Tíminn - 04.05.1991, Qupperneq 2

10
HELGIN
Laugardagur4. maí1991
NYR
ÞJÓNUSTUSÍMI
91 - 68 65 00
Frá og meö 2. maí 1991 bætum viö enn þjónustu
okkar með því aö taka í notkun nýjan þjónustusíma
fyrir varahluti í bíla og vélar.
Síminn er
91-68 65 00.
Við minnum einnig á telefaxnúmerið fyrir varahluta-
verslunina,
91-67 46 50.
Skiptiboröiö og varahlutaverslunin veröa opin alla
virka daga frá klukkan 8-18.
Einnig er hægt aö fá samband viö varahluta-
verslunina í gegnum aðalsímanúmer fyrirtækisins,
67 00 00.
JXgfinyföDMJ
Mlésúiðfig
HÖFÐABAKKA 9 112 REYKJAVÍK SÍMI 91-670000
AUGLÝSING
um styrki Evrópuráðsins á sviði læknisfræði og
heilbrigðisþjónustu fýrir árið 1992
Evrópuráðið mun á árinu 1992 veita starfsfólki
heilbrigðisþjónustu styrki til námsferða í þeim til-
gangi að styrkþegar kynni sér nýjungar í starfs-
greinum sínum í löndum Evrópuráðsins
Styrktímabilið hefst 1. janúar 1992 og lýkur 1.
desember 1992. Um er að ræða greiðslu ferða-
kostnaðar og dagpeninga 252 franskir frankar á
dag. Hvorki kemur til greiðslu dagpeninga né
ferðakostnaðar af hálfu ríkisins. Umsækjendur
skulu ekki vera eldri en 55 ára, hafa gott vald á
tungumáli þess lands sem sótt er um og ekki að
vera í launaðri vinnu í því landi.
Umsóknareyðublöð fást í heilbrigðis- og trygg-
ingamálaráðuneytinu, sem veitir nánari upplýs-
ingar um styrkina.
Umsóknir skulu hafa borist ráðuneytinu fyrir 25.
maí nk.
Ákvörðun um styrkveitingar verður tekin í Evr-
ópuráðinu í lok nóvember nk
Heilbrígðis- og tryggingamálaráðuneytið
30. apríl 1991
LANDSVIRKJUN
ÚTBOÐ
Landsvirkjun óskar eftir tilboðum í jarðvinnu vegna bygg-
ingar 220 kV Búrfellslínu 3 (um 24 km frá Sandskeiði að
Hamranesi) í samræmi við útboðsgögn BFL-14.
Útboðsgögn verða afhent frá og með föstudeginum 26.
apríl 1991 á skrifstofu Landsvirkjunar að Háaleitisbraut 68,
Reykjavík, gegn óafturkræfu gjaldi að upphæð kr. 3000,-
Framkvæma skal jarðvinnu í 64 turnstæðum, sem tengist
niðursetningu á undirstöðum og stagfestum og koma fyrir
bergboltum.
Heildarverklok eru 15. september 1991.
Tilboðum skal skila á skrifstofu Landsvirkjunar, Háaleitis-
braut 68,103 Reykjavík, eigi síðar en föstudaginn 17. maí
1991 kl. 12:00 en tilboðin verða opnuð þar þann dag kl.
13:30 að viðstöddum þeim bjóðendum sem þess óska.
HVAL-
TENNUR
gersemi mikla, og fengið bréf hans til
páfa, sem sendi svo bréf sitt með ís-
leifi til erkibiskupsins í Bremen, þar
sem erkibiskupi var boðið að veita ís-
leifi vígslu. Fór vígslan fram 1056,
sem kunnugt er. M var eigi settur
biskupsstóll á íslandi, en ísleifur hef-
ur verið svonefndur episcopus regi-
onalis, en ekki vígður til ákveðins
staðar.
Eftir andlát ísleifs biskups var Gizur
sonur hans kjörinn biskup á Alþingi.
Gizur fór svo til Saxlands og hefur
ætlað að taka vígslu af erkibiskupi
þar. En þá hafði páfi tekið allt emb-
ætti af honum, svo að Gizur varð að
fara á fund páfa, sem fól öðrum erki-
biskupi þýskum að veita honum
vígslu. Þetta hefur gerst árið 1081.
Þegar þriðji íslenski biskupinn, Jón
Ögmundsson, var kjörinn og Hóla-
biskupsdæmi hafði verið sett á stofn
og ákvörðun páfa hefur verið fengin
þar um, þá hafði erkibiskupsstóll ver-
ið settur í Lundi, og hefði Jón bisk-
upsefni því að venjulegum hætti get-
að fengið þar biskupsvígslu. En svo
var háttað að biskupsefni hafði átt
tvær konur og treystist erkibiskup því
eigi til þess að vígja hann, með því að
leyfi páfa þyrfti að koma til. Varð bisk-
upsefni því að sækja á fund páfa til
þess að fá leyfi til að taka vígslu. Fékk
biskupsefnið páfaleyfið og tók síðan
vígslu af erkibiskupi í Lundi, Iíklega
árið 1107. Eftir það þurftu biskupar á
lýðveldistímanum ekki að sækja til
páfa til þess að fá leyfi til vígslu. Hall-
ur Teitsson hefur þó líklega sótt á
páfagarð, því að svo segir í Biskupa-
annálum að hann hafi andast í TVekt
(1150) „er þeir fóru aftur".
Kæruför
Kygri-Bjöms
Kærumál á hendur kirkjuvalds-
mönnum komust stundum allt til
páfa. Svo var um mál Guðmundar
biskups Arasonar. í Guðmundarsögu
Arngríms ábóta Brandssonar segir að
það sé „vísvitað" að Kygri-Bjöm
prestur, sem jafnan var óvinur Guð-
mundar biskups, hafi farið til Noregs
og þaðan eigi miklu fyrir þingið í Lat-
eran (1251) til Rómaborgar með kær-
ur á hendur Guðmundi biskupi. Far-
ar þessarar er annars ekki getið í
heimildaritum vorum. Þá segir og í
sama riti að Guðmundur biskup hafi
alllöngu síðar (1225) sent prest sinn,
Ketil að nafni, úr Noregi til Róma-
borgar til þess að greiða mál sín, eins
og áður getur.
Áheit í sjávarháska
3. Þegar menn lentu í lífsháska, sótt-
ir gengu yfir eða annar ófamaður
vofði yfir, þá var það algengt að menn
gerðu heit um það að framkvæma
ýmislegt, sem þeim mátti til erfið-
leika eða sjálfsafneitunar horfa, en
talið var guði kært, svo sem ölmusu-
gjafir, bænahald og pílagrímsferðir.
Var þá trú manna að Guð mundi af-
stýra þeirri hættu eða ófarnaði sem
yfir vofði. í einni af sögum Guðmund-
ar biskups Arasonar er sögn um eitt
slíkt heit. Á útsiglingu til biskups-
vígslu tóku þeir biskupsefni réttu
stóra í hafi og bámst mjög afleiðis,
svo að þeir þóttust mjög í hættu
staddir. Þá ræðir biskupsefhi að allir
menn á skipinu skyldu ganga til
skrifta og kennimenn allir skyldu
gera krúnur sínar og skyldi stofna
heit. Var það þegar gert. Hétu þeir að
gefa af sekk hverjum, þ.e. af vamings-
sekk hverjum, sem þeir höfðu í skipi
og gera mann til Róms og gefa hálfa
mörk vax hver maður til kirkna. Og
lægði þá þegar veðrið. Má af þessu
marka að mikils hefur þótt vert um
Rómarför. Því er trúað að þá mundi
guð láta þá komast af, ef slíkri för væri
heitið ásamt heitum um fégjafir til
kirkna. Gjafir af vamingnum hafa að
líkindum átt að fara til Rómarferðar-
innar og til gjafa í Rómaborg. Slík
heit sem þessi var heilög skylda að
efha sbr. Kristnirétt Áma biskups 19.
kapít. Ekki greinir um efndir þessa
heits, en að sjálfsögðu má gera ráð
fyrir þeim.
Þorvaldur Snorrason í Vatnsfirði fór
að Hrafni Sveinbjamasyni óvömm á
Eyri í Arnarfirði 4. mars árið 1213 og
lagði eld í bæinn. Hrafn bauð þá sér
til lífs „að ganga suður til hjáipar
hvomm tveggja". Hrafn bauð hér að
gera heit sér til lífs. Suðurgönguna
hugsar hann þó eigi aðeins sér til lífs
og sáluhjálpar, heldur skyldi hún
einnig verða Þorvaldi til sálubóta.
Hugsunin er víst sú að Hrafn ætli að
friða fyrir sál Þorvalds með fyrirbæn-
um sínum. Þorvaldur tók þó ekki
þessu boði Hrafns, heldur lét hann
höggva Hrafn, eins og kunnugt er.
Suðurferðir ýmissa
vígamanna
4. Með því að ferðir til heilagra staða
vom taldar svo afarvænlegar til sálu-
hjálpar, þá hlaut þeim mönnum, sem
í ýmiss konar vandræði eða stórræði
höfðu ratað, auðvitað að vera talið
hagfellt til sálubóta að ganga suður til
Rómaborgar. Þessi hugsun kemur
víða fram í verki. Eins og getið var em
þeir Brennu-Flosi og Kári Sölmund-
arson báðir sagðir hafa gengið suöur.
Hvort sem svo hefur verið eða ekki,
þá er hitt víst að höfundur Njálssögu
þekkir vel þessa hugsun og hefur trú
samtímamanna sinna á verkunum
suðurgöngunnar. Þess var og getið
áður að Bjarni Brodd-Helgason er
sagður hafa gengið suður og andast í
þeirri ferð. Allir þessir menn höfðu
vafið sig nokkmm vandræðum. Flosi
hafði brennt saklausa menn inni, en
hinir höfðu vegið allmarga menn.
Skáld-Helgasaga lætur Helga ganga
suður og taka lausn af sjálfum páfan-
um, en engar reiður má á þeirri sögn
henda.
Eftir bardagann við Kakalahól var
Þorvarður Höskuldsson og frændur
hans nokkrir gerðir utan þrjá vetur.
Fóm þeir fyrst til Noregs, en síðan til
Danmerkur. Þaðan hófu þeir suður-
göngu og komust til Rómaborgar. En
á norðurleið andaðist Þorvarður.
Þetta hefur gerst laust eftir 1050. Eft-
ir víg Halls Kleppjámssonar gekk
Kálfur Guttormsson suður og tók
lausn mála sinna.
Fyrir víg Hrafns Sveinbjamarsonar
(1213) var Þorvaldur Snorrason gerð-
ur utan og skyldi hann eiga útkvæmt
eftir fimm vetur „nema hann færi á
fund páfa og sættist við hann og fengi
það af honum að hann væri utan þrjá
vetur". Svo segir að Þorvaldur hafi
farið utan og gengið suður til Róms
og verið utan þrjá vetur. Hugsunin
mun vera sú að Þorvaldur skyldi taka
lausn og skriftir á páfagarði fyrir ill-
virki sín, brennu, rán og fleira. Þetta
hefúr hann sjálfsagt gert og stytt þar
með utanvist sína.
Eftir víg Bjamar Þorvaldssonar á
Breiðabólstað 1221 var Guðlaugur
Eyjólfsson á Þingvelli af ætt Odda-
verja sagður hafa ætlað til Rómaborg-
ar, en andaðist á leiðinni. Var hann
talinn svo sakbitinn eftir víg Bjamar
að hann var meðal þeirra manna sem
Þorvaldur Gizurarson, faðir þess
vegna, gerði utan.
Eftir víg Kálfs Guttormssonar (1234)
fóm Kolbeinn ungi og fylgdarmenn
hans þrír, Þórólfur Bjamason, Sig-
urður Eldjámsson og Þórður þumli
Halldórsson, utan og fóm allir suður
til Rómaborgar ríðandi suður og
sunnan og komu allir út um sumarið
1236. Hafa þeir sjálfsagt gengið til
skrifta en eigi sést það að för þessi hafi
mikið mildað skap Kolbeins eftir því
sem síðar kom fram.
Eftir víg þeirra Ormssona, Sæmund-
ar og Guðmundar (1252) var Jóni
karli Ögmundarsyni Digur- Helga-
sonar „gert að ganga suður“ og vera
utan þrjávetur.
Suðurganga Gizurar
Þorvaldssonar
Sumarið eftir Hauganessfund 1247
vom þeir Gizur Þorvaldsson og Þórð-
ur Kakali báðir í Noregi. Þórður fór
þá til íslands en Gizuri var haldið eft-
ir í Noregi. Undi hann þá hag sínum
allilla og réð það þá af að ganga suður
til Rómaborgar ásamt Brodda Þor-
leifssyni, Þorleifi hreimi, systursyni
sínum, Árna beisk, sem vegið hafði
Snorra Sturluson, og nokkmm fleir-
um fylgdarmönnum sínum. Gizur
hafði stofnað til Örlygsstaðabardaga
og orðið valdur að vígi Snorra Sturlu-
sonar og hefur því haft nokkur stór-
virki og illræöi á samviskunni auk
leiðinda vegna kyrrsetningarinnar í
Noregi. Árni beiskur mátti og hafa yf-
irbótar þörf fyrir víg Snorra Sturlu-
sonar. Segir sagan að Gizur hafi feng-
ið lausn allra mála sinna á páfagarði,
og komust þeir félagar heilir aftur til
Noregs. Annars er ekki ólíklegt að
Gizur hafi gengið fyrir kardinálann
sem sumarið 1247 kom til Noregs og
að samtal þeirra kynni að hafa ýtt
undir Rómarför Gizurar.
Árið 1259 segir að Ásgrímur Þor-
steinsson bróðir Eyjólfs Þorsteins-
sonar ofsa færi utan og „út til páfa“.
Ásgrímur hafði verið að Flugumýrar-
brennu 1253 með Eyjólfi bróður sín-
um og á Þverárfundi 1255. Hefur
honum sjálfsagt ekki veitt af að létta á
samviskunni með því að skrifta, sýna
iðmn og fá lausn. Ásgrímur kom út
árið 1262 og var einn þeirra er skatt-
inn sóm.
Þess má geta hér að sagan lætur þau
Þorstein drómund og Spes fara úr
Noregi og ganga suður til Rómaborg-
ar til þess að friðþægjast við heilaga
kirkju fyrir hjúskaparmisferli sín.
Eiga þau að hafa tekið lausn og skrift-
ir í Rómaborg og gerst síðan einsetu-
menn, sbr. Grettissögu. Ber öll sagan
um þetta klerkakeim mikinn og er
ágætur vottur um tíðarandann, sem
ríkti, þegar hún var skráð.
Sálubótargöngur
5. Það ræður að líkum að nokkrir
hafa gengið suður héðan af landi sér
til sálubótar, þó að ekki væri svo um
þá farið sem taldir vom upp í fjórum
flokkunum hér að framan. Bæði hef-
ur sumum leikið forvitni á því að
kynnast suðrænum löndum og suð-
rænum þjóðum og allri þeirri dýrð og
auði, sem suðurfarar hafa sagt frá.
Margur hefur líka talið sér þarflegt til
sálubótar að leggja á sig það erfiði og
taka á sig þá áhættu sem slíkri för var
samfara. Ráða má þaö af nafnaskránni
frá Reichenau, sem áður var getið, að
nokkur strjálingur karla og kvenna
hafi héðan gengið suður. Af þeim 39
nöfnum íslenskra manna, sem skráin
geymir, sýnast tíu eða sem næst fjórði
hluti vera nöfn kvenna. Sýnist þar af
mega ráða að suðurgöngukonur hafi
verið miklu færri en karlar enda er
við því að búast. Sagnir hafa auðvitað
einungis geymst af þeim suðurfömm,
sem eins og fyrr segir, em af einhverj-
um ástæðum kunnir menn eða af því
að eitthvað sögulegt gerðist í sam-
bandi við förina. Flestir hinna hafa
gleymst, hvort sem þeir komu aftur
eða ekki.
Áður er Auðar Vésteinsdóttur og
kristniboðanna Stefnis Þorgilssonar
og Þorvalds Koðranssonar getið, svo
og Sighvats skálds Þórðarsonar og
Bersa skálds Skáld-Torfusonar, sem
sagður er hafa farið með Sighvati.
Auk þessara manna er nokkurra suð-
urgöngumanna getið frá 11. öld, sem
skipa má í þennan flokk. Þar til má
fyrst nefna Guðríði Þorbjamardóttur,
konu Þorfmns karlsefnis. í Græn-
lendingasögu er hún sögð hafa farið
utan og gengið suður. Ætti þetta að
hafa gerst 1020-1030. Sögð er hún
hafa aftur komið heim til bús Snorra
sonar síns og gerst síðan nunna og
einsetukona meðan hún lifði. Sögn
um suðurgöngu Guðríðar mátti vel
hafa geymst meðal niðja hennar og
mun því naumast vera ástæða til að
rengja frásögn þessa. Um 1045 er
Þorsteinn Síðu- Hallsson sagður
koma til Noregs úr Rómarför skv.
Flateyjarbók.
Auðun vestfirská
Merkileg er í þessu efni sögnin af
Auðuni hinum vestfirska. Hann kem-
ur til Noregs á dögum Haraldar harð-
ráða (d.1066), fer þaðan til Danmerk-
ur og gefur Sveini konungi Úlfssyni
bjamdýr, sem hann hefur haft með
sér af Grænlandi. Tjáir hann Sveini
konungi að hann hyggi á suðurgöngu
og kallar konungur það „gott ráð“.
Lætur sagan konung fá Auðuni „silf-
ur mjök mikit“ til ferðarinnar. Bjam-