Tíminn - 31.10.1991, Blaðsíða 6

6 Tíminn
Fimmtudagur 31. október 1991
Tíminn
MÁLSVARI FRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin (Reykjavlk
Framkvæmdastjóri: Hrólfur Ölvisson
Ritstjórar Indriði G. Þorsteinsson ábm.
Ingvar Glslason
Aðstoðarritstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjórar: Birgir Guðmundsson
Stefán Ásgrlmsson
Auglýsingastjóri: Steingrlmur Glslason
Skrffstofur:Lyngháls 9,110 Reykjavlk. Síml: 686300.
Auglýsingasfml: 680001. Kvöldsímar: Askrift og dreifing 686300,
ritstjóm, fréttastjórar 686306, Iþróttir 686332, tæknideild 686387.
Setnlng og umbrot: Tæknideild Tlmans. Prentun: Oddi hf.
Mánaðaráskrift kr. 1200,-, verð I lausasölu kr. 110,- og kr. 130,- um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 725,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Áfangi að EB
Vikuritið „The Economist“ gerir samningi EFTA og EB
um evrópskt efnahagssvæði nokkur skil í fréttaskýringu
og ritstjómargrein í nýjasta hefti sínu.
Hér er um að ræða alþjóðlegt tímarit með höfuðað-
setri í London. Augljóst er að greinar slíks blaðs eru
mótaðar af alþjóðlegri yfirsýn um höfuðþætti þeirra
málefna sem um er ritað. Umflöllun blaðsins um EES-
samninginn ber þessa merki. Þar er því ekki að finna
nána greiningu á því hvernig samningurinn horfír við í
smáatriðum frá hverju einstöku ríki sem að honum
stendur. Hér er ekki um að ræða úttekt á kostum og
göllum, heldur frásögn af efni og eðli samningsins eins
og hann liggur fyrir. Hinsvegar metur blaðið hver sú
meginástæða var sem skar úr um að EFTA-þjóðimar
gengust undir samninginn. Það mat er athyglisvert.
Upphafsmálsgrein forystugreinar „The Economist“
er upplýsandi um skoðun blaðsins á ákvörðunarástæðu
EFTA-ríkja fyrir stofnun evrópska efnahagssvæðisins.
Blaðið heldur því fram að tilboð Evrópubandalagsins (í
janúar 1989) um endurskoðun á tengslum EFTA og EB
hafi verið hugsað sem tilraun af hálfu EB til þess að
„halda aftur af ‘ EFTA-ríkjum að sækja um aðild að Evr-
ópubandalaginu.
Að áliti „The Economist“ fór þó á annan veg en ráð-
herraráð EB ætlaðist til, því að samningaferlið fór út á
þá braut að verða skref í átt til útvíkkunar Evrópu-
bandalagsins. Ályktun blaðsins er því sú að EFTA- ríkin
sjö hafí að lokum gert EES- samninginn með því meg-
infororði að þá væri verið að stíga skref til fullrar aðild-
ar að Evrópubandalaginu.
Blaðið rökstyður þetta álit sitt enn frekar með því að
minna á hvernig þessi mál standa í einstökum EFTA-
löndum. Sú athugun leiðir í ljós að flest EFTA-ríkin
ætla evrópska efnahagssvæðinu stutt tilvemskeið. Aust-
urríki hefíir sótt um aðild að EB, Svíþjóð einnig. Finnar
undirbúa aðildammsókn, svissneska ríkisstjómin lýsti
yfir því við lok samningsviðræðna 22. október sl. að hún
undirritaði samninginn eins og hann væri forleikur að
fullri EB-aðild. Um afstöðu Norðmanna segir að ráða-
mönnum þeirra þyki óárennilegt að standa utan við
Evrópubandalagið, en em annars í biðstöðu fram á
næsta ár um ákvarðanatöku.
Skylt er að geta þess að „The Economist“ getur ís-
lands ekki sérstaklega í þessari upptalningu um afstöðu
EFTA-ríkjanna til framtíðarþróunar Evrópusamrunans,
enda liggur ekki íyrir yfirlýsing íslensku ríkisstjómar-
innar um að hún líti á evrópska efnahagssvæðið sem
skref til fullrar aðildar að EB. Hitt hefur ekki farið fram-
hjá þeim sem fylgist með málflutningi íslenskra ráð-
herra, að þeir drepa á dreif umræðu um þá staðreynd að
almennt líta EFTA-ríkin á evrópska efnahagssvæðið
sem áfanga að fullri aðild að Evrópubandalaginu. ís-
lenskir ráðherrar fást ekki til að hugsa það mál til enda.
Þótt að sjálfsögðu verði afstaðan til EES-samningsins
fyrst og fremst að ráðast af efnisatriðum hans, enda að
mörgu að hyggja í því sambandi, bæri það mikilli
skammsýni vitni, ef íslenskir stjómmálamenn létust
ekki sjá að EFTA er að leysast upp, að EES er bráða-
birgðastofnun í flestra augum, að íslendingar standa
innan fárra ára frammi fyrir þeirri völ að ganga í Evr-
ópubandalagið. Óska íslendingar sér þeirrar stöðu?
Þau undur og stórmerki hafa gerst
áAkureyri, að Bjami Sigtryggsson,
útvarpsssfíóri á staðnum, var.......
urs starfsfólks við útvarpið. Br þá
sósíálisminn hfá útvarpinu farinn
að færnt upp í befddnn, þegar yfir-
menn innan þess hafa ekki virrnu-
frið fyrir starfsfóUdnu. £n það hef-
Þeír virðast vita þar á bæ til hvers
fiokksskírteini eru notuð, m.a. f
Háskólanum og útvarpinu.
Boðskort handa
varpinu, að yfirmönnum þar hefúr
verið stíómað af starfsfólld. tíafi
þeir æmt er óðara hlaupið saman f
mótmælahóp. Skiplir þá engu hvað
mótmælin eru fáránieg og lítíð viö-
komandi stofnuninnl. Samhlæstr-
inum verður að hlýöa. Ötvaips-
stjórar hafa aliir verið af þeirri
gráðu, nema heist Jónas Þorbeigs-
son, að þeir hafa tefdð þann kostinn
að beygja af fyrir frekjuliðinu. Enda
er nú svo komið að sendisvehminn
f fyrírtækinu ræður meira en út-
varpsstjóri, einkum ef hann er
móðgaður. Aftur á mðti sitja ein-
staka yfirmenn útvarpsins áreitni-
laust í sínum stöðum ef þeir hafa
réttan pólitískan Íit, eða þegja við
öilura sósíalisraanum. Dagskrár-
stjórnin er þannig um þessar
mundir, að mestur tími fer í að efla
kynni við afætumar f samfélaginu,
enda rikir mikili friður um dag-
skrána. Þar er maður með fiokks-
skfrteíni í öðru hverju sæti. Þetta
skráteini hefúr verið öruggur passi í
marga áratugi. Þaðerþóekid sama
flokksskírteini og þjóðvijjinn var að
skrifa um f gær, þegar blaðið var að
minnast á Hannes Hóímstein Giss-
urarson og sagðf: „Hann fékk lekt-
orsstöðu í Háskólanum út á flokks-
skfrteini í Sjáifstæðisflokknum.“
Nú
Sigtryggsson sé sérstakiega pólit-
fskur maður, eða það hafl verið
kona með flokksskírteini, sem varö
þess valdandi að hann var sviptur
störium vegna sambiásturs starfs-
fórin á allri aðferðinni. Og þá kom í
þ'ós aö útvarpsstjóri var ekki maöur
til að hreinsa út úr útíhúinu á Ak-
ureyri og ráða nýtt fóflt. Það hefði
verið gert bvarvetna annars staðar
en bér. Aðgerðimar á Akureyri eru
aðir á útvarpinu um að stíga nú feti
framar og losna við afla yfirmenn
sem ekki hafa skúteini. Með því
móti hefði úlvarpið enga afsökun
lengur tíl að starfa sem vemduð
ríkisstofnun. Þá væri hægt að gera
það að hiutafélagi á s tundinni,
nema sjálfstæðismenn séu svo
haflir undir núverandi félagslegt al-
raeði, að þeir megi ekki af því
Kemur þá í hugann hinn
veiideiki forystumanna Sjálfstæðis-
flokksins, sem mótaður var meö
orðum og gerðum af einum úr því
liði einmitt norður á AkureyrL
Kunningi hans kom tlmbraður tíl
staks bindindismanns uppi á
Brekku og hafði við orð að hann
væri undariegur hann Jón. Þegar
hann yrði vel fuflur þá gréti hann
yfir því að vera ekki kommúnisti.
Mörg önnur dæmi mætti nefna,
sem sýna hvað ölium finnst sjálf-
sagt að útvarpið skuli vera í hönd-
um sósíalista. En nýjasta og skýr-
asta dæmið er brottrikning Bjama
Sigtryggssonar firá útvarpinu á Ak-
ureyri, þegar hann ætlaði að leyfa
sér að vinna það veric sem hann var
ráöinn tfl: að stjóraa útvarpinu á
Akureyri. Þá kom bara starfsiiðið
og sagði samkvæmt vinnureglunni
» aðalstöðvunum: Þú hefur efckert
leyfi tii að skipta þéraf þessu fyrir-
tækL Það hefur lengi verið vitað að
og raunar var undirstrikað með að-
gerðinni á Akureyri. Frekjan í því
máli er svo opinská, að notendur
hver orsökin var til samblásturs
starfsfólksins. Eins og venjuiega
hefur það verið einrátt um túlkun á
sinni hflð máisins. Bjama Sig-
tryggssyni er afhir á mótí sagt að
þegja, samanber DV í gær. Nú ættí
útvarpssfjóri að sjá sóma sitm í því
að senda fjölmiðlum skýrslu um
málið, svo aflhr geti fengið að sjá
rökinfyrir þvf að starfsfófldð er Kt-
ið ráða og sett oíar yfirxnönnum
sínum. Ötvarpsstjóri gæti fengið
dagskrárstjóra tii að hjálpa sér við
textann, en sameiginiega ættu þeir
að geta gert grein fyrir því hvemig
fóflctð fer að því að stjóma. Við
svona aðstæður er kannski ekki að
undra þótt starfsfóÐdð teldi sér
heimilt að loka stofnuninni f þrjá
daga hér um árið. Þá var ekkert lal-
að um það óskapiega öryggi, sem á
að felast f rekstri þessarar einú
stöðvar.
Garri

!■ VÍTT OG BREITT 1181 mmmmmmmm h mmmnm
Bagaleg formleysa
Að land sé byggt með lögum er
forsenda þess að fólk geti myndað
þjóðfélagsheild. Lögin kveða á um
réttindi og skyldur einstaklinga
og samfélags og eiga að vera til
þess fallin að árekstrar verði sem
minnstir og auðvelda samskipti
manna og stofnana þeirra. En til
að fara að lögum verða einstak-
lingarnir að vita hver þau eru í
stórum dráttum, rétt eins og að
kristinn maður þarf að kunna
boðorðin til þess að trú og líferni
fari saman.
En á öllu þessu vill verða mikill
misbrestur.
Ekki liggur alltaf í augum uppi
hver eru lög í landi og reyna
slyngir lögfræðingar iðulega
mjög á þanþol þeirra. Dómstólar
skera úr um hver lögin eru.
Lög eru samin, samþykkt og birt
í Stjórnartíðindum og stundum
eru lög byggð á dómum sem birt
eru í úrskurðum og dómabókum.
Fæst af þessu er almenningi að-
gengilegt og er þeim mun baga-
legra að enginn aðili kynnir lög
og reglur samfélagsins á þann
hátt að flestum þeim, sem hlíta
eiga lögunum, séu þau skiljanleg.
Réttindi og skyldur einstakling-
ana og stofnana þjóðfélagsins eru
mörgum lokuð bók og samskiptin
eftir því.
í villu og svima
Svala Thorlacius hæstaréttar-
lögmaður skrifar tvær frábærar
greinar í Morgunblaðiö, sem birt-
ust í fyrradag og í gær. Er það
vonum seinna að lögmaður stingi
niður penna og leiðbeini fólki um
refilstigu lagaparagraffanna um
málefni sem skiptir hvert einasta
mannsbarn miklu máli, en fólk
veður í villu og svima um.
Fyrri grein Svölu er undir fyrir-
sögninni Ranghugmyndir um
óvígða sambúð og hin síðari
Ranghugmyndir um skráningu
eigna, skilnað og arf.
Svala starfrækir eigin lögmanns-
stofu og hefur mikla reynslu af
málarekstri varðandi einkamál og
réttarstöðu fjölskyldu og einstak-
linga innan hennar.
í skrifum hennar kemur fram að
fólk gengur með kolrangar hug-
myndir um stöðu sína í fjölskyldu
og samfélagi, eins og fram kemur
í fyrirsögnum greina hennar.
Milli 20 og 30 þúsund manns búa
í óvígðri sambúð, og er bersýni-
legt að langstærstur hluti þess
stóra hóps heldur að það hafi
sömu réttarstöðu og hjón í vígðri
eða löglegri sambúð.
Þegar á reynir kemur í ljós að
ranghugmyndirnar eru skaðlegar,
þar sem réttarstaða og eignaskipt-
ing er allt önnur en viðkomandi
héldu að væri.
Eignaskráning og skipti við
skilnað eða hvað varðar arf eða líf-
eyri er einnig á allt annan veg far-
ið en fólk heldur yfirleitt, og á
skafankana rekur það sig ekki fyrr
en um seinan.
Svala bendir m.a. á að sáralítill
hluti fasteigna er þinglýstur á
nafn kvenna, og halda flestir að
það skipti ekki máli á hvort hjóna
eign er skráð, og enn vandast mál-
in þegar um óvígða sambúð er að
ræða.
Þörf fræði
Hér er hvorki ástæða til né tök á
að endurtaka meginatriði úr
greinum Svölu, en bent á að þær
eru þörf lesning öllu fjölskyídu-
fólki og ekki síður þeim sem ætla
að stofna til hjúskapar eða sam-
búðar.
Þetta ágæta framtak hæstarétt-
arlögmannsins ætti að leiða til
þess að meiri áhersla verði lögð á
að kynna almenningi lög og regl-
ur um jafnmikilvægt atriði og
lagarammann um fjölskylduna,
sem sýnist fara fyrir ofan garð og
neðan hjá öllum þorra lands-
manna. Það er ekki einleikið hve
fáviskan á þessum sviðum er mik-
il.
Lög um fjölskyldumálefni eru
miðuð við hjúskap og hjóna-
bandsbörn, Skipting eigna, rétt-
indi til lífeyris og arfshluti sömu-
leiðis, og svo búa tugir þúsunda í
blessunarlausri sambúð og halda í
fávisku sinni að einu gildi hvernig
til hennar er stofnað.
Lög eru til að auðvelda samskipti
samfélagsþegnanna og koma
reglu á lífsform þeirra. En til að
lögin nái tilgangi sínum þurfa
þegnarnir að þekkja þau og þar
með eigin skyldur og réttindi.
Svala nefnir í greinum sínum
nokkur dæmi um þann fáránleika
sem fólk getur allt í einu verið
umvafið vegna bagalegra rang-
hugmynda um eigin stöðu í fjöl-
skyldu og samfélagi. Þekkingar-
leysið er kannski ekki verst, frem-
ur misskilningur og mistúlkun á
lagabókstöfum, sem hvergi er
neinn fótur fyrir.
Enginn ætti að hefia sambúð,
hvorki vígða né formlausa, án
þess að kynna sér áður einföld-
ustu lagagreinar um fjölskylduna
og lagarammann um hana.
Formleysa í samskiptum ein-
staklinga og samfélags leiðir að-
eins til vandræða og upplausnar.
Hið ágæta framtak Svölu Thor-
lacius mætti gjarnan verða fleir-
um til eftirbreytni, að auka skiln-
ing á réttindum og skyldum.
Það gerir þjóðfélagið árekstra-
minna og þægilegra að Iifa í.
OÓ