Tíminn - 16.02.1993, Qupperneq 4

4 Tíminn
Þriðjudagur 16. febrúar 1993
Tíminn
MÁLSVARI FRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Timinn hf.
Framkvæmdastjóri: Hrólfur Ölvisson
Ritstjóri: Jón Kristjánsson ábm.
Aöstoðamtsýóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjórar: Birgir Guömundsson
Stefán Ásgrímsson
Auglýsingastjóri: Steingrímur Gíslason
Skrifstofur: Lynghálsi 9, 110 Reykjavík Sími: 686300.
Auglýsingasfmi: 680001. Kvöldsfmar: Áskrift og dreifing 686300,
ritstjórn, fréttastjórar 686306, fþróttir 686332, tæknideild 686387.
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans. Prentun: Oddi hf.
Mánaöaráskrift kr. 1200,-, verö i lausasölu kr. 110,-
Grunnverö auglýsinga kr. 725,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
r
A að lækka vexti?
í fréttabréfí verðbréfaviðskipta Samvinnubankans,
sem er nýlega komið út, er fjallað um vaxtamálin, og
hefur sú umfjöllun vakið athygli. Þar er þeirri
spurningu varpað fram, hvort eigi að lækka vexti. í
greininni eru settar fram ýmsar athyglisverðar upp-
lýsingar um þróun vaxtamála og aðstæður í öðrum
löndum sem við miðum okkur við í efnahagsmál-
um.
í fréttabréfmu segir meðal annars á þessa leið:
„Flest bendir til að vextir séu hærri um þessar
mundir en skynsamlegt getur talist í ljósi ríkjandi
aðstæðna í þjóðarbúskapnum og þeirra horfa sem
við blasa. í því sambandi nægir í raun að nefna að
háir vextir hafa einkum það hlutverk að koma í veg
fyrir þenslu. Ljóst er að þensluhætta steðjar ekki að
þjóðarbúskapnum nú. Hættumerkin eru annars
staðar. Þau birtast fyrst og fremst í miklum sam-
drætti og atvinnuleysi sem eru andstæður þenslu.
Við slíkar aðstæður geta háir vextir reynst skaðlegir
því þeir halda aftur af nýfjárfestingu og fjölga gjald-
þrotum fyrirtækja og heimila."
Ennfremur segir að lánastofnanir reyni að bæta sér
upp fjárhagsleg töp við gjaldþrot með meiri vaxta-
mun, og samspil hárra vaxta, gjaldþrota og útlána-
tapa geti komið af stað keðjuverkun sem magnar
efnahagserfiðleikana.
Það er full ástæða til þess að taka undir þessi orð.
Forsvarsmenn lánastofnana, seðlabanka og stjórn-
valda eiga að leita allra leiða til þess að brjótast út úr
vítahring hárra vaxta. Fram kemur í áðurnefndri
grein að raunvextir eru hærri hér á landi en í
nokkru nágrannalandi og vextir á ríkisskuldabréfum
langhæstir. Þetta vaxtastig helst hér á landi, þótt út-
lán til atvinnuveganna hafi ekkert aukist á fýrra ári
og lánsfjárþörf ríkissjóðs hafi minnkað.
Það skortir ekkert á að rætt hafi verið um háa vexti
í þjóðfélaginu og áhrif þeirra á atvinnulífið og fjár-
hag heimila og fyrirtækja. Jafnharðan hafa birst í
viðtölum í fjölmiðlum talsmenn bankastofnana og
stjórnvalda, sem hafa fullyrt að markaðurinn hlyti
að ráða vöxtunum og aðstæður hér byðu upp á hátt
vaxtastig.
Svo vitnað sé til áðumefndrar greinar eru þessar
fullyrðingar dregnar mjög í efa og bent á aðferðir
seðlabanka annarra ríkja og stjórnvalda til þess að
hafa áhrif á vaxtastigið. Auk þess er á það bent að
ríkissjóðshalli ýmissa þjóða, sem eru með mun
lægri raunvexti en hér eru, er miklu meiri sem hlut-
fall af landsframleiðslu.
Gjaldþrotahrina gengur nú yfir í þjóðfélaginu. At-
vinnuleysi vex. Skuldir einstaklinga og fyrirtækja
hækka, og samdráttur er viðvarandi. Þrátt fýrir þess-
ar staðreyndir eru hér hærri raunvextir en í nokkru
nágrannalandi. Ástandið eins og það er nú krefst
skjótra aðgerða, en ekki þeirrar tregðu sem virðist
landlæg í þessum málum. Ef þær stjórnunaraðferð-
ir, sem gilt hafa varðandi vaxtamál, þarfnast endur-
skoðunar, þolir hún ekki bið.
Afríkusafarí Jóns Baldvins
Hannibaissonar utanríkisráö-
herra, sem meöal annars fólst í
sérstakrí hátíðarheimsókn til dr.
Hastings Banda forseta Malaví,
hefur vakiö óvenjuiega hörð við-
brögð hér heima iýrír. Slík við-
brögð eru raunar eðiileg í Ijósi
þess hversu ótrúlegt dómgreind-
arleysi utanríldsráðherra sýnir
með þvt í fyrsta lagi að heiðra
Banda með sérstakri ráðherra-
heimsókn og svo í öðru Íagi að
gefa gagnrýnendum langt nef og
verja Hastings Banda og gera lítiö
úr níðingsverkum hans og ger-
ræði. „Vel menntaður maður og
hygginn", voru þau einkunnarorð
sem islenski utanríldsráðherrann
valdi þeim manni, sem lætur
kasta pólitískum andstaeðlngum
sínum fyrir hungraða krókódila.
Jafnvel enn ósmekklegrí eru þau
ummæli utanríkisráðherra að
kalla þennan einraeðisherra ,Jón-
as frá Hriflu Afríku“, en það geröi
hann í viðtali við Pressuna í síð-
ustu viku. Slík ummæli féllu vel
að þema blaðsins þá vikuna, sem
var klám á íslandi. Greinílegt er
að meðal þeírra Qölmörgu, sem
ofbauð hveroig utannldsráðherr-
ann kiæmdist á íslandssögunni
og mannréttindum í Afríku, er rit-
stjóri Morgunblaðsins, en það
blað hefur þó gert sér far um að
verja aðgerðir ráðherra og ríkis-
stjómar. í Staksteinum á laugar-
dag eru birtir kaflar úr Helglspjalli
Morgunblaðsins sem ritstjóri
blaðsins skrifaði fyrir þremur eða
fjórum ántm, eða um það leyti
sem ógeðfellt ástandið t Malaví fór
að verða almennt þekkt á Vestur-
löndum.
Nagandi samviska
1 þessu tilvitnaða Helgispjalli
kemur fram að ritstjórinn hafði í
kringum 1960 ritað í blað sitt um
nauðsyn þess að mál leiðtoga
Njasslendinga, en það var nafn
Malaví t þá daga, yrði tekið upp
fyrir mannréttindanefndinni í
Strassborg. Þessi leiðtogi var eng-
ínn annar en dr. Hastings Banda
og sat hann þá í fangelsi í Suður-
Vaidagráðug-
i ur Afríku-
|leiðtogi
I ItetgMpjatli hinn 23. júll
' 1989 ugði mjL: „FreUið rr
1 broríuKt Iríkían*. Og v»nd-
meúrarv). nefni lítiú da-mi
úr perKÚouIegri rrynslu
I minni. Hargt mrga blaða-
I mrnn þola; jafnvd aA hafa
orðið bandinQar illmrnna,
Uivaldausir. I-rgar ég hafði
I lctið grcin um Aatandið I
l Maiawi i hinu alþjóðlega
I túnariti rilMjóra, IPl-report,
I varð mér tjóat að ég ha/ði
I verið notaður aI valdagrAð-
I Ugum Afríkulriðtoga, dr.
I iiaatinga Banda. og útaend-
I urum hana.
I grstabók _ gtendur
nafnið Kanyama Chiume við
26. febrúar 1960. Þrasi mað-
ur var eJc. erindreki dr.
I Banda «on þA var i brezku
I fangrUi i Nja-saalandi, eins
I og þesai tkiki af Afríku hót
Jón Baldvin og Banda
Nokkrar umræöur hafa oröið vegna heimsóknar Jóns Baldvins
Hannibalssonar. utanríkisráöherra, til Afríkuríkisins Malaví fyrir
skömmu en eftir þá heimsókn sagði ráöherrann m.a. í viötali
viö Morgunblaöiö. að forseti Malaví heföi komið honum fyrir
sjónir, sem „vel menntaöur maöur, sem hann er og ákaflega
hygginn“. Vegna þeirra umræðna, sem oröiö hafa um þessa
ferö, er ekki ur vegi að birta hér í Staksteinum kafla úr Helgi-
spjalli, sem ritstjóri Morgunblaðsins skrifaöi hér í blaöiö hinn
23. júlí 1989.
A milli Zansir, Taiuaniu og
MóaambQc Malavf-vain ligg-
ur A norðurUndamærunum.
ÖU er umsðgnin um dr.
Banda og Njasnaland A einn
vcg: fuii hiýju i garð þeirra
Njassiendinga.
I IPI-greininni segir að i
Njassalandi, sem nú heitir
Malawi, ríkj hin mesta kúgun
og haidi dr. Banda SUu i jám-
grcipum. enda einrscðisaegg-
ur og úgnvaldur. I'ar cru
menn handteknir fyrirvara-
iaust og grimmdin ~- —
blikna i tamanburði við þau
óakfip sem landsmenn hsfa
mAtt þola af eigin bemim frA
því landið fékk sjálístirði."
Handbendi
helvítis
Siðan segir i Helgispjalli:
.Biaðamennsku fyigja ofl
mikil og sár vonbrigði. Þessi
saga frá Malawi er htið darmi
ógnarsgóm kommúnista. I
Adbúnaður þeirra stit betri I
en fólksins scm hrundi niður I
í móðuharðindunum þegar I
verst gegndi bér hcima. F
Greinin I II'1-rrport befur I
komið við kaunin A mér. i*að
cr sArsaukafuUt að hafa orð-
ið leUuoppur harðstjóra. En
verst aí öílu að eiga það aiit-
af yfir hfifði sér, svo litilmót-
leg sem mannskepnan er I
aðra rðndina. Það cr sðk
Afríku. Njasslendingar áttu þá í
frelsisstríöi og tókust á vlö Breta
sem „skirröust ekki við að fleygja
andstæöingum sfnum í svarthol-
ið“, eins og ritsljóri Morgunblaðs-
ins oröar þetta. Fyrir rúmum 30
árum lagði Morgunblaösritstjór-
ínn sem sé Banda lið með skrifum
sínum. Hins vegar sá hann sér-
staka ástæðu tíl þess að gera
hreint fyrir sínum dyrum þrem
áratugum síðan „Nú naga ég mig
í handarbökin," segir í Helgi-
spjalli Morgunblaðsins 1989,
„fyrir að hafa rétt dr. Banda og
samfylgdarmönnnm hans hjálpar-
hönd með allt að því ástríðufull-
um skrifum í Morgunþlaðlð.
Hann áttl þáð syo sannarlega ekki
skilið eins og nú hefur komið í
ljós. En hitt er sýnu verra, að
þegnar hans áttu það ekki heldur
skiiið; þeir síst af öllum. Hlut-
skiptí þeirra er líklega ekkert betra
en þrælanna sem fluttír voru vest-
ur um haf á sínum tíma; eða kúg-
aðra Kínverja undlr ógnarstjóm
kommúnista.“ Og ritstjóri Morg-
unblaðsins heldur áfram í þessari
endurbirtu hugvekju og bendir á
gallharða marxista: „Marristar
hljóta að sitja uppi með harm-
sögulega reynslu af bláeygu sak-
leysi sínu. Ég hef oft vorkennt
þeim. En ég hef þó hætt að hafa
samúð með þeim sem vilja ekkert
læra af sárri reynslu og afsaka við-
stöðulaust mannhatursherferð
helstefnu sinnar. Það hlýtur að
reyna á samviskuna — ef hún er
þá einhver.
Blaðamaður sem starfar í rót-
lausri ringulreið samtímans á það
alltaf yfir höfði sér að sitja uppí
með hryðjuverkamenn einsog
kláðamaur á samviskunni."
Þungur áfellisdómur
Sú ákvörðun Morgunblaðsins að
endurbirta þennan pistíi í Ulefni
heimsóknar utanrikisráöherra til:
Malaví er óvenjuþungur áfellls-
dómur.
Morgunblaðið hefur nagandi
samvlskubit yfir því að hafa skrif-
að lofsamlega um Hastings Banda
fyrir 30 árum, áður en hann
komst til valda. Utanríkisráðherra
heiðrar þennan sama mann sér-
staklega með ráðherraheimsókn
eftír að Ölium er Ijós valdníðsla og
mannréttindabrot hans. Ráðherr-
ann gengur jafnvel enn lengra og
„afsakar viðstöðulaust" stjómar-
far einræðishemns.
Rikisstjóm íslands er augljós-
lega komin í verulegar ógóngur,
þegar dómgreindarieysi einstakra
ráðherra er orðið slíkt, að jafnvel
þeir fjölmiðlar, sem stjóminni
hafa verið vinsamiegir, geta ekki
lengurorðabundist Garri
Sóknin mikla til ólæsis
Það er ekki fréttnæmt lengur þegar
88 af hundraði laganema á íyrsta ári
falla í almennri lögfræði. Það var
hlutfallið í ár og það var hlutfallið í
fyrra og eitthvað svipað árið þar á
undan. Á annað hundrað háskóla-
nemar þreyta prófið og í ár voru þó-
nokkrir að glíma við verkefnið í ann-
að sinn og féllu samt. Svipað var
hlutfallið í íyrra.
Það eru því gamlar lummur að setja
í blað frétt um að 88% laganema kol-
falli á fyrsta námsári. Hitt kemur
meira á óvart að vísindaleg athugun
sem Háskólinn gerir sýnir, að fjórð-
ungur nemenda sem velkjast upp úr
grunnskólanum kann ekki að lesa.
10% eru ólæs með öllu og 15%
þekkja stafina og kunna að kveða að
en skilja ekkert í prentuðum texta.
Skólamenn og bókmenntafólk
kunna ekki aðrar skýringar á fyrir-
bærinu en að sjónvarpsgláp, íþrótta-
iðkun og teiknimyndabækur valdi
því að ólæsi sé að aukast mikið með-
al ungra íslendinga.
Úti í kuldanum
í umíjöllun í sjónvarpi um efnið
vöruðust allir að svo mikið sem
nefria skólakerfið og menntastefnu á
nafn þegar fjallað var um þessa
miklu þróun til ólæsis. Enn síður
nefndu menn að heimilisvenjur nú-
tímans bjóða ekki upp á bóklestur.
Síst af öllu má reyna að finna sam-
band milli þess að böm og unglingar
hætta að lesa og hinnar fyrirferðar-
miklu og alltumlykjandi dægurlaga-
menningar sem börnin eru gefin á
vald áður en snuðin eru tekin af
þeim og hamrað er inn í þau allt
fram á skallapopparaaldur. Gítar-
bamingur og trommusláttur með
bjálfalegum og flatrímuðum texta er
síst til þess fallinn að glæða áhuga
ungviðsins á bókmennt.
Bókaverðir og útgefendur segjast
verða þess mjög varir að bóklestur
fari minnkandi meðal yngra fólksins
og skal engan undra þegar haft er í
huga hve sterk þróunin er til ólæsis.
Ofmat
Meðal fullorðinna er áberandi sú
breyting á bókmenntasmekk að ís-
lendingasögur eru komnar í tísku og
eru lesnar og ræddar af áhuga.
Vel lærður norrænufræðingur,
bókavörður og mikilvirkur rithöf-
undur af eldri kynslóð, hefur bent
undirrituðum á skýringu á þeirri
gleðilegu þróun að fomsögumar eru
að ná þeim sessi meðal læsra íslend-
inga sem þeim ber. Kenning hans er
sú, að bókmenntafræðingar, bók-
menntakennarar og gagnrýnendur
og yfirleitt allir þeir sem áhrif hafa á
bókmenntum, hafi unnið mikið
óþurftarverk í óþarflega langan tíma
með því að lofa og prísa ómerkileg
og umfram allt hrútleiðinleg bók-
verk og halda að fólki lesefni sem
það skilur ekki og hefur raun af að
stauta sig framúr.
Þegar svo fólk, sem hefur kannski
alla sína lestrartíð aldrei lesið annað
en hrat tískuhöfunda, kemst í tæri
við vel út gefnar fornsögur, skrifaðar
á góðu máli með skiljanlegum per-
sónulýsingum og dramatískri frá-
sögn sem á sér upphaf og endi,
gleðst það yfir að hafa loksins kynnst
bókmenntum og áhuginn smitast og
vegur fomasagnanna vex.
Lofgerðarrullurnar og skrumið
sem ungum sem öldnum er boðið
upp á þegar nýjar bækur eftir mis-
jafhlega ómerkilega höfunda eru að
koma út, eða þýðingarsjóðir taka
upp á sinn eyk eða Ienda í einhverju
verðlaunaprumpinu, er satt best að
segja ekki fólki bjóðandi. En bækur
eru keyptar til gjafa en ekki lestrar
og gildir þá kannski einu hve fram-
andi og Ieiðinlegar þær eru.
Ef efni bóka höfðar ekki til lesenda
og vekur ekki áhuga hans má einu
gilda hvað bókmenntafræðin og við-
hlægendur höfúnda segja um verk-
in, skrumið verður marklaust en
þeir sem ekki nenna að verja tíma
sínum í leiðindin eru sagðir smekk-
lausir og menningarsnauðir.
Verið gæti að ólæsi og hraðminnk-
andi bóklestur barna og unglinga
ætti að einhverju leyti rót sína að
rekja til þess að fáar bækur sem
höfða til þeirra eru skrifaðar eða
gefnar út.
Bókmenntavísindi og kunningja-
hópar höfunda vita síst af öllum á
hverju bókaáhugi byggist.
OÓ