Tíminn - 17.12.1991, Blaðsíða 7

Þriðjudagur 17. desember 1991
Tíminn 7
VETTVANGUR
Jóhannes R. Snorrason flugstjóri:
Flutningur löggjafar- og dómsvalds
úr landi flytur okkur aftur í aldir, er uppgjöf
Nokkrír lögfróðir menn hafa opinberlega iátið í ljós efasemdir
um, að með EES-samningi fari ekki fram afsal hluta fullveldis
þjóðarínnar og að ekki sé um brot á stjómarskrá lýðveldisins að
neða. Óþarft ætti að vera að taka fram, að í stjóraarskrá íslenska
lýðveldisins segir að löggjafarvaldið skuli vera í höndum Alþing-
is og forsetans. Verði þetta vaid gefíð erlendum stofnunum, hlýt-
ur það að kalla á breytingu á stjóraarskránni; um það mun hinn
almenni borgarí á íslandi ekki efasL
Dr. Gunnar G. Schram segir um
aðild íslands að EES, þann 26.
janúar s.l. í grein í Morgunblað-
inu, m.a. þetta: „Kjarni málsins er
einfaldur. Hann er sá að með aðild
að EES, samþykkja EFTA-ríkin
mjög verulegan hluta Rómars-
amningsins, en hann er grundvall-
arlög Evrópubandalagsins. Með
því eru þau í mörgum þýðingar-
miklum efnum komin á sama bát
og EB-ríkin og lúta sömu lögum
og þau.“ Þetta ætti að vera nokkuð
Ijóst fyrir hvern sem er að skilja.
Um EES-dómstólinn segir dr.
Gunnar G. Schram þetta, í sömu
grein: „Hér verður með öðrum
orðum í aðalatriðum um sambæri-
legan dómstól að ræða og EB-
dómstóllinn í Lúxemborg er. Á
störfum þeirra verður enginn eðl-
ismunur. Innan Evrópubandalags-
ins hefír EB-réttur forgang um-
fram landslög."
Eins og kunnugt er þá varð um
það samkomulag að EFTA-ríkin
samþykktu lagagrunn EB og gerðu
að sínum. Þá ætti flestum að vera
Ijóst, að EES- dómstóllinn, sem
skipaður verður 5 dómurum frá
EB-löndunum en aðeins 3 frá
EFTA-löndunum, á einn að hafa
vald til þess að dæma í deilumál-
um sem upp kunna að koma milli
samningsaðila vegna fullnustu
EES- reglna. Þetta ættu íslending-
ar að hugleiða vel.
Þar sem hinir haldlitlu eða hald-
Iausu almennu fyrirvarar, sem ís-
lendingar virðast hafa sætt sig við,
munu verða sniðgengnir í bak og
fyrir, og að það muni koma til
kasta EES-dómstólsins að skera úr
ágreiningi, þá væri ekki úr vegi að
minnast þess, að í sjálfum samn-
ingnum í fyrsta hluta, um Mark-
mið og meginreglur, 4. gr., segir:
„Hverskonar mismunun á grund-
velli ríkisfangs er bönnuð á gildis-
sviði samnings þessa nema annað
leiði af einstökum ákvæðum
hans.“ Það hlýtur að liggja í aug-
um uppi að öll mismunun þegna
innan EES-svæðisins verði illa séð
og þótt einhver almennur íyrirvari
af Islands hálfu sé til staðar, þá
muni EES-dómstóIlinn án efa
reyna að forðast ill fordæmi og
mismunun þegnanna. Fyrirvar-
arnir munu því falla hver á eftir
öðrum, þ.e.a.s. þeir sárafáu sem
ekki hefir þegar verið fallið frá.
Þann 2. desember s.l. var athygl-
isvert viðtal í Ríkisútvarpinu við
Guðmund Alfreðsson, þjóðréttar-
fræðing og doktor í þjóðarrétti frá
Harvardháskóla. Þetta viðtal varð
til þess að vekja margan íslending-
inn til alvarlegrar umhugsunar
um þær fullyrðingar sumra stjórn-
málamanna, að ekki sé um neitt
fullveldisafsal að ræða með samn-
ingnum um EES, jafnvel þótt í
stjórnarskrá lýðveldisins standi að
Iöggjafarvaldið skuli vera í hönd-
um Alþingis og forsetans eins og
áður sagði.
Varðandi fullveldisafsal og lög-
gjafarvald, í tengslum við væntan-
legan EES-samning, segir doktor-
inn m.a. í nefndu viðtali, þar sem
hann svarar spurningunni um vald
eftirlitsstofnunar EFTA og EES-
dómstólsins og hugsanlegt valda-
afsal í sambandi við samkeppnis-
reglur samningsins: „Þarna virðist
útlent vald, hvort sem það er fram-
kvæmda- eða dómsvaldið hjá EFTA
eða EES, fá heimild til þess að taka
ákvarðanir sem þá gildi ekki bara í
þjóðarrétti heldur líka í landsrétti.
Og það eina, sem kemur f hlut inn-
lendra aðila, er þá að fullnægja
niðurstöðunni að utan, og maður
spyr: Er þetta hægt? Er þetta leyfi-
legt miðað við ákvæði stjómar-
skrárinnar um innlent fram-
kvæmda- og dómsvald?"
Væri kynning hins opinbera á
þessum samningi hlutlaus og eðli-
leg, myndi þjóðinni verða gerð
grein fyrir áliti hins hámenntaða
manns í þjóðarrétti, sem hér er
vitnað til, í stað þess að sýna ein-
göngu þær hliðar samningsins
sem snúa að fallvöltum viðskipt-
um og stundarhagnaði fyrirtækja,
og hampa honum sem einskonar
Guðsgjöf framan í landsmenn.
Fullveldjsafsal hlýtur það að vera
að samþykkja að lúta erlendum
lögum og dómsúrskurðum sem
ekki verður hægt að áfrýja, ekki
aðeins þeim lögum sem nú eru í
gildi, heldur öllum þeim lögum
sem kunna að verða sett í tengsl-
um við hið umfangsmikla samn-
ingssvið um EES, og það sem ef til
vill er alvarlegast, við getum engin
áhrif haft á gerð þeirra laga, verð-
um að kyngja þeim, rétt eins og ís-
lendingar máttu þola áður en Al-
þingi öðlaðist löggjafarvald á því
herrans ári 1874.
BÓKMENNTIR
William Shakespeare
William Shakespeare: Leikrit l-VIII.
Helgi Hálfdanarson þýddi. Reykjavík —
Mál og menning — Almenna bókafélag-
ið 1982-1991.
Árið 1956 hófst útgáfa leikrita
Shakespeares hjá Máli og menn-
ingu í þýðingu Helga Hálfdanar-
sonar, alls komu út sex bindi til árs-
ins 1975. Síðan tók Almenna bóka-
félagið við útgáfunni, og hófst hún
með útgáfu I. bindis 1982 og lauk
með V. bindi 1987. Síðan tók Mál og
menning aftur við útgáfunni og
gefur nú út öll átta bindin 1991.
íslenskar bókmenntir í merking-
unni skráð verk, hefíast með þýð-
ingum, þýðingum helgum, um og
eftir kristnitöku. Fram til þess tíma
höfðu varðveist kvæði og sögur í
munnlegri geymd, en þau eru ekki
skráð fyrr en eftir kristnitöku, svo
vitað sé.
Bókleg menning berst hingað til
lands með kristninni og bókagerð
hefst með latínukunnáttu og þýð-
ingum helgra rita kirkjunnar. Staf-
róf úr latínuletri, nokkuð breytt,
var gert á 12. öld, sem var eins-
dæmi í Evrópu, þar sem ritmálið
var latína. Með íslenskum letur-
hætti varð greið leið til að rita á
þjóðtungunni og þýða. Miðaldaþýð-
ingar og þýðingar Biblíunnar í
heild á 16. öld og útgáfa Guðbrands
biskups er af mörgum talin hafa
valdið þáttaskilum um framhald ís-
lenskrar tungu sem bókmáls hér á
landi.
Á 19. öld eru þýdd og gefin út af
Bókmenntafélaginu tvö stórvirki,
Messías Klopstocks og Paradísar-
missir Miltons, þýdd af Jóni Þor-
lákssyni. Síðar á öldinni þýðir
Steingrímur Thorsteinsson Þús-
und og eina nótt Auk þessara rita
þýddu höfuðskáld þjóðarinnar á 19.
öld mikið af kvæðum erlendra
skálda. Matthías Jochumsson þýddi
nokkur. Ieikrit Shakespeares og
Sveinbjöm Egilsson Kviður Hóm-
ers. Allar þessar þýðingar urðu
hluti íslenskra bókmennta, frjóvg-
uðu þær og auðguðu málið. Magn-
ús Ásgeirsson átti ekki lítinn þátt í
auknum fíölbreytileika í ljóðagerð
íslendinga á 20. öld með hinum
snjöllu þýðingum sínum. Þýðingar
hans vom sýnishom margs þess
besta, sem ort var í Evrópu á fyrri
hluta 20. aldar.
Og nú hefur Helgi Hálfdanarson
þýtt öll leikrit Shakespeares, öll
harmleikjaskáld Hellena, auk fíöl-
margra Ijóða úr ýmsum málum.
Með þýðingu leikrita Shakespeares
hefur Helgi Hálfdanarson unnið
það afrek að koma mesta orðsnill-
ingi og þeim, sem dr. Johnson kall-
ar „natural poet“, yfir á íslensku
með þeim ágætum að í rauninni
gætir þess ekki að um þýðingu sé
að ræða, en það er aðall bestu þýð-
inga úr einu máli á annað.
Óhemju fíöldi bóka og ritgerða
hefur verið skrifaður um Shakespe-
are og verk hans. Þau hafa verið
þýdd á flestar tungur Evrópu og
höfuðskáld álfunnar hafa nefnt
hann óviðjafnanlegan furðumann
heimsbókmenntanna.
Shakespeare lifði þá tíma þegar
mikil gerjun stóð sem hæst í ensku
þjóðfélagi. Hann var fæddur 1564;
þá voru 17 ár liðin frá dauða Hin-
riks VIII, en hann hafði valdið meiri
og gjörtækari breytingum á ensku
þjóðfélagi en nokkur annar enskur
valdsmaður fyrr eða síðar. Hann var
alvaldur, hann sveifst einskis, lét
taka af lífi tvær drottningar sínar,
gerði upptækar allar eignir kirkj-
unnar, lét eyðileggja klaustur og
kirkjur, brenna bókasöfn klaustra
og kirkna og eyðileggja listaverk í
stórum stíl, lét pynta andstæðinga
sína og brenna eða hengja og stofn-
aði eigin kirkju með valdboði.
Áhrifin af gjörðum þessa konungs
urðu langæ og menn minntust
hryllingsstjómar hans, að minnsta
kosti þeir hópar sem verst urðu úti.
Grimmd, hatur og gjörspilling var
ekki í felum á 16. öldinni á Eng-
landi. Andstæðurnar í sál mann-
anna voru augljósar: hræsni, lygi
og fals annars vegar og hins vegar
tryggð, hollusta, ást og unaður.
Eftir blóði drifna sögu fyrri hluta
16. aldar hófst skeið útþenslu og
upphafs bresks heimsveldis í krafti
aukinnar velmegunar og stórbætts
efnahags. Saga breskra yfirráða yfir
höfunum hófst eftir að flotinn
ósigrandi 1588 var sigraður af veðri
og vindum og breskum sjóreyfur-
um.
Svartnættið og dagrenningin
kristallast í verkum þessa mikla
snillings og magna málfar hans og
auka skilning á mennsku eðli, sem
á sér fáar hliðstæður. Hann nær til
allra, eins og Helgi Hálfdanarson
skrifar í ágætum inngangi, „hann
er handgenginn körlum og konum
allra stétta, gjörþekkir hag þeirra,
og veit hvers manns hug í hverjum
vanda". Og Helgi heldur áfram:
„Hann var bam síns tímá', hann
Helgi Hálfdanarson.
gjörþekkti gleggra öðrum andstæð-
umar í mennsku eðli, einmitt
vegna þess sem hafði gerst og þess
sem var að gerast. Söguleikrit,
harmleikir, gleði og gamanleikir,
ástarharmleikir og hreinir ævin-
týraleikir skiptast á í skáldferli
Shakespeares. Eliot (T.S.) skrifar að
verk hans séu ein heild og þá fyrst
skynji lesandinn höfundinn allan,
þegar hann hafi lesið öll verk hans;
verkin séu þráður í stórkostlegasta
hugarheimi aldanna. Og persón-
urnar eru allar lifandi; þær eru per-
sónur, ekki týpur eða persónugerv-
ingar vissra kennda, heldur persón-
ur af holdi og blóði.
Á þessum tímum trúarbragða-
deilna og átaka, er ljóst að ástæður
þeirra átaka hafa ekki snert Shake-
speare; hann er trúlaus, og það má
vera að trúleysi hans hafi magnað
kennd hans fýrir „kviku mannlegr-
ar sálar". Hann leitar ekki svara í
tengslum við yfirskilvitleg öfl, held-
ur í sálardjúpum mannsins eins.
En hvað um það. í inngangi Helga
segir: „Sá, sem fylgir honum eftir,
hvort sem hann svífur um bláan
himin ástar og unaðar, eða kafar
rautt vítismyrkur angistar og hat-
urs, er djúptækri reynslu ríkari; sá
sem sér honum undir hönd, er
skyggnari á sinn eigin heim... finn-
ur í sjálfum sér þelið, sem draumar
spinnast úr.“
Helgi Hálfdanarson hefur fundið í
þýðingu sinni þelið sem draumar
spinnast úr. Hann hefur töfrað verk
þessa töframanns á eigið móður-
mál. Og með þessu afreki og þýð-
ingum grísku harmleikjanna hefúr
hann auðgað íslenska tungu, ís-
lenskar bókmenntir og miðlað þjóð
sinni þeim auði sem mölur og ryð
fá ekki grandað.
Siglaugur Brynleifsson
Vinakynni á fjöllum
Þytur — bamabók
Höf.: Jóhanna Á. Steingrimsdóttir
Teikningar: Hólmfríður Bjartmarsdóttir
Bókaútgáfan Björk 1991
Þessi fallega barnabók hefur þau
meðmæli með sér til lesenda að
hún hlaut nú í ár verðlaun þau, er
bókaútgáfan Björk efndi til í tilefni
af fimmtíu ára afmæli útgáfunnar.
Að öðru leyti hefur sagan margt
sér til ágætis og þar á meðal það að
hún gerist í umhverfi íslenskra
heiðalanda og gefur sögusviðið til-
efni til að lýsa fyrir hinum ungu
lesendum ýmsum þeim undrum
umhverfisins sem á fíöllum er að
finna. Þessu gerir Jóhanna Á.
Steingrímsdóttir skil í skýrum og
sterkum náttúrulýsingum, sem
ekki verða langdregnar en ættu að
auka orðaforða barna og þroska
hugmyndaheim þeirra.
Hér segir frá lítilli stúlku og at-
vikum, sem leiða til þess að hún f
ferð með foreldrum sínum kynnist
hreindýrum á öræfunum, einkum
litla hreindýrskálfinum Þyt, sem
henni tekst að bjarga úr háska. Um
leið og á nærfærinn hátt er sagt frá
því vinasambandi, er þannig
myndast, er lýst hegðun og háttum
hreindýranna og verður það til að
auka enn á gildi sögunnar. Þessi
kynni endurnýjast með ævintýra-
legum hætti á jólakvöld er hreinn-
inn vitjar vinkonu sinnar aftur.
Óþarft er að rekja nánar sögu-
þráðinn, sem er ljós og einfaldur
sem hæfir. En helstu kostir aðrir
eru hugnæmur tónn frásagnarinn-
ar, sem ætti að eiga greiða Ieið að
barnshjartanu og ágætt málfar,
sem ekki er svo einfalt að bömun-
um verði ekki ávinningur af lestr-
inum. Teikningar Hólmfríðar
Bjartmarsdóttur em snotrar og lit-
fagrar og falla vel að því efni sem
þeim er ætlað að þjóna. Letur er
stórt og gott og gerð bókarinnar
öll hin vandaðasta.
AM