þegar ég sá spá Verslunarráðs um
5000 manns atvinnulausa í apríl 1989 óttað-
ist ég að atvinnuleysið gæti orðið töluvert
mikið. Það fór þó aldrei yfir 2 af hundraði og
varð aðeins rúmur þriðjungur af því sem
Verslunarráð spáði: Atvinnuleysi hefur síðan
farið minnkandi.
Á ýmsum öðmm sviðum eins og viðræð-
unum um evrópskt efnahagssvæði, sem hef-
ur verið eitt af stefhumiðum þessarar ríkis-
stjómar, hefur gengið nokkuð vel þó að mál-
ið hafi tafist. Við höfum unnið að nýrri at-
vinnuuppbyggingu og að hér verði byggt
álver. Það hefur að vísu dregist og það harma
ég. Það á sér sínar skýringar sem ég vil ekki
fara út í hér. Ég trúi því að álbræðsla verði
byggð. Ég tel einnig að okkur hafi tekist að
vekja upp áhuga á fjölmörgum nýjum leiðum
í atvinnuuppbyggingu, einkum hvað varðar
hreinleika landsins og þann náttúmauð sem
býr í hreinu vatni og óspilltri náttúm. Ég er
því mjög ánægður með árangur ríkisstjóm-
arinnar og tel að okkur hafi tekist að skapa af-
ar góðan gmndvöll til nýrrar framfarasókn-
ar.“
Glundroðakenningin
afsönnuð
Þú ert búinn að vera þátttakandi í stjóm-
málum í yfir tvo áratugi. Ef þú lítur til baka
og til framtíðar, sýnist þér að það séu að verða
einhverjar meginbreytingar á íslenskum
stjómmálum?
,dá, ég held að það séu að verða töluverð-
ar breytingar. Mikilvægasta breytingin kemur
í raun fram í því að nú hefúr mið- og vinstri-
flokkum tekist að starfa saman út kjörtíma-
bilið, og það meira að segja með miklum
ágætum. Nú er sundmngskenningunni
hmndið. Þetta mátti heita útilokað hér áður
fyrr.
Það hafa einnig orðið vemlegar breyting-
ar á vinstri kanti stjómmálanna. Eftir hmn
kommúnismans í Austur-Evrópu er ljóst að
þeir sem hafa verið nálægt þeim hafa verið í
miklum vandræðum og em að reyna að fóta
sig að nýju. Innan Alþýðubandalagsins em
átök og formaður flokksins hefúr verið að
reyna draga hann meira inn að miðjunni og
hefur tekist það að sumu leyti. Alþýðuflokk-
urinn hefúr að ég held lítið breyst síðustu
áratugina. Hann er íhaldssamur krataflokkur
og ég geri svo sem enga athugasemd við það.
Sjálfstæðisflokkurinn er svona nokkuð sam-
ur við sig, en þó hafa þar risið hópar sem hafa
viljað breyta flokknum. Ég á þar einkum við
ungliðahreyfingu flokksins sem hefur boðað
mjög harða frjálshyggju. Kenningar Fried-
mans og Hayeks eiga þar mjög ákafa fylgis-
menn. Mér finnst satt að segja að Sjálfstæðis-
flokkurinn sé alltaf svona áratug á eftir. Mér
hefur sýnst að þar sem hægri menn ráða í
Evrópu séu þeir búnir að hverfa frá þessari
hörðu frjálshyggju. Menn hafa t.d. gert sér
grein fyrir í Bandaríkjunum að hávaxtastefn-
an gengur ekki upp. Bush telur það eitt sitt
mesta afrek að hafa lækkað vexti um helm-
ing. Á sama tíma og þeir em að komast niður
á jörðina em sjálfstæðismenn svona 10 ámm
á eftir.
Framsóknarflokkurinn
hefur breyst
Það er einnig orðið mjög áberandi í ís-
Ienskum stjómmálum að menn em orðnir
miklu opnari fyrir öllu samstarfi við um-
heiminn. Þar hefur orðið mjög mikil breyting
í Framsóknarflokknum. Það er alveg rétt sem
sumir hafa vakið athygli á að þegar við geng-
um í EFTA þá vom framsóknarmenn mjög
hikandi við það. Það er algerlega horfið.
Framsóknarflokkurinn hefur þróast í þá átt
að verða mun meiri frjálslyndur umbótasinn-
aður flokkur en nokkur annar flokkur hér á
landi."
Þannig að Framsóknarflokkurinn hefur
breyst?
„Framsóknarflokkurinn hefur breyst mik-
ið á síðustu tveimur áratugum. Hann hefur
haft forystu í mörgum mikilvægum mála-
flokkum sem nú em að verða fyrirferðarmikl-
ir í stjómmálaumræðunni. Framsóknar-
flokkurinn varð fyrstur flokka til að taka upp
þann mikilvæga málaflokk sem umhverfis-
málin em. Það gerði Eysteinn Jónsson.
Framsóknarflokkurinn hefur leitt það mál og
á kjörtímabilinu sem er að líða vannst mikil-
vægur áfangi í því með stofnun umhverfis-
ráðuneytis. Ég vona að Framsóknarflokkur-
inn haldi áfram að leiða þörf þjóðfélagsmál og
það er mín tilfinning að hann muni gera það.
Framsóknarflokkurinn er að mínu mati
að mörgu leyti leiðandi í því að móta skyn-
samlegt velferðarkerfi. Við höfðum, ásamt Al-
þýðuflokknum, forystu um að byggja upp vel-
ferðarkerfið á fjórða áratug þessarar aldar. Ég
er alls ekki að segja að t.d. Alþýðuflokkur og
Alþýðubandalag styðji ekki þetta kerfi. En
mér finnst að Framsóknarflokknum hafi tek-
ist betur en öðmm flokkum að finna leið til
að móta það upp á nýtt. Við höfum barist fyr-
ir því að hagur fatlaðra og aldraðra verði
tryggður betur í velferðarkerfinu en áður var
gert. Ég vona að Framsóknarflokkurinn haldi
áfram að hafa forystu um að laga velferðar-
kerfið að þeim tekjum sem ríkissjóður hefur
og standi vörð um þetta kerfi.
Egill Ólafsson