Tíminn - 10.09.1992, Blaðsíða 4

4 Tíminn
Fimmtudagur 10. september 1992
Tíininn
MALSVARI FRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Tlminn hf.
Framkvæmdastjóri: Hrólfur Ölvisson
Ritstjórí: Jón Krístjánsson ábm.
Aöstoöamtstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjórar Birgir Guömundsson
Stefán Asgrimsson
Auglýsingastjóri: Steingrfmur Gfslason
Skrifstofur: Lynghálsi 9, 110 Reykjavfk Sími: 686300.
Auglýslngasíml: 680001. Kvöldsfmar: Áskríft og dreifing 686300,
ritsflóm, fréttastjórar 686306, fþróttir 686332, tæknideild 686387.
Setnlng og umbrot: Tæknideild Tfmans. Prentun: Oddi hf.
Mánaöaráskrift kr. 1200,-, verö f lausasölu kr. 110,-
Grunnverö auglýsinga kr. 725,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Tengsl ríkisfjármála
og atvinnulífsins
Skýrsla ríkisendurskoðunar um framkvæmd
fjárlaga fyrstu sex mánuði ársins 1992 er athyglis-
vert plagg. Þau alvarlegu tíðindi, sem hún segir, eru
að það stefnir í helmingi meiri halla á ríkissjóði en
fjárlög gerðu ráð fyrir. Þrátt fyrir niðurskurð í vel-
ferðarkerfínu og stórauknar skattaálögur í formi
þjónustugjalda á almenning í landinu, var útlitið
svona eftir fyrra helming ársins.
í skýrslu ríkisendurskoðunar segir svo orðrétt
um afkomuna:
„Ríkisendurskoðun telur að að öllu óbreyttu
stefni rekstrarhalli A- hluta ríkissjóðs í árslok í að
verða 9,0 til 9,5 milljarðar króna. Rekstrarhallinn
samkvæmt fjárlögum er talinn verða 4,1 milljarður
króna. Meginskýringin á auknum rekstrarhalla er að
tekjur ríkissjóðs eru áætlaðar um 2,0 milljörðum
króna hærri en fjárlög 1992 áformuðu. Frávik á
gjaldahlið skýrast m.a. af því að áform um 2,0 millj-
arða króna sparnað munu að öðru óbreyttu væntan-
lega ekki nást. Þá hafa komið til nýjar útgjalda-
ákvarðanir og útgjaldaauki umfram það sem for-
sendur fjárlaga gerðu ráð fyrir, m.a. vegna Atvinnu-
leysistryggingarsjóðs og kjarasamninga, sem
metnar eru á 1,5 milljarða króna.“
Þessi niðurstaða ríkisendurskoðunar sýnir í
hnotskurn hvert stefnir. Hún sýnir ljóslega að ein
meginástæðan fyrir verri afkomu ríkissjóðs er sam-
dráttur í tekjum og vaxandi atvinnuleysi.
Það er ástæða til þess fyrir ríkisstjómarflokkana
að taka þessar niðurstöður mjög alvarlega. Undir-
búningur fjárlaga fyrir næsta ár stendur nú sem
hæst. Þau verkefni ríkissjóðs verða að hafa forgang,
sem geta fengið hjól atvinnulífsins til þess að snúast
á ný og komið grundvelli undir það.
Hið versnandi atvinnuástand, sem er nú, hefur
tvöföld áhrif á afkomu ríkissjóðs. Það dregur úr tekj-
um og eykur stórlega útgjöld vegna atvinnuleysis-
trygginga. Þumalfmgursreglan segir að 1% vöxtur í
atvinnuleysi þýði 600 milljón króna aukin ríkisút-
gjöld.
Við þær aðstæður, sem nú eru, þarf að efla
menntun í landinu í stað þess að þrengja kosti
námsmanna. Sömuleiðis þarf að efla rannsóknir,
sem eru undirstaða nýsköpunar í atvinnulífi. Aukn-
ar álögur á undirstöðuatvinnugreinar, sem eiga við
mikla erfiðleika að stríða, leysa ekki vanda ríkissjóðs
heldur auka hann. Afkoman fyrstu sex mánuði árs-
ins sýnir það ljóslega.
Það er alveg ljóst að það er ekki auðvelt verk að
koma saman fjárlögum fyrir árið 1993. Sú vinna
verður hins vegar að byggjast á skilningi á tengslum
atvinnulífs og ríkisfjármála. Þann skilning skorti í
upphafi árs, og afleiðingar þess em að koma í ljós.
Nesti til næstu geimferðar
Af og til hlýtur þeim, sem
þykjast geta kallað sig komna á
þroskaárin, að verða hugsað til
þeirra breytinga sem átt hafa sér
stað í umhverfi okkar síðustu
áratugina. Til dæmis vakna slík-
ir þankar með gömlum Reykvík-
ing, þegar hann leggur leið sína
um hverfi sem hann minnist að
hafa gengið um ungur og var þá
holt eða heiðarland. Og þetta
þurfa ekki endilega að vera neitt
svo gömul hverfí — svo ör er
þessi útþensla byggðarinnar að
hin „nýju“ hverfi eru orðin gróin
og ráðsett, börnin komin upp og
sú kyrrð yfir umhverfinu sem
einkennir þá rosknu og öldnu.
Og það virðist lítið lát á hraða
umbreytinganna, þótt nú sé í
öllum áttum verið að tala um
kreppu: við komum af og til
auga á nýtt stórhýsi og rekur í
rogastans, því við höfðum ekki
tekið eftir að byrjað væri að
byggja þarna. Því er eins og hús-
ið hafi risið þama á einni nóttu.
Sjálfsagt er þetta meðfram
vegna þess að íslendingar
em seinir að skilja breyt-
ingar. Það tók þá á annan
áratug að átta sig á að farið væri
að verðtryggja peningana, og
eins munu þeir halda áfram að
byggja og byggja löngu eftir að
enginn getur lengur keypt þau
ógrynni sem byggð em. Það hef-
ur að vísu verið á það bent að
alltaf fjölgi unga fólkinu sem
vantar húsnæði. En hitt gleym-
ist að ekki langar byggingaverk-
takana að skaffa þeim húsnæði,
sem enga hefur aurana til þess
að borga það.
Fijálslyndi
En hér er verið að tala um
breytingar, og fleira er að breyt-
ast en umhverfið og ásýnd þess.
Það er eins með þjóðlífið sjálft.
Umbreytingamar á venjum og
hugsunarhætti em orðnar svo
stórfelldar að þar er mikið örð-
ugra að fylgjast með en með
breytingum á umhverfi. Mörg
gildi hafa fullkomlega um-
hverfst og viðhorfin gagnvart
ýmsum þáttum mannlífsins em
orðin með þeim hætti að ömm-
ur vorar og afar hefðu látið segja
sér þrisvar.
Lítum til dæmis á það frjáls-
lyndi, sem nú ríkir í kynferðis-
legum efnum. Það, sem fyrir svo
skömmu hefði þótt hið herfileg-
asta blygðunarefni, finnst nú
engum lengur tiltökumál. Þeir,
sem vilja kveða sér hljóðs,
kannske í bókmenntum eða þá í
auglýsingaiðnaði, með því að slá
á strengi hneykslunarinnar, eiga
orðið erfitt um vik. Fólk kippir
sér upp við svo fátt að gömlu
hneykslunarefnin em satt að
segja orðin leiðigjörn. Þau em
svo hversdagsleg orðin.
Og þá vaknar gamla spurn-
ingin: Stefna breytingarnar í
fullkomnunarátt, eða er veröld
okkar að hraka? Um þetta má
lengi deila og sjálfsagt er svarið
bæði já og nei, sé þá nokkurt
svar um að ræða. Nærri lagi
mun að fullyrða megi að frelsi
einstaklingsins til ráðstöfunar
líkama síns sé gmnntónn breyt-
inganna í bili. Seinna kemur
upp eitthvað enn annað. En nú
er það áhugi fólks á sjálfs sín
kroppi og þurftum hans, svo
þjóðfélagið einkennist af eins-
konar risavaxinni sjálfhverfni.
Kostimir em ýmsir, svo sem
bætt útlit og heilsufar. Vankant-
amir em aftur á móti aukið
skeytingarleysi um meðbróður-
inn og hina samfélagslegu
ábyrgð. Bjargi hver sjálfum sér
er það boðorð, sem þjóðirnar
virðast fylkja sér undir á okkar
tímum, þegar viðskiptalögmálin
hafa tekið við af hvers kyns hug-
sjónum og félagslegum draum-
sýnum. Og er Ieiðin liggur inn í
það efnahagslega fjölþjóðaveldi,
sem í uppsiglingu er, blasir við
að þau umskipti, sem við höfum
orðið vitni að og að ofan er rætt
um, munu teljast hafa verið
hægfara miðað við það sem í
vændum er.
í hönd fara tímar, þegar lítið
verður afgangs fyrir minningu,
hvað þá varðveislu þess sem var.
Hafi afa vora og ömmur ekki ór-
að fyrir þeim heimi, sem nú
blasir við, munum við, sem enn
eigum nokkra von í að komast á
efri árin, verða vitni að miklu
ótrúlegri kynstrum en gamla
fólkið okkar.
Það sem ekki
breytist
En í öllum breytingaærslun-
um er það samt eitt og annað,
sem litlum breytingum tekur.
Hneykslunarleysið, sem sýnist
einkenna samtímann, er líklega
bara yfirborðið eintómt. Meðan
umhverfið blæs út og menn
spegla á sér naflann, leitar
manneskjan inn í sjálfa sig,
hlaðin ótta og allrahanda for-
dómum, sem hún kemur sér
upp og hefur að vörn í tilveru,
sem alltaf er ótrygg og á ótal
sviðum ótryggari en áður.
Hneykslunarefnin eru satt að
segja óteljandi enn, en það á við
um þessa öld sem fyrri aldir að
menn geyma þau afar vel. Skáld-
in viðra þau ekki, nema þá í svo
fagurlega búnum vendingum að
það er erfitt að bera kennsl á
þau. Engin auglýsingastofa læt-
ur sér til hugar koma að hagnýta
sér þau. Þessi „tabú“ eru ótelj-
andi — þótt allir megi
ganga berrassaðir án þess
að nokkur lfti við. Allir
vita með sjálfum sér hvar
markalínurnar liggja og gæta
þess vel að stíga ekki inn fyrir
þær. Eða hvemig færi fýrir
þeim, sem minntist á að það
kynni einhvers staðar að vera til
jafn gott vatn og á íslandi? Eða
þá jafn góður fiskur? Eða þá eins
fallegur og þolinn og gangviss
hestur og sá íslenski? Hugsið
ykkur bara! Þó em þetta lítil og
meinlaus „tabú“ á borð við
hundrað önnur, sem em verri
viðskiptis.
En megi hamingjan forða
undirrituðum frá að láta svo
mikið sem liggja að því að eitt-
hvert þeirra sé til, eða hafi
nokkm sinni verið það...
Samt munu þau renna sitt
skeið með tíð og tíma, því öll
„tabú“ eiga það sammerkt að úr-
eldast. En það koma þá einhver
ný í staðinn.
Sjálfsagt munu þau ævinlega
fylgja mannkyninu, og þegar
menn verða famir að byggja
geimstöðvar og fjarlægar plán-
etur, munu þeir áreiðanlega
hafa eitthvað af slíku nesti með
sér út í geiminn, sem enginn
mun þora að tæpa á.
AM