Tíminn - 29.02.1992, Blaðsíða 2

2 Tíminn
Laugardagur 29. febrúar 1992
Jón Helgason, formaöur Búnaðarfélags íslands:
Islenskur landbúnað-
u r er á krossgötum
Nú stendur yfír vinna við tillögugerð varðandi þann hluta búvöru-
samningsins, er snýr að mjólkurframleiðslu í landinu. Sá þáttur, er
varðar sauðféð, er frágenginn og að hluta til kominn til framkvæmda.
Formaður Búnaðarfélags íslands, Jón Helgason alþingismaður, boð-
ar breytta tíma í íslenskum landbúnaði í kjölfarið. Hann ræðir m.a.
þessi atriði í ítarlegu viðtali við Tímann, og margt fleira, eins og til
dæmis að áróður gegn landbúnaðinum sé í sumum tilfellum runninn
undan rifjum þeirra, sem hagnast á því að hann leggist af.
Jón Hetgason, alþingismaður og formaður Búnaðarfélags íslands. rimamynd: Árni Bjarna
„Eitt af því, sem við okkur blasir,
er búvörusamningurinn sem gerður
var á síðasta ári og byrjað var að
framkvæma í fyrrahaust. Nú eru
komið fram frumvarp um fyrstu at-
riði hans til staðfestingar með lög-
um. Auðvitað er margt í kringum
hann, sem kallar á breytt vinnu-
brögð og aðgerðir í íslenskum land-
búnaði.
Við það að ábyrgð á sölu færist öll
yfir á bændur og fyrirtæki þeirra,
hlýtur að verða að taka til endur-
skoðunar lagaákvæði um afurðasöl-
una og þær reglur sem hún getur
búið við. Það er grundvallaratriði til
þess að vel takist til að þar verði vel á
málum haldið, og ef til vill verða
bændur nú að standa betur saman
en nokkru sinni fyrr.“
Hvaö veröur um
jöfnunarákvæöin?
— Hvaða lagabreytingar eru nauð-
synlegar?
.Jöfnun á aðstöðu bænda eftir því
hvar þeir eru búsettir, hefur verið
tryggð með núgildandi lagaákvæð-
um um verðmiðlun, bæði milli
landsvæða og framleiðslutegunda,
og ýmislegu fleiru. Ef á að halda
þessu fyrirkomulagi, verður að
minnsta kosti að vera Ijóst hvaða
heimildir verða til þess. Eigi að
hverfa frá verkaskiptingu mjólkur-
búa, hlýtur það að auka framleiðslu-
kostnað og þá um leið útgjöld fyrir
neytendur, svo eitt dæmi sé tekið.“
— Nú stóð til að tillögur varðandi
þann hluta búvörusamningsins, er
snýr að mjólkurframleiðslunni,
yrðu tilbúnar um síðustu áramót.
Eru menn ekki komnir yfír þau
tímamörk, sem þeir settu sér þarna?
„Það hefði verið æskilegt að drög að
samningi um mjólkurframleiðsluna
lægju nú fyrir. Þetta er hins vegar á
verksviði Stéttarsambands bænda,
og ég þori ekki að fúllyrða um
hvemig þessi mál eru á vegi stödd.
En auðvitað er mikilvægt að þetta
verði gert sem allra fyrst og að í
framhaldi af því verði unnið að laga-
breytingum varðandi afurðasöluna."
Leitaö leiöa til aö
lækka framleiöslu-
kostnaö
„Bændastéttin verður að aðlaga sig
að breyttum aðstæðum, sem nýi bú-
vörusamningurinn skapar. Þetta er
sá raunveruleiki, sem við lifum í, og
við verðum að bregðast við honum á
sama hátt og þeim aðstæðum er
komið hafa upp á hverjum tíma á
liðnum áratugum.
Að Búnaðarfélagi íslands snýr þar
leiðbeiningaþjónustan. Við höfum
skipað nefnd til þess að fjalla um
hagfræðilegu hliðina á búrekstrin-
um, og stjórn B.í. mun leggja fyrir
búnaðarþingið, sem hefst á mánu-
dag, tillögur um það efni."
— Og hverjar verða þá þessar
breytingar, sem þið leggið til?
„Vitanlega hefur það alltaf verið
markmið leiðbeiningarþjónustunn-
ar, að gera búreksturinn hagkvæm-
ari í samræmi við aðstæður. Þannig
að það er ekki breyting á markmið-
um að því leyti. Þegar markaðurinn
þrengist, hljótum við hins vegar að
íeggja breytta áherslu á einstaka liði
framleiðslunnar. Ekki eingöngu að
auka hana, heldur að horfa einnig á
aðra þætti. Þarna verður rannsókn-
arþjónustan einnig að koma inní.
Við verðum að spyrja hana hvað hún
geti lagt af mörkum til þess að
markmiðið um aukna hagkvæmni
náist. Við höfum glögg dæmi um
það, til að mynda með auknum af-
urðum mjólkurkúa, sem hafa verið
stórstígar undanfarin ár, þrátt fyrir
að meira hafi verið notað af inn-
lendu fóðri. Það eru fjölmörg atriði í
þessum dúr sem við verðum að taka
til athugunar.“
— Með það þá að leiðarljósi að gera
íslenskar landbúnaðarvörur ódýrari
til þess að svara kröfum neytenda?
„Vitanlega er það keppikeflið að
draga úr tilkostnaðinum eins og
mögulegt er. Síðan er auðvitað mik-
ilvægt að skoða þá kosti, sem ís-
lenskur landbúnaður hefur fram yfir
önnur lönd. Ég hef, ásamt nokkrum
öðrum þingmönnum, lagt fram til-
lögu til þingsályktunar um að láta
gera úttekt á íslenskum landbúnaði
með tiiliti til þess hvemig hann upp-
fyllir þær kröfur, sem gerðar eru til
þess að hann sé „sjálfbær". Það þýð-
ir að um eðlilega hringrás geti verið
að ræða, þannig að við endurgjöld-
um náttúrunni það sem við þiggjum
af henni, og jafnframt að fram-
leiðsluvaran sé jafn holl og góð og
frekast er kostur. Það er álit margra
að íslenskur landbúnaður uppfylli
þessi skilyrði betur en búrekstur
margra annarra landa. Ef svo er,
þurfum við að notfæra okkur þá
kosti."
Silungaeldiö er nýj-
asta aukabúgreinin
,Að sjálfsögðu verðum við að halda
áfram að fylgjast með nýjum mögu-
leikum. Nýbúgreinar hafa gengið
misjafnlega. Ferðaþjónustan hefur
farið sífellt vaxandi og uppfyllt þær
vonir, er menn gerðu til hennar.
Verðfall á erlendum mörkuðum
kom aftur á móti ákaflega þungt
niður á öðrum greinum, eins og
fiskeldi og loðdýrarækt. Þar virðist
þó, sem betur fer, vera aftur að rofa
til. Nú er m.a. á vegum Búnaðarfé-
lagsins verið að huga að nýjum leið-
um í fiskeldi, þ.e.a.s. bleikjueldi í
smáum stíl, sem aukabúgrein hjá
bændum. Náttúrulegar aðstæður
eru víða fyrir hendi til þeirra hluta,
og ef menn ná því að standa saman
að þessu verkefni, erum við nokkuð
bjartsýnir á að þar geti verið um álit-
legan kost að iæða. Fjárfestingu í
þessari búgrein er til að mynda hægt
að stilla mjög í hóf og þess vegna
ættu menn ekki að kollsigla sig af
þeim sökum."
Utanríkisráöherra
hefur ekki fariö aö
vilja Alþingis
— Ef við víkjum að öðru. Hver er
staða okkar í GATT-samningunum?
„Þegar afskiptum bændasamtak-
anna af GATT-málinu lauk eftir ára-
mótin, var búið með umræðum og
ályktunum á Alþingi að fá ríkis-
stjórnina til þess að setja ákveðna
fyrirvara við þær tillögur, sem fyrir
lágu frá Arthur Dunkel. Þessum fyr-
irvörum var komið á framfæri við
Dunkel sjálfan. Þeir komu hins veg-
ar ekki fram í samþykkt Norðurland-
anna, sem gerð var í Ósló, þar sem
lýst var yfir stuðningi við þann
ramma, er settur var fram í drögun-
um. Þetta var í mótsögn við meiri-
hlutavilja Alþingis í málinu.
Það er á forræði stjórnvalda að
vinna að málinu, og þar hefði að
okkar mati þurft að leggja áherslu á
að afla fyrirvörum íslands stuðnings
meðal annarra þjóða og nota tímann
vel þangað til að næsta skref verður
tekið af hálfu samningsaðila. Við
höfum ekki fengið neinar upplýsing-
ar um hvernig þessari vinnu miðar,
þó eftir því hafi verið spurt á óopin-
berum vettvangi."
— Hefur utanríkisráðherra að þínu
mati dregið fæturna í þessu máli?
„Mér virðist að hann fylgi ekki eftir
því, sem greinilega kom fram í um-
ræðunni á Alþingi, að menn töldu
að þessi samningsdrög væru óað-
gengileg fyrir íslendinga í því formi
sem þau eru. Samt sem áður eru ís-
lendingar aðilar að sameiginlegri yf-
irlýsingu Norðurlandanna um að
þessi rammi, sem þarna hafi verið
lagður, sé grundvöllur að samn-
ingi."
Neikvæö umræöa
byggö á mismunandi
hagsmunum
— Nú hefur, að því er manni virðist
af umræðunni, allt gengið á aftur-
fótunum hjá bændum og það ekki
bara undanfarin ár, heldur áratugi.
Er ekki tími til kominn að breyta
þessu viðhorfi?
„Það er rétt, umræðan hefur verið
neikvæð og byggst að ákveðnu
marki á vanþekkingu, en einnig á
mismunandi hagsmunum. Land-
búnaðurinn er að sjálfsögðu í sam-
keppni. Ekki eingöngu við sambæri-
legar vörur, heldur einnig við aðra
matvöru. Á síðustu áratugum hefur
fjölbreytni matvara farið vaxandi.
Það er ávinningur þeirra, sem selja
aðra matvöru, að reyna að ná til sín
sem stærstum hluta markaðarins.
Sumt af þeirri umræðu, sem okkur
finnst hvorki sanngjörn né jákvæð, á
rót sína að rekja til samkeppnisaðila
landbúnaðarins."
— Þurfum við innlenda búvöru-
framleiðslu?
„Það væri illa fyrir okkur komið ef
við þyrftum þess ekki. Landið hefur,
þrátt fyrir legu sína, upp á kosti að
bjóða fyrir búvöruframleiðslu, sem
önnur lönd hafa ekki. Ég nefni víð-
áttu og óspillta náttúru. Þetta eigum
við að nýta okkur sem best. Við meg-
um ekki heldur gleyma því hlut-
verki, sem landbúnaður hefur að
gegna í íslensku þjóðfélagi. Ekki að-
eins með þeim matvörum er hann
framleiðir, heldur einnig með þeim
sterku tengslum sveitamenningar
og náttúru, er íslensk þjóðmenning
hefur varðveitt allt fram á þennan
dag.
Við lifum á tímum mikilla breyt-
inga og verðum að horfast í augu við
nýja tíma. íslenskir bændur lifa ekki
í vernduðu umhverfi, frekar en aðr-
ar atvinnustéttir. Þeir bera ábyrgð á
sér sjálfir og verða að standa á eigin
fótum með sanngjarnri afstöðu rík-
isvaldsins."