Tíminn - 29.06.1991, Blaðsíða 15

Tíminn 27
Laugardagur 29. júní 1991
MINNING
hún kenndi mér. Guð blessi minn-
ingu hennar.
Margrét Helgadóttir.
HJÓNAMINNING
Þorgerður Jónsdóttir
og Einar Erlendsson,
Vík í Mýrdal
Þann 22. júní s.l. andaðist elskuleg
vinkona mín og velgjörðamanneskja,
Þorgerður Jónsdóttir frá Vík í Mýrdal,
níutíu og fjögurra ára að aldri.
Við andlátsfregnina setti mig hljóða.
Fram í hugann streymdu Ijúfar
myndir liðins tfma. Um leið og ég
nefni Gerðu, kemur eiginmaður
hennar, Einar, einnig í huga minn.
Mér er svo tamt að segja „Einar og
Gerða“ frá þeim tíma, er heimili
þeirra, Grund, var mitt annað heimili
í æsku. Einar var þá bókari hjá Kaup-
félagi Skaftfellinga og Þorgerður hús-
freyja á miklu myndarbúi. Orð þessi
eru þannig skrifuð í minningu sæmd-
arhjónanna beggja.
Einar og Gerða voru fremdarfólk í
öllum skilningi. Opinn hugur þeirra
og víðsýni gerðu það að verkum, að til
Grundar var margt að sækja, sem
ekki lá við hvers manns götu. Aldrei
hallaði orði í annarra garð á heimil-
inu því. Mér er minnisstætt, hve vel
þau hjón töluðu jafnan um hvem
mann og leituðu hins besta í fari
sveitunga sinna. Híbýlahættir að
Grund voru og til fyrirmyndar, hvort
heldur varðaði húsakynni eða innan-
stokksmuni. Garðrækt var og augna-
yndi og gleðigjafi, sem ekki gleymist
Ég tel það lán mitt að hafa fengið að
njóta elsku þessara hjóna og fjöl-
skyldu þeirra. Þau löðuðu fram hið
besta í öllum, sem þau umgengust
Mannbætandi voru áhrifin, sem þau
höfðu á umhverfi sitt.
Einari og Gerðu varð þriggja bama
auðið. Elstur er Erlendur, fyrrverandi
forstjóri Sambands íslenskra sam-
vinnufélaga. Kona hans er Margrét
Helgadóttir frá Seglbúðum. Steinunn
eða Nenna eins og hún er alltaf köll-
uð, hjúkrunarfræðingur, er næst í
röðinni. Eiginmaður hennar er Albert
Fink læknir, og búa þau í Bandaríkj-
unum. Yngst er Erla íþróttakennari,
gift Gísla Felixsyni rekstrarstjóra hjá
Vegagerð ríkisins. Einnig ólu þau
Einar og Gerða upp Bjöm Bergstein
Bjömsson, bróðurson Einars. Bjöm
lést í bflslysi árið 1986. Kona hans var
Ólöf Helgadóttir frá Seglbúðum, en
hún andaðist 1990.
Það var gæfa mín, að við Erla Einars-
dóttir urðum æskuvinkonur. Faðir
hennar var einstakur á heimili; vel gef-
inn og yfirvegaður heiðursmaður,
prúðmenni í fasi, vandaður og reglu-
samur í öllum störfúm sínum; góð-
menni, sem alltaf átti hlýjan lófa, er
hægt var að læða í lítilli hönd á erfið-
um stundum.
Eftir lát föður míns, sem fórst í sjó-
róðri, þegar ég var 11 ára gömul, var
ekkert það til, sem þau hjón eigi vildu
fyrir móður mína og okkur systkinin
gera. Um samskipti okkar Gerðu
mætti viðhafa orð skáldsins: .Manstu,
manstu orð og atvik, / öðmm hulin,
týnd og gleymd." Mér var hún sem
önnur móðir, hlýjan og ástúðin inni-
leg, hugulsemin svo margháttuð, að
til einskis verður jafnað.
Fyrir mig persónulega eru minning-
amar um ævintýraferðimar að Segl-
búðum, þar sem gist var í sumarbú-
stað fjölskyldunnar, farið í veiði og
berjamó, ógleymanlegar og verður
ekki með orðum lýst.
Gerða var vel lesin, víðsýn og réttsýn
í öllum sínum gjörðum og málflutn-
ingi, sönn kona og góður vinur vina
sinna allra.
Árið 1975, eftir að heilsu þeirra
hjóna fór að hraka, fluttu þau til
Reykjavíkur. Nutu þau þá í enn rík-
ari mæli ástfólginna barna sinna,
tengdabarna og barnabarna. Og svo
að orð þeirra sjálfra séu notuð var
ekki til elskulegri tengdadóttir en
Margrét kona Erlendar, sem alla tíð
var þeim einstaklega umhyggju-
söm.
Síðustu æviárin dvöldust Einar og
Gerða á Hrafnistu og nutu þar góðrar
umönnunar. Einar lést árið 1987.
Að leiðarlokum flyt ég innilegt þakk-
læti og kveðju frá aldraðri móður
minni, systkinum og fjölskyldum
þeirra. Sjálf kveð ég í dýpstu þökk og
votta öllum aðstandendum Þorgerðar
Jónsdóttur og Einars Erlendssonar
hugheila samúð mína.
Mér er kunnugt, að Gerða kveið ekki
vistaskiptunum, sem biðu hennar. Nú
er hún horfin af þessum heimi. Jesús
sagði: „Ég lifi, og þér munuð lifa.“ Það
er dýrlegur boðskapur. Við hittumst
fyrir hinum megin. í Guðs friði.
Hrefna Sveinsdóttir
Guðmundur Jónsson
Fæddur 3. júní 1901
Dáinn 15. júní 1991
Guðmundur, móðurbróðir minn frá
Syðra-Velli í Flóa, er látinn, sá síðasti
af 9 systkina hópi, þeirra sem upp
komust, en 2 dóu í bemsku. Hann
lést í Ljósheimum, langlegudeild
Sjúkrahúss Suðurlands, en þar hafði
hann dvalist sfðustu æviárin.
Árið 1882 fluttust ung hjón austan
úr Fljótshlíð og fengu til ábúðar jörð-
ina Grjótalæk fyrir austan Stokkseyri.
Þessir foreldrar Guðmundar frænda
míns og hans systkina voru Jón Áma-
son frá Hlíðarendakoti og Rannveig
Sigurðardóttir frá Brúnum undir
Eyjafjöllum. Á næstu 18 ámm búa
þau á eftirtöldum jörðum: Eyvakoti á
Eyrarbakka, Magnúsfjósum í Kaldað-
ameshverfi og Rútsstaða- Norðurkoti
í Gaulverjabæjarhreppi. Ekki var hér
um neinar vildisjarðir að ræða, enda
em þær allar löngu fallnar úr ábúð
sem sérstakar bújarðir. Aldamótaárið
1900 flytjast þau að Syðra-Velli, aust-
urbæ, eignuðust síðar jörðina og búa
þar uns Jón afi minn deyr 1926. Þá
taka þau böm þeirra, sem enn vom
heima, við búskapnum, þau Rann-
veig, Guðbjörg, Sigmundur og Guð-
mundur. Rannveig amma mín lést
1931. Böm þeirra hjóna, sem upp
komust, vom þessi:
1. Sigurður, f. 1883 í Eyvakoti.
Dmkknaði ásamt 4 skipsfélögum sín-
um veturinn 1912 af skútunni
„Langanesi" sem Milljónafélagið í
Viðey gerði út Þá tók út í ofsaveðri
fyrir sunnan land þegar þeir freistuðu
þess að gera að biluðu segli. Sigurður
var ókvæntur og bamlaus.
2. Ámi, f. 1885 í Eyvakoti. Kona hans
var Stefanía Jóhannesdóttir frá
Skógsnesi. Þau bjuggu í Gegnishóla-
parti og eignuðust 3 böm. Ámi lést
1934.
3. Guðrún Júlía, f. 1887 í Eyvakoti.
Giftist Áma Jónssyni frá Heiði í Holt-
um. Þau bjuggu fýrst á Heiði, en síð-
an lengst af í Hafnarfirði. Þau vom
bamlaus, en ólu upp fósturson. Júlía
lést 1965.
4. Halla, f. 1889 í Magnúsfjósum.
Giftist Páli Sigurðssyni í Árkvöm í
Fljótshlíð. Þau bjuggu lengi í Ár-
kvöm, en áttu heima í Reykjavík síð-
ustu árin. Þau eignuðust einn son.
Halla lést 1973.
5. Guðbjörg, f. 1892 í Magnúsfjós-
um. Bjó alla ævi á Syðra- Velli með
systkinum sínum. Ógift og bamlaus.
Hún lést 1983.
6. Guðlaug, móðir mín, f. 1894 í
Rútsstaða-Norðurkoti. Giftist Erlingi
Guðmundssyni á Galtastöðum. Þau
bjuggu á Galtastöðum allan sinn bú-
skap og eignuðust 6 böm, þar af 4
sem upp komust. Guðlaug lést 1981.
7. Jóna Rannveig, f. 1897 í Rúts-
staða-Norðurkoti. Bjó alla ævi með
wstkinum sínum að Syðra-Velli.
Ogift og bamlaus. Rannveig lést
1943.
8. Sigmundur, f. 1899 í Rútsstaða-
Norðurkoti. Bjó alla ævi með systkin-
Syðra-Velli
um sínum að Syðra-Velli til
dánardægurs 1978. Ógiftur og bam-
laus.
9. Guðmundur, sem nú er kvaddur, f.
1901 á Syðra-Velli. Bjó þar alla tíð
með systkinum sínum þremur, en
eftir lát Rannveigar, systur þeirra,
með þeim Guðbjörgu og Sigmundi.
Síðustu árin var hann orðinn einn og
eftir að hann fór að Ljósheimum seldi
hann jörðina nágrannabónda sem
lagði hana við sína.
Otal bemskuminningar koma í hug-
ann þegar ég lít til baka, tengdar þess-
um systkinahópi. Fyrir þær er ekki
rúm í einni minningargrein. Þannig
skipuðust mál að Guðmundur, bróðir
minn, sem er 2 ámm eldri, var ný-
fæddur tekinn í fóstur af þeim systk-
inum íjómm á Syðra-Velli. Þegar við
komumst á þann aldur að vera ein-
færir á milli bæja vom mörg sporin
milli Galtastaða og Vallar. Þá var
skokkað beint af augum yfir móana,
stokkið langstökk yfir Vallarlækinn,
stiklað yfir Katrínarkeldu, framhjá
Sauðahúsinu og Þvottaflóðinu, yfir
túngarðinn og heim í hlað á Velli.
Alltaf var mér jafn vel tekið af þeim
systkinum og ef eitthvað var að veðri
var allt húsið leikvangur okkar Guð-
mundar bróður, kjallari, hæð, ris og
hanabjálkinn. Þau systkin reistu þetta
íbúðarhús úr timbri á steyptum kjall-
ara árið 1936 og hefir það verið
myndarlegt hús á þeim tíma.
Fyrir kom að við skutumst í vestur-
bæinn og slógum í púkk við yngstu
syni Ólafs bónda og Margrétar, en þeir
vom á aldur við okkur, en af því er
önnur saga.
Alltaf var hlýlegt á milli heimilanna í
vestur- og austurbæ á Velli og mikill
samgangur. Hafa þau böm frá vestur-
bænum sýnt Guðmundi og þeim
austurbæjarsystkinum mikla ræktar-
semi alla tíð.
Mikill dugnaður og vinnusemi var
sameiginlegt einkenni þessara móð-
ursystkina minna, og metnaður til að
láta sinn hlut ekki eftir liggja. Þvflíkt
var kapp þeirra systkina á Velli til allr-
ar búsýslu að ekkert gat stöðvað þau
nema helst ef gesti bar að garði, þá
áttu þau til að taka í spil í góðra vina
hópi.
Hjá þeim systkinum á Velli var jafn-
réttið viðurkennt löngu á undan öll-
um jafnréttislögum, svona eins og af
sjálfú sér, að sömu laun væm fyrir
sömu vinnu. Um hver áramót var áriö
gert upp og skipt jafnt ef afgangur var
af búrekstrinum.
Mín fyrsta reynsla af nálægð dauðans
var í stofunni á Velli þegar séra Árel-
íus flutti húskveðju yfir Rannveigu,
en hún lést þegar ég var 10 ára. Þá
varð mér í einni svipan Ijóst hver
missir þeirra systkina var. Þannig
skiptust á skin og skúrir, en í minn-
ingunni em líka margir sólskinsdag-
ar á Syðra-Velli.
Guðmundur gegndi mörgum trún-
aðarstörfum fyrir sveit sfna og sýslu.
Hann var í hreppsnefnd frá 1935-
1974 að féum ámm undanskildum
eða alls í 33 ár.
Formaður Búnaðarfélags Gaulverja-
bæjarhrepps var hann um langt ára-
bil. Hann sat í stjóm sjúkrasamlags-
ins í 30 ár og lengst af formaður og
gjaldkeri. í stjóm Ræktunarsam-
bands Flóa og Skeiða sat hann um
áratugi og Flóaáveitufélagsins í aldar-
fjórðung.
Guðmundur var oft með fyrstu
mönnum að tileinka sér ýmsar nýj-
ungar í bættum búskaparháttum,
sérstaklega eftir að möguleikar í vél-
tækni komu til sögu. Hann var fram-
farasinnaður að upplagi.
Einn er þó sá félagsskapur sem ég
held að hafi staðið hjarta hans næst
alla tíð, en það var Ungmennafélagið
Samhygð. I Samhygð gekk hann 13
ára gamall, var í stjóm félagsins um
skeið og fulltrúi þess á héraðsþingum
Skarphéðins. Þeir bræður báðir, Guð-
mundur og Sigmundur, sóttu fundi
félagsins lengi fram eftir aldri og báru
hag þess fyrir brjósti. Guðmundur var
gerður að heiðursfélaga Samhygðar
og fáni félagsins var eitt af því fáa sem
hann hafði upp á vegg hjá sér síðustu
árin á Ljósheimum. Kristján Eldjám
forseti sæmdi Guðmund riddara-
krossi hinnar íslensku fálkaorðu fyrir
félagsmálastörf árið 1980.
Guðmundur lýsir best sjálfur hug
sínum til samferðamanna í viðtali fyr-
ir nokkrum ámm. Þar segir hann:
„Ég ber ekki kala til nokkurs manns
og er þakklátur þeim mönnum sem
ég hef unnið með. Oft á tíðum var
starfið skemmtilegt, þó maður hafi
ekki alltaf verið sammála, sem er ekki
aðalatriði, heldur hitt að vera sáttur
við allt og a!la.“
Starf bóndans var honum efst í huga
til hinstu stundar. „Það er farið að
grænka," vom ein af hans síðustu
orðum. Hann lá banaleguna þegar
Flóinn hans, þessi algræna víðátta,
klæddist vorskniði.
Nú leggst hann sjálfur undir þennan
græna feld sem hann hefir lifað með
90 vor. Sáttur að leiðarlokum.
Hann verður jarðsettur í Gaulverja-
bæjarkirkjugarði við hlið ættmenna
sinna. Hann, ásamt sínum systkina-
hópi, hefir goldið landi sínu og þjóð
fósturlaunin.
Blessuð sé minning þeirra.
Siguijón Erlingsson
Ein bemskuminning mín er að ver-
ið var að grafa í hlaðið í austurbæn-
um. Það átti að reisa íbúðarhús. Búið
var að flytja heim mikið af timbri og
allskonar vamingi. Það var sérstök
lykt af nýju timbrinu, allt var þetta
framandi fyrir bamsaugunum. Það
komu menn af öðmm bæjum í vinnu,
það var smíðaður stór pallur, þar var
hrærð steypan í undirstöður hússins.
Svo kom maður ríðandi á tveimur
rauðum hestum. Maðurinn hét Krist-
ján í Bár, hann var smiður. Hann var
kominn til að smíða húsið. Kristján
kom seinnipart dags og byrjaði strax
að negla saman spýtur, hann var að
smíða steypumót. Það átti að steypa
kjallara undir húsið.
Sem bam var ég að snúast í kringum
þá sem vom við smíðina og spyrja,
hvað á að gera við þetta og hvað á að
gera við hitt. Húsið var reist á nokkr-
um vikum og flutt var í kjallarann fyr-
ir slátt, en þá var húsið fokhelt
Á Syðra-Velli var tvíbýli, í vestur-
bænum bjuggu foreldrar undirritaðs
en í austurbænum bjuggu fjögur
systkini. Auk Guðmundar vom Sig-
mundur, Guðbjörg og Rannveig, en í
allt vom systkinin níu. Auk þeirra,
sem áður vom nefnd, var Árni bóndi í
Gegnishólaparti í Gaulverjabæjar-
hreppi, Halla húsfreyja í Árkvöm í
Fljótshlíð, Guðlaug húsfreyja á Galta-
stöðum f Gaulverjabæjarhreppi, Júlía
Guðrún, búsett í Hafnarfirði og Sig-
urður, en hann dmkknaði af þilskip-
inu Langanesi í stórviðri 28 ára gam-
all.
Foreldrar þeirra vom Jón Ámason
frá Hlíðarendakoti í Fljótshlíð, dáinn
1925, og Rannveig Sigurðardóttir frá
Brúnum undir Eyjafjöllum, dáin
1931. Öll em systkinin látin og er
Guðmundur síðastur sem kveður.
Guðmundur var fæddur á Syðra-
Velli 3. júní 1901. Hann ólst upp við
almenn sveitastörf, hlaut bama-
fræðslu eins og hún var á þeim tíma;
annars hefúr uppeldið mótast af
vinnu og þeirri baráttu að hafa í sig
og á, sem hefur sjálfsagt ekkert verið
framyfir það í æsku hans. Guðmund-
ur var snemma liðtækur og fór að
vinna heimilinu, en eins og áður
sagði missti hann Sigurð bróður sinn
og Ámi fór í búskap um sama leyti,
svo störfin hafa fljótlega lent á yngri
bræðmnum, honum og Sigmundi,
en hann var tveimur ámm eldri. Þeg-
ar faðir þeirra lést tók Guðmundur
við búsforráðum með systkinum sín-
um sem áður vom nefnd.
Guðmundur var hraustur og fylginn
sér og hefur það vafalaust verið hans
takmark að verða bjargálna, og það
tókst þeim systkinum með dugnaði
og vinnusemi og hefur það eflaust bú-
ið í þeim að þau höfðu ekki allt of
mikið í æsku en viljað brjótast út úr
þeim viðjum. Guðmundur hafði gott
vit á skepnum, hann hafði eins og þá
var algengast kýr, kindur og hross.
Fjárbúið var með því stærra sem
gerðist í lágsveitunum og arðsamt;
eins vom kýmar, þær vom vel rækt-
aðar. Guðmundur tileinkaði sér
snemma ræktun búfjárins, aflaði sér
fræðslu, sótti fúndi og fyrirlestra sem
vom að byrja á hans árdögum í bú-
skap.
Snemma vom Guðmundi falin
trúnaðarstörf. Hann var ungur kos-
inn í hreppsnefnd og sat í henni í
áratugi, hann veitti forstöðu sjúkra-
samlagi sveitarinnar meðan það var
rekið, var formaður Búnaðarfélags
Gaulverjabæjarhrepps í tvo áratugi
og sat í stjóm Flóaáveitunnar í þrjá
áratugi. Guðmundur veitti forstöðu
deild Slysavamafélagsins í sveitinni
og lét þau mál til sín taka. Sem ung-
ur maður starfaði hann í ungmenna-
félagshreyfingunni. Guðmundur var
sæmdur Fálkaorðunni fyrir störf sín
að félagsmálum.
Ekki get ég skilið svo við grein
þessa að ég minnist ekki á hin systk-
inin sem bjuggu á Syðra-Velli með
Guðmundi, en þessi orð mín em
kveðja til þeirra allra. Þar til nýja
húsið var reist stóðu bæimir á
Syðra-Velli saman og var aðeins
þykkur torfveggur á milli þeirra. Þó
að veggurinn væri þykkur háði það
ekki góðum samskiptum á milli bæj-
anna. Þó vom bændumir báðir
þeirrar gerðar að þeir létu engan
eiga hjá sér ef því var að skipta og oft
aðstoðuðu heimilin hvort annað ef
með þurfti.
Rannveig systir þeirra lést árið
1942, langt um aldur fram, innan við
fimmtugt. Hún var fíngerð og mynd-
arleg stúlka, var lagin í höndunum
og þrifin. Að henni var mikil eftirsjá
fyrir þau systkini.
Guðbjörg lést árið 1983; hennar var
minnst þá og fjölyrði ég ekki um
hana nú. Sigmundur var fæddur árið
1899, eins og áður var getið. Hann
átti ekki skepnur útaf fyrir sig, en
vann heimilinu og fór til sjávarverka
á vertíðum, en hætti því þegar búið
stækkaði. Sigmundur var ákaflega
barngóður og hændust böm að hon-
um hvar sem hann fór; hann. lék sér
og ræddi við þau sem jafningja af lífi
og sál. Sigmundur hafði ákaflega
gaman af að fara af bæ í vinnu, ekki
vegna þess að alltaf hafi verið svo
mikið kjöt á beininu, heldur til að
hitta fólk, því hann var ræðinn og
hafði gaman af að slá á lauflétta
strengi, og meinfyndnar athuga-
semdir hans vöktu eigi sjaldan kát-
ínu. Eftir að undirritaður stofnaði
heimili á Syðra-Velli var Sigmundur
heimilisvinur, sérstaklega bamanna
og börnin vom heimagangar hjá
þeim systkinum í austurbænum.
Þau sendu börnunum jólagjafir og
fylgdust með námi þeirra.
Árið 1933 tóku þau systkinin í fóst-
ur systurson sinn, Guðmund. Hann
er sonur Guðlaúgar og Erlings er
bjuggu á Galtastöðum eins og áður
sagði. Ólst hann upp hjá þeim systk-
inum. Hann varð stúdent frá
Menntaskólanum í Reykjavík 1952,
fór til Ameríku og settist þar að, býr í
Louisiana. Hann er giftur þarlenskri
konu og á þrjú böm.
Að leiðarlokum vil ég þakka fyrir
gömul kynni, þakka fyrir sambýlið,
þakka kynslóðinni sem mddi braut-
ina, kynslóðinni sem við emm að
kveðja.
Blessuð sé minning systkinanna frá
Syðra-Velli.
Jón Ólafsson