Tíminn - 31.12.1992, Síða 5

Fimmtudagur 31. desember 1992
Tíminn 5
Steingrímur Hermannsson.
Hið Evrópska
efnahagssvæði
Samningur sá, sem undirritaður
hefur verið, um þátttöku íslendinga
í hinu Evrópska efnahagssvæði er
eflaust sá mikilvægasti sem við höf-
um gert frá því að við endurheimt-
um sjálfstæðið og getur orðið sá ör-
lagaríkasti. Ég skil Frakkann sem
sagði: „Við viljum fremur vinna
með Þjóðverjum en heyja við þá
þriðju heimsstyrjöldina." En ég skil
einnig vel Portúgalann sem lýsti
áhyggjum sínum af því að erlendir
fjármagnseigendur væru á góðri
leið með að kaupa Portúgal.
Að sjálfsögðu ber Evrópuríkjunum
að vinna saman að lausn sinna
mála, en forðast hernaðarátök. Af
þeim hefur heimurinn fengið nóg.
Vonandi auðnast jafnframt sterkri
Evrópu að vinna vel að þeim heims-
markmiðum, sem ég hef áður nefnt.
Það er afar mikilvægt. En Evrópa
verður ekki lengi sterk eða til friðs,
ef hún skiptist í herraþjóð og þegna.
Þegar við íslendingar gengum vor-
ið 1989 til samninga um Evrópskt
efhahagssvæði, settum við ákveðin
skilyrði sem var ætlað að veita smá-
þjóðinni nokkra vernd í viðskiptum
við stórveldin. Enn mikilvægara var
þaö þó jafnvel að gengið var til
verksins með því hugarfari að gefa
aldrei þumlung eftir af fullveldi
þjóðarinnar. Nú virðast þeir, sem
ferðinni ráða, líta á samningana
sjálfa sem meginmarkmið og jafn-
vel sem helsta, ef ekki eina, bjarg-
ráðið í efnahagserfiðleikum þjóðar-
innar.
Að sjálfsögðu ber okkur íslending-
um að taka þátt í samstarfi Evrópu-
þjóðanna eins og hagsmunir okkar
og geta leyfa, en án þess að ganga á
hönd þess valds sem jafnt og þétt
vex í Brussel. Aðeins þeir, sem eru
sterkir og þekkja og trúa á eigin
mátt, tekst að fóta sig á því einstigi
sem smáþjóðin verður að feta. Því
er varla treystandi nú.
Við framsóknarmenn teljum okkur
ekki fært að taka ábyrgð á þeim
samningi sem þessi ríkisstjórn hef-
ur gert. Við treystum henni ekki til
þess að leiða þjóðina um einstigið.
Við viljum ekki taka þátt í því að
framselja úr landi vald, sem stjórn-
arskráin leyfir ekki. Þessa afstöðu
staðfesti flokksþing framsóknar-
manna og þingflokkur. Einnig að
minni tillögu ákvað þingflokkurinn
að einstakir þingmenn flokksins
ákvæðu hvort þeir sætu hjá eða
greiddu atkvæði gegn samningn-
um. Um þetta varð full samstaða.
Allt tal um klofning í flokknum er
úr lausu lofti gripið.
Efnahagsmálín
Meðíylgjandi línurit birtist í Morg-
unblaðinu um miðjan nóvember sl.
Það sýnir afkomu í sjávarútvegi og
iðnaði og eiginfjárstöðu sömu greina
síðasta áratuginn. Þama kemur
glöggt fram góður árangur af aðgerð-
um ríkisstjómarinnar haustið 1988
og árið 1989 og af Þjóðarsáttinni
1990. Árið 1990 var afkoma sjávarút-
vegsins að verða þolanleg og eigin-
fjárstaðan hafði þrefaldast Afkoma
iðnaðarins hafði ekki verið betri allan
áratuginn og eiginfjárstaðan fór batn-
andi.
Nýjum erfiðleikum í sjávarútvegi á
árinu 1991 vegna minni afla og held-
ur lakari markaðs hefði verið unnt að
mæta með tiltölulega vægum aðgerð-
um. í stað þess greip ríkisstjómin til
hins öndverða. Hún gerði lítið sem
ekkert til að styðja sjávarútveginn, en
lagði þess í stað hátt í milljarð í nýj-
um álögum á greinina. Auk þess
hækkaði hún vextina með einu
pennastriki um þriðjung. Vafalaust
var fátt eða ekkert skaðlegra skuld-
settu íslensku atvinnulífi eða skuld-
settum einstaklingum.
Mönnum hættir til að kenna stefnu-
leysi ríkisstjómarinnar um slíkar
gerðir. Það er misskilningur. Það er
yfirlýst stefna ríkisstjómarinnar að
hafa engin afskipti af atvinnulífinu.
Smávægilega tilraun til að draga úr
atvinnuleysi nefndi forsætisráðherra í
stefnuræðu sinni sl. haust „stílbrot" á
stefnunni. Hinn óhefti markaður á að
ráða örlögum atvinnulífs og einstak-
linga. Þetta er frjálshyggjan. Það er
vissulega mikil kaldhæðni að sú
stefna skuli hér tekin upp, þegar hún
hefúr gengið sér til húðar í heima-
löndum sínum, Bandaríkjunum og
Bretlandi.
Afleiðingar af stefnu og gerðum rík-
isstjómarinnar hafa ekki látið á sér
standa. Atvinnulífið, ekki síst sjávar-
útvegurinn, er komið á vonarvöl. At-
vinnuleysi er orðið meira en nokkru
sinni frá stríðsárum og fer vaxandi.
Þjóðarsátt er engin, en framundan
virðast mikil átök á vinnumarkaðn-
um.
Ríkisstjómin sýnist aðeins eiga tvö
markmið: að tengja ísiand Evrópu
sterkum böndum og ná jöfnuði í rík-
isfjármálum. Um fyrra markmiðið hef
ég þegar rætt. Jöfnuður í ríkisfjármál-
um er nauðsynlegur, þegar til lengri
tíma er litið. Hann mun hins vegar
ekki nást, þegar atvinnureksturinn
skilar ekki arði og atvinnuleysi er
mikið. Þessi staðreynd hefur þegar
sannast. Ríkisstjómin keppist við að
leggja á skatta og gjöld, en þó dregur
ekki úr hallarekstri ríkissjóðs.
Háir vextir og
verðtrygging
Að öllum Iíkindum hafa háir vextir
og verðtrygging fjármagns skaðað ís-
lenskt efnahagslíf meir en nokkur
önnur ákvörðun stjómvalda. Á fáum
ámm hafa eignir og Ijármagn safnast
á fárra hendur. Hinir skuldlausu hafa
EIGINFJARHLUimL og AFKOMA I 1
IDNAOI ÁN STORIOJU 1980-1990 |
Heimild: ÞjOöhogsstofnun
orðið ríkari, en hinir skuldsettu fá-
tækari. Því fer fjarri að við höfum sop-
ið seyðið af þessari þróun.
Hvers vegna bera þeir, sem flár-
magnið eiga og háu tekjumar hafa,
ekki byrðamar fremur en hinir, sem
rétt hafa til hnífs og skeiðar? Svarið er
augljóst Slíkt samræmist ekki frjáls-
hyggjunni. Hvað gerist þegar frjálst
verður eftir þessi áramót að flytja fjár-
magnið úr landi? Þeirri spumingu
læt ég ósvarað.
Breyttir tímar
Hvað er framundan? Þess spyrja ef-
laust margir um þessar mundir. Og
því miður munu svörin einkennast af
vonleysi. Það er skiljanlegt við vax-
andi atvinnuleysi og litla sem enga
viðleitni stjórnvalda til þess að draga
úr því.
Þótt oft hafi syrt í álinn, hafa íslend-
ingar yfirleitt, að minnsta kosti síð-
ustu áratugina, borið höfuðið hátt,
ákveðnir að sækja fram. Við höfum
einnig nú alla burði til þess. Eins og
ég hef áður rakið, stöndum við að
ýmsu leyti betur að vígi en flestar
aðrar þjóðir.
Að sjálfsögðu em þau tímamót, sem
heimsbyggðin stendur frammi fyrir,
einnig okkar tímamót. Það þarf þó
alls ekki að þýða minni atvinnu eða
lakari lífskjör. Fyrst og fremst mun
þetta hafa í för með sér, að við, eins
og aðrir, verðum að nýta betur þann
mikla auð sem við höfum eignast og
beina atorku einstaklinga, fyrirtækja
og samfélags inn á nýjar brautir.
Hagvöxtur á hinn gamla mælikvarða
verður að öllum líkindum minni, en
lífsgæði geta orðið meiri.
Hvert verður okkar hlutskipti í þess-
ari framtíð?
Við munum að sjálfsögðu taka þátt í
nauðsynlegu átaki til þess að endur-
heimta jafnvægi í lífríki jarðarinnar.
Það þýðir til dæmis að við hijótum
eins og aðrir að hætta notkun freons
í frystiiðnaði og allra ósoneyðandi
efna almennt og draga svo mjög og
svo fljótt sem unnt er úr myndun
koltvísýrings. Því verður nauðsynlegt
að takmarka brennslu olíuefna eða
hreinsa útblástur langtum betur en
nú er gert. Mengandi stóriðja verður
ekki reist hér nema hún fullnægi
þeim stórhertu kröfum um hreinsun
sem mannkynið hlýtur að setja sér.
Endurvinnsla alls hugsanlegs úr-
gangs verður einnig reglan og notk-
un efna, sem ekki eru endurvinnan-
Ieg og sem menga, verður eflaust
mjög takmörkuð. Við megum heldur
ekki vanrækja eigið land. Aukið átak
hljótum við að gera til að rækta ör-
foka börðin og gróðursetja trén. Allt
slíkt og margt fleira verður að öllum
líkindum nauðsynlegt til þess að
endurheimta jafnvægi í lífríki jarðar.
Við skulum vona að það verði ekki
um seinan.
Hinar hefðbundnu at-
vinnugreinar standa
fyrir sínu
Þessu mun fylgja mikill kostnaður
og óbærilegur án aðstoðar fyrir flest
þróunarlöndin. Við íslendingar erum
hins vegar ríkir og eigum auk þess
fleiri kosti til atvinnuaukningar en
flestar aðrar þjóðir. Að því verðum
við að snúa okkur með því að setja
markmið og vinna að því að ná þeim
með samstilltu átaki atvinnulífs og
stjómvalda.
Fiskurinn í sjónum mun áfram
verða okkar meginstoð. Ólíklegt er
þó að við aukum aflann að nokkm
ráði. Markmiðið á að vera að auka
verðmæti með því að framleiða há-
gæða matfisk úr sem mestu af aflan-
um. Fiskeldið má ekki afskrifa, þótt
ytri aðstæður hafi leikið það grátt um
stund. Mestöll aukning í fiskfram-
leiðslu í heiminum er í fiskeldi. í því
hljótum við að taka þátt, enda að-
stæður hér að ýmsu leyti góðar.
Ég er ekki í minnsta vafa um það að
eftirspum eftir hollri landbúnaðar-
framleiðslu mun fara vaxandi í heim-
inum. Það væri því mikill misskiln-
ingur að afskrifa íslenskan landbún-
að, eins og sumir boða. Reyndar ætti
það að vera okkur kappsmál að fram-
leiða allar þær landbúnaðarafurðir
sjálfir sem aðstæður leyfa og við
þörfnumst.
íslenskur iðnaður hefur sannað
ágæti sitt. Satt að segja hefur hann
staðið sig betur í samkeppni við er-
lenda framleiðslu en gera mátti ráð
fyrir við aðstæður sem oft hafa verið
erfiðar, vegna rangs gengis og opin-
berra gjalda og án vemdar. Ékki
verður lengur undan því vikist að
skapa íslenskum iðnaði sambærileg-
ar aðstæður og keppinautar erlendis
njóta og veita honum vemd gegn rík-
isstyrktum erlendum iðnaöi.
Við eigum mikinn auð í ónotuðum
orkulindum, sem auk þess eru end-
urnýjanlegar. Eftirspum eftir hreinni
orku mun fara vaxandi og skapa okk-
ur ýmsa möguleika.
Þekkingin getur orðið
mikil auðlind
Mestu vaxtarbroddarnir hygg ég þó
að liggi í ýmsum nýjum atvinnu-
greinum sem byggja á þekkingu, eins
og sérhæfðum ferðaiðnaði, hátækni
og líftækni. Heilsurækt með góðri
læknisþjónustu getur orðið mikil at-
vinnugrein, ef rétt er á málum hald-
ið. Nokkuð athyglisverður árangur
hefur þegar náðst á sviði hátækninn-
ar, bæði í vélbúnaði og hugbúnaði,
og sama má segja um líftæknina. Ef
að slíkum vaxtarbroddum er hlúð
með öflugum rannsóknum og fjár-
hagsaðstoð, mun sannast að mjór er
mikils vísir.
Fyrir nokkmm ámm flutti sænski
athafna- og auðmaðurinn Peter Wal-
lenberg erindi hér á landi. Hann lýsti
þar þeirri skoðun að íslensk reynsla
og þekking, td. í sjávarútvegi og í
nýtingu jarðhitans, gæti orðið mikil-
væg útflutningsgrein. Þetta er tví-
mælalaust rétt. í þróunarlöndum um
heim allan er beðið um samvinnu til
að nýta vannýtt fiskimið og jarðhita
þar sem hann finnst. íslendingar
njóta álits og em taldir góðir sam-
starfsaðilar. Ekki er talin ástæða til að
óttast yfirgang þeirra. En íslendingar
virðast heimakærir og áhugi hefur
verið takmarkaður. Fáeinir aðilar
hafa þó haslað sér völl í samstarfi er-
lendis, en oftast við erfiðan fjárhag og
lítinn skilning stjórnvalda. Með slíkri
starfsemi á erlendum vettvangi er
ekki aðeins lagður gmnnur að mikil-
vægri atvinnugrein fyrir okkur ís-
lendinga, heldur einnig þróunar-
löndum veitt mikilvæg aðstoð.
Stjómvöldum ber að stuðla að slíkri
starfsemi erlendis, til dæmis með
markvissri þróunaraðstoð.
Kostir okkar í atvinnulífinu em tví-
mælalaust margir og miklir. Að sjálf-
sögðu á markmiðið að vera að nýta
þá af skynsemi. Því má ná með sam-
stilltu átaki stjórnvalda og atvinnu-
lífs.
Góðir möguleikar í atvinnumálum
breyta því hins vegar ekki að við verð-
um að laga ýmislegt í okkar eigin búi.
Erlendri skuldasöfnun verður að
linna. Því er okkur nauðsynlegt að
draga úr einkaneyslunni, kaupa sem
mest innlenda framleiðslu og sníða
okkur stakk eftir vexti í samneysl-
unni. Jöfnuður verður einnig að nást
í rekstri ríkissjóðs. Með aukinni at-
vinnu og betri afkomu mun það tak-
ast, enda taki þeir, sem fjármagnið
eiga og háu tekjurnar hafa, bróður-
hlutann af þeim byrðum.
Okkar aðalsmerki
En þótt við verðum að draga úr
neyslu, á það að vera okkur metnað-
ur að viðhalda því velferðarkerfi, sem
tekist hefur að byggja upp í gegnum
árin. Góð heilsugæsla og menntun
fyrir alla, án tillits til efnahags og bú-
setu, á að vera aðalsmerki okkar sem
þjóðar. Auk þess eru menntun og vís-
indi grundvöllur þeirra vaxtarbrodda
sem ég hef þegar rakið. Til þeirrar
starfsemi ber að verja auknu fjár-
magni. Vel menntuð æska og starfs-
lið allt mun þá reynast mesti auður
þessarar þjóðar.
Engin þjóð verður lengi frjáls og
sjálfstæð, ef hún varðveitir ekki sína
arfleifð, söguna, menninguna og
tunguna. Því fjármagni er vel varið,
sem til þess er veitt.
Góöir íslendingar!
Atvinnuleysi og svartsýni á að vera
óþarft á okkar góða og gjöfula landi.
Fyrst og fremst er nauðsynlegt að
hverfa frá hinni óheftu markaðs-
hyggju, frjálshyggjunni. Stofna ber
til nýrrar, víðtækrar þjóðarsáttar um
þaö markmið að vinna þjóðina út úr
þeim erfiðleikum, sem henni hefur
verið komið í. Markmið slíks sameig-
inlegs átaks á að vera að veita öllum
atvinnu, að standa vörð um velferð-
arkerfið og um frelsi og sjálfstæði
hinnar íslensku þjóðar.
íslendingum óska ég þess að slík
þjóðarsátt megi nást á nýju ári. Þann-
ig væru tímamótin af skynsemi
mörkuð.
Minnumst þess sem Klettafjalla-
bóndinn sagði:
,Að hugsa ekki í árum en öldum,
að alheimta ei daglaun að kvöldum,
þvísvo lengist mannsævin mest.“
Þá mun þjóðarsáttin takast.
Framsóknarmönnum um land allt
þakka ég það ár, sem er að líða.
Landsmönnum öllum óska ég bless-
unar Guðs á nýju ári.