Tíminn - 29.06.1991, Blaðsíða 14

26 Tíminn
Laugardagur 29. júní 1991
Þorgerður
Fædd 20. janúar 1897
Dáin22.júní 1991
í júlímánuði árið 1857 gengu í hjóna-
band Þorgerður Jónsdóttir frá Svarta-
núpi í Skaftártungu, þá 27 ára gömul,
og Brynjólfur Guðmundsson frá Göt-
um í Mýrdal, þá 24ra ára. Þorgerður
átti m.a. ættir að rekja til Ólafs Ólafs-
sonar bónda í Hjörleifshöfða og
Sturla Jónsson bóndi á Þórustöðum í
Grímsnesi var afi hennar. Langafi
Brynjólfs var hins vegar Ögmundur
sonur Högna Sigurðssonar á Breiða-
bólstað (Presta-Högna), en hann var
kvæntur Salvöru Sigurðardóttur frá
Ásgarði í Grímsnesi.
Hjúskapur Þorgerðar og Brynjólfs
varð upphaf fjölmennrar ættar sem
margir nefna Heiðarættina.
Nýgiftu hjónin byrjuðu búskap sinn
á Litlu-Heiði, en voru síðar 5 ár í
Breiðuhlíð í Mýrdal, en fluttu svo aft-
ur að Litlu-Heiði 1867 og bjuggu þar
síðan, þar til Brynjólfur lést árið 1900
er hann hrapaði í Heiðarfjöllum. Þor-
gerður átti heima á Litlu-Heiði þar til
hún lést árið 1920.
Þorgerður á Heiði, eins og hún var
kölluð, var Ijósmóðir og þekkt kona í
Mýrdal fyrir myndarskap á flestum
sviðum. Böm þeirra Þorgerðar og
Brynjólfs, sem upp komust, voru sex
talsins. Næst yngstur í þeirra hópi var
Jón Brynjólfsson, sem fæddist í
Breiðuhlíð árið 1865. Hann ólst upp
hjá foreldrum sínum. Um fermingu
varð hann fyrir því áfalli að fá lömun-
arveiki, sem olli því að hann missti
mátt í annarri hlið líkamans. Þetta
lagaðist, en þó ekki að fúllu. Hann var
haltur á öðmm fiæti það sem eftir var
ævinnar. Þrátt fyrir þennan áverka gat
Jón stundað flesta líkamlega vinnu og
mun það hafa hjálpað til hve harðfylg-
inn hann var, enda lét nágranni Jóns
þau orð falla að hann væri harðgerður
maður með afbrigðum.
Árið 1892 giftist Jón Rannveigu Ein-
arsdóttur. Hún var dóttir hjónanna
Einars Einarssonar frá Þykkvabæ í
Landbroti, síðar bónda á Strönd í
Meðallandi, og Rannveigar Magnús-
dóttur frá Skaftárdal. Þau Jón og
Rannveig dvöldu tvö fyrstu búskapar-
árin á Litlu-Heiði, en árið 1894 hefja
þau búskap á Höfðabrekku. Þannig
vildi til, að Rannveig og Vilborg eldri
systir hennar fengu Höfðabrekkuna í
arf. Magnús Magnússon bóndi á
Skaftárdal hafði fest kaup á jörðinni
og reyndar eignaðist hann fleiri jarð-
ir. Honum auðnaðist bláfátækum að
komast í góð efni með miklum dugn-
aði. Hann náði þeim metorðum að
verða útnefndur Dannebrogsmaður.
Jón Brynjólfsson og Rannveig eign-
uðust helming Höfðabrekkunnar og
bjuggu á vestri partinum, en þau Vil-
borg og Sveinn Ólafsson maður
hennar áttu hinn helminginn og
bjuggu á eystri partinum með sonum
sínum þremur: Karli, Gústaf og Ein-
ari Ólafi (síðar prófessor).
Rannveig og Jón eignuðust sjö böm
sem upp komust. Þriðja í röðinni var
Þorgerður, sem fæddist á Höfða-
brekku 1897. Nú eru aðeins tveir syn-
ir á lífi: Ólafúr, sem dvelur á dvaíar-
heimili aldraðra í Vík. Hann var giftur
Elísabetu Ásbjömsdóttur. Brynjólfur,
sem var giftur Meren Guðmundsdótt-
ur og dvelur nú einn á heimili sínu í
Reykjavík. Þessir tveir öldungar eru
enn við ótrúlega góða heilsu. Hin
systkini Þorgerðar, sem nú em látin,
voru: Magnús, giftur Halldóru Ás-
mundsdóttur sem lifir mann sinn, nú
95 ára; Guðrún, sem gift var Guð-
mundi Þorsteinssyni; Einar, giftur
Kristínu Pálsdóttur; og Steinunn, gift
Valmundi Bjömssyni.
Þorgerður ólst upp á Höfðabrekku
með foreldrum sínum. Hún minntist
oft á veruna þar og hvað lífsbaráttan
var hörð. Faðir hennar sótti vinnu til
Víkur við smíðar. Einnig réri hann
þar á árabát, þegar gaf á sjó, en það
gat verið stopult. Þótt oft væri þröngt
í búi hjá mörgum á þessum árum þá
mun aldrei hafa skort mat hjá þeim
Jóni og Rannveigu. Fýlatekjan í
Höfðabrekkuhömmnum var mikil
matarbjörg fyrir ábúendur jarðarinn-
ar og einnig fiskur þegar gaf á sjó.
Þau Sveinn og Vilborg bjuggu á
Höfðabrekku 1894-1905, en þá seldu
þau Björgvin Vigfússyni sýslumanni
sinn jarðarpart, en hann tók við
Skaftafellssýslu vorið 1905. Fluttu
Sveinn og Vilborg með fjölskyldu sína
að Suður-Hvammi í Mýrdal og
bjuggu þar til ársins 1920 er þau
fluttu til Reykjavíkur.
Það kom fljótt í ljós að Björgvin
sýslumaður hafði líka áhuga á því að
kaupa vestri part Höfðabrekkunnar.
Mun það m.a. hafa haft áhrif á þá
ákvörðun Jóns Brynjólfssonar og
Rannveigar að selja sinn part og flytja
til Víkur 1907 með fjölskyldu sína
(Brynjólfur sonur þeirra dvaldi þó
áfram einhvem tíma á Höfðabrekku),
en þorpið var þá í örri uppbyggingu.
Jón hafði þá þegar byggt sér íbúðar-
hús undir Víkurbökkum.
Þorgerður ólst svo upp áfram hjá
foreldmm sínum í Vík. Hún stundaði
bamaskólanám eftir því sem þá gerð-
ist og síðar fór hún í unglingaskól-
ann. Þar lærði hún dönsku og nokk-
uð í ensku. Hún notaði vel þetta
stutta skólanám og tungumálanámið
gerði henni kleift að lesa dönsku.
Mikill gestagangur var á heimili for-
eldra Þorgerðar í Vík og oft þröng í
húsi, ekki síst á vorin þegar vorkaup-
tíðin stóð yfir og sama á haustin þeg-
ar bændur ráku sauðfé til slátmnar.
Þorgerður hóf störf í foreldrahúsum
eins fljótt og kraftar leyfðu. Allir
þurftu að vinna til þess að framfleyta
sjálfúm sér og fjölskyldunni. Þorgerð-
ur starfaði svo utan heimilisins eins
og algengast var um ungar stúlkur á
þeim ámm. Hún fór í sveit á sumrin,
fyrst sem unglingur og síðar kaupa-
kona. Var hún á nokkmm bæjum í
Mýrdal og einnig fyrir austan Mýr-
dalssand. Árið 1918 dvaldi Þorgerður
hjá Guðrúnu systur sinni, sem þá var
búsett á Patreksfirði með fjölskyldu
sinni. Hafði hún oft orð á því, að það
hefði verið lærdómsríkt að dvelja þar.
Meðal annars lærði hún þar að dansa
Lancier.
Þorgerður giftist hinn 24. júlí 1920
Einari Erlendssyni verslunarmanni
hjá Kaupfélagi Skaftfellinga í Vík.
Bjuggu þau tvö fyrstu árin í húsi Er-
lendar föður Einars, sem giftur var
Ragnhildi Gísladóttur frá Norður-
Götum. Erlendur Bjömsson var ann-
ar innflytjandinn í Víkurþorp árið
1897. Þröngt var í litla húsinu hjá
þeim Einari og Þorgerði fyrstu árin,
en sambúðin þar var góð. Árið 1920
hófust þeir feðgar Erlendur og Einar
handa um byggingu nýs íbúðarhúss
uppi á Víkurbökkum. Byggingin var
hafin 4. júlí og henni var lokið 7. des-
ember. Bjó Einar með (jölskyldu sinni
í eystri hluta hússins (2/3) og Erlend-
ur í vestri hlutanum (1/3). Hafði Er-
lendur smíðastofu í kjallara hússins.
Útsýni úr nýja húsinu, sem fékk
nafnið Gmnd, var mikið og fagurt.
Reynisdrangar og Reynisfjall í vestri,
Gæsatindar og Mýrdalsjökull í norðri,
Arnarstakksheiði með Höttu, Hrafna-
tind og Víkurhamra ásamt Hjörleifs-
höfða í austri og í suðri innsiglaði haf-
ið þennan fagra hring.
Enda þótt aðalstarf Einars Erlends-
sonar væri hjá Kaupfélagi Skaftfell-
inga hafði hann í nokkur ár umsjón
með vömflutningaskipinu Skaftfell-
ingi, sem flutti vömr til Víkur og fleiri
staða við suðurströndina. Þá hafði
Einar leyfi frá Kaupfélaginu að stunda
sjóróðra á vetrarvertíð. Átti hann
ásamt Erlendi föður sínum og fleir-
um sexæringinn Svan, sem Erlendur
hafði smíðað. Var Einar formaður
með bátinn. Það var hins vegar undir
hælinn lagt hve oft var hægt að róa til
fiskjar. Brimótt suðurströndin var oft
spör á gæftir. Þá stundaði Einar einn-
ig bjargsig í Reynisfjalli um fylatím-
ann síðustu viku í ágústmánuði.
Hann og nokkrir aðrir höfðu fjallið á
leigu af Víkurbændum. Var fyllinn
góð búbót og á haustin vom á Gmnd
ein til tvær tunnur af söltuðum fyl.
Var þetta talinn herramannsmatur
þeirra sem komust á bragðið. Ofan-
\jf IJjJtT . Slil J túJ/.Ci •! » ‘ * »
nif.e rrtaohnvi §o ibnut iríój .ul'.óssfi
Jónsdóttir
nefnd aukastörf Einars lögðust niður
þegar kom fram á fjórða áratug aldar-
innar.
Þau Þorgerður og Einar eignuðust
þrjú böm. Þau em: 1. Erlendur, sem
gegndi forstjórastarfi Sambands ísl.
samvinnufélaga í þrjá áratugi. Hann
kvæntist Margréti Helgadóttur frá
Seglbúðum og eiga þau þrjú böm,
Helgu meinatækni, Eddu píanóleik-
ara og Einar Ijósmyndafræðing. 2.
Steinunn (Nenna), sem lærði hjúkr-
unarfræði bæði í Reykjavík og í
Bandaríkjunum. Hún hefur verið bú-
sett vestra frá 1948 og hefur verið yf-
irhjúkmnarkona á Háskólaspítalan-
um í Los Angeles um árabil. Hún
kvæntist Albert Fink lækni. Þau eiga
tvö böm, Dísu magister í Norður-
landamálum búsetta í Danmörku, og
Henry Einar lögfræðing búsettan í
Kalifomíu. 3. Erla, hún útskrifeðist
úr Kvennaskólanum og síðar íþrótta-
skólanum á Laugarvatni. Hún hefur
stundað kennara- og skrifstofústörf.
Hún kvæntist Gísla Felixsyni rekstr-
arstjóra og eiga þau þrjú böm, Einar
Indriða tæknifraeðing, Efemíu Hrönn
kennara og Ómar Loga matvælafræð-
ing. Erla og Gísli hafe verið búsett á
Sauðárkróki. Þá ólst upp hjá þeim
Einari og Þorgerði bróðursonur Ein-
ars, Bjöm Bergsteinn Bjömsson.
Faðir Bjöms fórst ásamt Bergsteini
bróður hans í fiskiróðri frá Vest-
mannaeyjum árið 1918 áður en Bjöm
fæddist. Hann ólst upp fyrst hjá Er-
lendi afe sínum og Ragnhildi ömmu,
en þegar þau féllu frá ólst hann upp
hjá þeim Þorgerði og Einari. Bjöm
Bergsteinn Bjömsson giftist Ólöfu
Helgadóttur hjúkmnarkonu frá Segl-
búðum. Þau áttu fjögur böm: Ragn-
hildi kennara, Helga flugumferðar-
stjóra, Erlend líffræðing og bónda og
Gyðu Björk líffræðing. Bam Björns
fyrir hjónaband með Jónu Bjöms-
dóttur er Bima, gift Guðmundi Þor-
steinssyni kennara. Bjöm lést í bif-
reiðaslysi 1986 og Ólöf kona hans lést
1990.
Þorgerður var mikil húsmóðir og
lagði mikinn metnað í að halda fagurt
heimili. Einnig lagði hún sig fram í
matargerð meira en algengt var á
þeim tíma. Hún eignaðist fljótt
danska matreiðslubók sem hún nýtti
sér vel. Þá fékk hún líka matarupp-
skriftir úr dönskum vikublöðum sem
Einar maður hennar var áskrifandi
að. Á þessum árum var í Skaftafells-
sýslum ekki um að ræða aðra gisti-
staði en í heimahús. Þess vegna vom
flest heimili í Vík gististaðir fyrir þá
sem þurftu að dvelja í Vík í lengri eða
skemmri tíma.
Það kom oft í hlut Þorgerðar að hýsa
ýmsa framámenn þjóðarinnar er þeir
þurftu að gista í Vík og minntist hún
stundum á nokkra þeirra. Einn heim-
ilisgesturinn var Guðmundur Einars-
son frá Miðdal sem oft gisti hjá þeim
þegar hann var á ferðinni í jöklaleið-
öngmm sínum. Þannig eignuðust
þau hjónin vináttu við fólk hvaðan-
æva. En fyrst og fremst vom það þó
sveitungamir nær og fjær sem vom
tíðir gestir alveg eins hjá þeim eins og
hafði verið hjá foreldmm þeirra.
Þorgerður var áhugasöm um garð-
rækt. Hún lagði vemlega vinnu í
blómabeðin í garðinum á Gmnd og
ræktaði þar líka grænmeti. Ég minn-
srjvsfe (V. :i.*é öb4 .Iðírujqysfe ra i r
ist þess er við Erlendur vomm á ferð
síðla sumars þegar hún gæddi okkur
á jarðarberjum úr garðinum sínum.
Þau smökkuðust frábærlega vel. Það
var eitthvert ferskt íslenskt bragð af
þeim.
Faðir minn var einn af þeim mörgu
sem oft dvaldi dögum saman hjá
þessum ágætu hjónum. Hann var
endurskoðandi kaupfélagsins og
þurfti því að eyða talsverðum tíma í
þau störf. Á síðustu ámm ævi sinnar
átti hann við erfið veikindi að stríða.
Þá mátti á stundum heita að Þorgerð-
ur vekti yfir honum dag og nótt Meiri
nærgætni og hugulsemi var ekki
hægt að sýna.
Þorgerður tók virkan þátt í félagslíf-
inu í Vík. Hún gerðist félagi í Kvenfé-
lagi Hvammshrepps, fljótt eftir að það
var stofnað árið 1919. Þegar Guðlaug
Halldórsdóttir í Suður-Vík féll frá árið
1926 tók Þorgerður við gjaldkera-
starfi félagsins sem hún gegndi um
árabil. Þá var hún kjörin formaður fé-
lagsins, en vegna annarra starfa
gegndi hún því aðeins í eitt ár. Þá var
Þorgerður virkur félagi í sambandi
við leikstarfsemi kvenfélagsins. Um
árabil færði félagið upp leiksýningar í
samkomuhúsinu í Vík. Tók Þorgerð-
ur þátt í þessum sýningum meira og
minna. Hún var mjög áhugasöm um
þessi mál og las mikið, enda átti Ein-
ar allgott bókasafn á þessum ámm.
Þá starfaði Þorgerður í skólanefnd í
Vík í fjölda ára. Þótt hún sýndi þess-
um félagsmálum mikinn áhuga stóð
hugur hennar þó næst heimili sínu.
Þegar ég var 14 ára gömul í Seglbúð-
um kynntist ég fyrst fjölskyldu Einars
og Þorgerðar þegar þau komu í sum-
arfrí ásamt annarri fjölskyldu úr Vík
og tjölduðu við túngarðinn heima,
rétt við Grenlæk. Þau höfðu ákveðið
að dvelja þar tvær vikur. Nærri má
geta hve mikla fyrirhyggju þurfti af
hendi húsmæðranna til þess að
tryggja að nóg væri til af matföngum
og nauðsynlegum áhöldum þennan
tíma sem dvalið var í sveitinni, en
næsta verslun var í 100 km fjarlægð.
Nokkur búdrýgindi vom þó af sil-
ungsveiði karlmannanna úr Gren-
læk, en konur og böm stunduðu
berjatínslu. Ég minnist þess hve oft
var gestkvæmt hjá þeim í tjöldunum,
jafnvel komu næturgestir langt að.
Síðar meir reistu þau hjónin ásamt
vinafólki lítinn skúr, að vísu án allra
þæginda, en þetta var samt stórt
stökk frá tjöldunum. Oft undraðist ég
hve margt fólk gat komist fyrir í þess-
um litla skúr, — en samkomulagið
var gott og myndarskapur Þorgerðar
leysti flest mál. Jafnveí mestu óveð-
ursdagamir vom ánægjulegir; þá fór
faðir minn í heimsókn til þeirra og
slegið var í slag og spilað fram á
rauðanótt.
Kynni við þessa fjölskyldu lögðu
gmndvöll að hamingju lífs míns, þar
sem ég giftist síðar Erlendi syni þeirra
Einars og Þorgerðar.
Eftir að öll böm Þorgerðar og Einars
fóm að heiman dvöldu þau alltaf hjá
okkur á jólum. Má segja að þegar
bömin okkar komu til sögunnar þá
vom afi og amma þýðingarmikill
þáttur jólahaldsins, því Einar afi lék
jólasvein á aðfangadagskvöldi í fjölda
ára. Við Erlendur og börnin okkar átt-
um einnig ánægjulegar stundir á
heimili Einars og Þorgerðar í Vík og
einnig vomm við stundum öll saman
á æskuslóðum mínum við Seglbúðir.
Síðar kom veglegur sumarbústaður
fyrir fjölskylduna og þróunin hélt
áfram. Við Erlendur byggðum okkar
eigin bústað við Grenlæk árið sem
hringvegurinn var opnaður 1974. Þar
tókum við á móti mörgum gestum
meðan Erlendur starfaði í Samband-
inu.
Árið 1975 fluttu Einar og Þorgerður
til Reykjavíkur í íbúð Hrafnistu við
Jökulgmnn. Að búa í húsinu sínu í
Vík var orðið þeim ofviða. Það vom
samt ekki létt spor fyrir þau að flytja
úr Víkinni, sérstaklega fyrir Einar.
Hann hafði dvalið þama svo til allan
sinn aldur. Tilboð um kaupfélags-
stjórastöður utan Víkur höfðu hon-
rcb'ivrsibi'i' viTi ri a'i i*t '-**'i
um borist, en svarið var alltaf það
sama: „Ég vil starfa áfram hjá Kaupfé-
laginu í Vík.“ Hann var þama rótfast-
ur. Drangamir, Reynisfjall og Jökull-
inn vom vinir hans og minningamar
í lífshlaupi hans vom úr Víkinni; þar
veitti lífið honum mikla hamingju og
þar fékk hann líka sína lífsfyllingu,
enda þótt dimma skugga bæri fyrir
hugskotssjónir þegar sjóslysin komu
upp í hugann.
Fjölskylda okkar og annarra skyld-
menna reyndi að hjálpa tengdafor-
eldmm mínum til þess að aðlagast
breytingunum, enda fór svo að þau
sættu sig við að dvelja í Jökulgmnni.
Kannski varð þeim þetta léttara fyrir
það, að húsið okkar var í næsta ná-
grenni við íbúðina þeirra. Þorgerður
hafði oft á orði, að hún hefði ekki þor-
að að vona að svo stutt yrði á milli
okkar. En dætumar vom lengra í
burtu, en væm þær á ferðinni í
Reykjavík eyddu þær öllum stundum
sem þær gátu hjá foreldrum sínum.
Árin í Jökulgmnni vom að mörgu
leyti góð ár fyrir Einar og Þorgerði.
Með þeirri hjálp sem þau fengu frá
Hrafnistu gátu þau haldið þar heimili
í sjö ár, en síðan fluttu þau að Hrafn-
istu. Þá þurfti líka aðlögun, en aldur-
inn var að færast yfir og hjálpaði til
þess að þau sættu sig betur við breyt-
ingamar. Einar hélt upp á 90 ára af-
mæli sitt 12.1985 og var við sæmi-
lega heilsu, en svo fór að halla undan
fæti. Hann lést á Borgarspítalanum
eftir stutta legu 1987.
Þorgerður bar missinn með jafhað-
argeði, þótt söknuðurinn undir niðri
væri mikill. Þau höfðu lifað saman í
óvenjulega kærleiksríku hjónabandi í
67 ár og hún var þakklát fýrir þessi ár
og fyrir það að bömunum þeirra hafði
vegnað vel.
Eftir að Þorgerður var ein, heimsótti
ég hana á Hrafnistu næstum daglega.
Það var einhver sterkur þráður sem
batt okkur saman. Þorgerður bjó yfir
einhverri dulskynjun sem erfitt var að
skýra. Hún sá fyrir ókomna atburði.
Hún hugsaði mikið um trúmál og
eyddi miklum tíma í að brjóta til
mergjar boðskap Krists í Nýja Testa-
mentinu. TVú hennar var sterk, en þó
ofin vissu raunsæi. Sum bömin mín
og tengdaböm trúðu því að Þorgerð-
ur amma gæti sent þeim jákvæðar
hugsanir þegar þau þurftu að ráða
fram úr málum eða koma fram opin-
berlega, t.d. á tónleikum. Þá var oft
sagt við Þorgerði ömmu: „Viltu hugsa
til mín." Þeim fannst þetta bera ár-
angur.
Það var erfiðara fyrir Þorgerði að
bera ellina vegna þess hve hún missti
mikla sjón. Hún hafði áður, þegar þau
bjuggu í Jökulgrunni, unnið mikla
handavinnu með því að hekla dúka og
mottur. Afköstin vom ótrúlega mikil.
Hún gafst samt ekki upp á handa-
vinnunni eftir að sjónin dofnaði. Þá
tók hún til við að prjóna sokka og
vettlinga handa bömum og bama-
bömum og fleirum. Þessi vinna stytti
henni stundir og hún naut þess að
geta hlustað á útvarpið og fylgst með
öllum fréttum innlendum sem út-
lendum. Þorgerði byrjaði að hraka
þann 13. júní. Það urðu henni sérstök
vonbrigði, vegna þess að hún átti von
á langþráðri heimsókn dóttur sinnar
frá Bandaríkjunum. Nokkm síðar
varð hún rúmliggjandi. Þá virtist ljóst
að hverju stefndi. Þegar dóttir hennar
frá Bandaríkjunum kom til hennar
var það af henni dregið, að hún gat
aðeins sagt: „Ertu nú kornin." Það
vom hennar síðustu ským orð. Hún
andaðist á Hrafnistu laugardaginn 22.
júní, á nítugasta og fimmta aldursári.
Fyrir hönd fjölskyldunnar vil ég bera
fram þakkir til starfsfólks Hrafnistu
fyrir framúrskarandi umhyggju og
nærgætni sem það sýndi Þorgeröi í
gegnum árin. Þær vom margar hlýju
hendumar sem hlúðu að henni las-
burða, þannig að henni mætti líða
sem best.
Elskuleg tengdamóðir og mín besta
vinkona hefur kvatt mig að sinni. Þótt
aldurinn hafi verið hár er söknuður-
inn samt mikill. Þakklæti er mér efst
í huga, þakklæti fyrir allar góðu
stundimar sem við áttum saman.
Þakklæti fyrir kærleika hennar og
umhyggju sem hún bar fyrir fjöl-
skyldu okkar, þakklæti fyrir allt sem
■ )r/i'v-. V.ri rs'. .íVi'ifr fríu tvM
'i.WíViö rv-
.lllj'. -ú ,l.|u