Tíminn - 07.12.1991, Blaðsíða 1

Hér í Helgarblaðinu
höfum við af og til lit-
ið í ferðaþætti og sög-
ur ýmissa erlendra
manna um ísland og
síðast var um að
ræða frásögn frá lok-
um síðustu aldar. Hér
er einni bætt við, en
nú færum við okkur
alllangt aftur í tímann:
Árið 1633 kom út í
Póllandi bæklingur,
sem bar eftirfarandi
titil: ISLANDYA eður
stuttleg lýsing á eyj-
unni Islándya. Á
hverri undarlega,
óvenjulega og í vor-
um löndum áður
óheyrða hluti má ým-
ist sjá með eigin aug-
um eður af sannfróð-
um nefndrar eyjar
íbúum fræðast um,
allt hér sannleikanum
samkvæmt skráð og
nú öllum sannkristn-
um mönnum, sem
ekki einungis þrá að
sjá handarverk Drott-
ins herskaranna,
heldur einnig um þau
að heyra til uppbygg-
ingar út gefið í
LESZNO á því herr-
ans ári MDCXXXIII. —
Höfundur rits þessa
hét Daniel Streyck og
hefur hann e.t.v. kom-
ið til íslands um 1615.
Sbr. þó Blöndu VIII,
bls. 202-219.
Rit þetta var þýtt á
dönsku og prentað í
Annaler for Nordisk
Oldkyndighed árið
1858 og svo sérprent-
að árið eftir. Fylgir
þeirri sérprentun for-
máli þýðandans Ed-
vin M. Thorson og eft-
irmáli eftir Sigurð
Jónsson, þar sem
hann gerir ýmsar at-
hugasemdir við frá-
sagnir höfundar. Eftir-
farandi kaflar eru
þýddir eftir dönsku
sérprentuninni af Sig-
urði Kristjánssyni frá
Húsavík.
Á Austfjörðum.
„Þeir þekkja
hvorki ánauð
né þvingandi
drambsemi
hærri stétta“
Sagði Pólverjinn Daniel Streyck um íslendinga, en hann hefur sennilega komið hér 1615
Um hæðir og fjöll
í Islándia
Af hæðum og fjöllum er aragrúi í Is-
lándia og þeim mjög háum, já, sum-
um svo ógnarháum að ótrúlegt er að
nokkur maður komist upp á þau og af
þeim verða einkum tvö að teljast
fremst vegna þeirra sérstöku og und-
arlegu eiginleika. Annað þeirra kallast
Snebels Hokel. Það liggur ekki langt
frá sæ eða réttara sagt við sjávar-
ströndina og vegna þess geysilegu
hæðar og skýjanna, er sífellt hylja
það, sést tindur þess ekki. Sumir hafa
ritað um þetta fjall að þar séu sífelldar
þrumur og eldingar, en meður því að
vér höfum hvorki séð slíkt sjálfir né
getað fengið þar á örugga staðfest-
ingu, þá viljum vér alls ekki fullyrða
að það sé rétt. Aftur á móti höfum vér
með eigin augum séð að frá tindi og
niður undir miðjar hlíðar er það þak-
ið eilífum snjó. Fjall þetta hefur land-
fræðingur einn rnælt og af vísdómi
sínum með margs kyns áhöldum út-
reiknað að það sé nálægt fimm mflum
á hæð. Margir hafa freistað að ganga á
fjall þetta til að rannsaka hvað er á
bak við það, en árangurslaust. Já, fyr-
ir mörgum hafa slíkar tilraunir endað
mjög slysalega. Þannig fór til dæmis
árið 1607 fyrir þremur Englending-
um, sem reyndu að ganga á fjall þetta
til að sýna að þeir væru öllum hug-
rakkari og til þess að afla öruggs fróð-
leiks um það. Eru þeir álitnir hafa
komist allhátt upp, en komu aldrei
aftur, svo að menn hafa enn í dag enga
hugmynd um afdrif þeirra. Aðeins
hundurinn þeirra, sem þeir höfðu
haft með sér, kom aftur, en alveg hár-
laus, rétt eins og hann hefði verið
sviðinn. Reyndar er auðskilið að þeir
hafi farist, annaðhvort þannig að
hvirfilbylur hefur hrifið þá og þeytt
þeim brott með sér, eða þeir hafa dáið
af því að anda að sér einhverri eitraðri
og banvænni lofttegund. Hitt fjallið er
kallað Hecla eða Heckelsberg og er
um þrjár mflur frá Schalholt. Það er
einnig afar stórt og víðáttumikið og
hátt og svo óttalegt á að líta að hver
maður, sem sér það, hlýtur að skjálfa
og titra. Þar er aragrúi af litlum,
sviðnum, kolsvörtum klettum. Á milli
þeirra sést í ýmsa vega löguð op og
hellismunna. Þótt allt sé þar krökkt af
undarlegum hlutum er þó sá allra
merkilegastur að ógurlegur elds- og
logastólpi stendur ávallt upp úr fjall-
inu. Þó að eldur þessi sé stundum
meiri og stundum minni, þá hverfur
hann semsagt aldrei. Þess vegna
stendur líka alltaf feikna reykjarstrók-
ur upp úr fjallinu og liggur hann yfir
því eins og kolsvart skýbólstur og er
þetta fjall þannig ólíkt öllum öðrum,
eins og t.d. Etnu á Silkiley. Oft, og þá
einkum á vetuma þegar þama ríkir
hin langa nótt, lýsir eldstólpinn, sem
stendur upp úr fjalli þessu, út yfir alla
eyjuna. Steinar kastast einnig úr því
afar hátt og afar langt, svo að enginn
getur hafst við nær því en í tveggja
mflna fjarlægð, enda vogar heldur
enginn að gera það. Enn bætist við
þessar ógnir að þaðan má sífellt heyra
hróp, óhljóð og veinan, alveg eins og
mannaraddir væm. Pappír, lín eða
önnur þurr efni brennir logi þessi
ekki, en allt hvað hann nær til af lif-
andi eða röku brennir hann til ösku
og þar af kemur þá líka að því rakari
sem veðráttan er, því hærra rís logi
þessi og hæst á vetuma þegar mikið
snjóar. Þeim, sem búa þar í nágrenn-
inu, birtast líka oft margs kyns illir
árar og svo fólk sem dáið er fyrir
nokkm síðan, og sé þetta fólk spurt
hvað það hafist þar að og hví það snúi
eigi aftur til heimila sinna með öðr-
um slíkum, þá svara þeir daprir mjög