Tíminn - 17.04.1993, Blaðsíða 5

Laugardagur 17. apríl 1993
Tíminn 5
Stóra samninganefnd ASÍ að störfum.
Tlmamynd Ámi Bjarna
Kj arasamningar
hin glötuðu tækifæri
Jón Kristjánsson skrifar
Þegar ríkisstjóm Davíðs Oddssonar tók
við völdum í maí árið 1991, hafði þjóðar-
sátt í kjaramálum valdið þáttaskiíum í
efnahagsmálum landsmanna. Verðbólga
var minni en um tveggja áratuga skeið.
Þessi árangur náðist fyrir sameiginlegt
átak ríkisvalds og aðila vinnumarkaðarins
í landinu. Ríkisvaldið lagði sig í líma á
þeim tíma að hafa sem best og náið sam-
bandið við forsvarsmenn atvinnurekenda
og verkalýðshreyfmgar og stuðla að því
fyrir sitt leyti að þjóðarsáttarsamningar
næðust. Mér var fullkunnugt um það að
ráðherrar þeirrar ríkisstjómar undir for-
ustu og verkstjóm Steingríms Hermanns-
sonar spömðu ekki vinnu til þess að
stuðla að samningagerðinni.
Haldbesti arfurinn
Þetta er sá arfur sem ríkisstjórn Davíðs
Oddssonar hefur verið haldbestur. Flest
hefur gengið úrskeiðis síðustu tvö árin, en
hins vegar er verðbólgustigið lágt. Þar
veldur auðvitað samdráttur í þjóðfélaginu
miklu, en mestu veldur einnig sá gmnnur
sem lagður var með þjóðarsáttinni.
Þjóðarsáttin olli einnig þáttaskilum í
samskiptum atvinnurekenda og verka-
lýðshreyfmgarinnar. Sameiginlega var
unnið að því að finna gmnn fyrir samn-
inga, sem gæti orðið til þess að kaupmátt-
ur héldist.
Litíð aftur en ekki fram
Þegar núverandi ríkisstjóm tók við völd-
um var ekki litið fram, heldur aftur og all-
ur kraftur fór í það að útmála svokallaðan
„fortíðarvanda" og mála ástandið og fram-
tíðarhorfumar sem dekkstum litum. Jafn-
framt var í hávegum höfð kenningin um
afskiptaleysi ríkisvaldsins í anda ffjáls-
hyggju. Aliar aðgerðir ríkisvaldsins til
stuðnings atvinnulífinu í landinu vom
dæmdar sem pólitískt kukl og spilling og
framhald á því, sem kallað var „sjóðasukk"
síðustu ára. Fljótlega fór að bera á hrað-
vaxandi atvinnuleysi, sumpart vegna ytri
aðstæðna og minnkandi afla, en ekki síður
vegna almennrar svartsýni í þjóðfélaginu,
sem stafar af þeim allsherjar bölmóð sem
rekinn var í áróðursskyni allt fram á þenn-
an dag. Ríkisstjómin lét það einnig verða
sitt fyrsta verk að hæklá vexti af rfkis-
skuldabréfum vemlega, sem leiddi til
versnandi skilyrða fyrir atvinnulífið í land-
inu með hækkandi vöxtum. Sá áróður var
rekinn af stjórnvöldum að kalla þá at-
vinnurekendur, sem höfðu lent í erfiðleik-
um, skussa, sem
mál væri til kom-
ið að bæm ábyrgð
á sínum gerðum
og yrðu gjald-
þrota. Upp úr
gjaldþrotunum
mundu verða nýir
og betri tímar.
Það er fulivíst að þessi áróður varð til
þess að draga kjarkinn úr athafnamönn-
um Iandsins, og hann varð einnig til þess
að þau forsvarsmenn þeirra fyrirtækja,
sem betur stóðu, hugsuðu fyrst og fremst
um það að verjast áföllum fremur en
sækja fram. Svartsýnisáróðurinn ýtti
mjög undir samdrátt og atvinnuleysi.
Átök í skugga atvinnuleysis
Staða verkalýðshreyfingarinnar til þess
að sækja á fyrir sína umbjóðendur versn-
aði mjög með auknu atvinnuleysi. Það at-
vinnuöryggi, sem þjóðin taldi sig búa við
fyrir fáum ámm, er nú ekki fyrir hendi.
Skuldsettur launamaður, sem veit ekki
hvort hann heldur vinnu sinni til næsta
dags, er ekki fús að kasta sér út í stórátök.
Hann veit hvað hann hefur, en ekki hvað
hann fær. Kjarasamningar hafa farið fram
í skugga þessarar staðreyndar, og því mið-
ur virðist svo sem ríkisstjómin hafi gert í
því að notfæra sér þetta ástand út í ystu
æsar.
Vetrarlangt þóf
Nú hefur staðið yfir þóf um kjarasamn-
inga síðan á síðastliðnu hausti, og sér enn
ekki fyrir endann á þeim. Ekki er það fyrir
óbilgirni verkalýðshreyfingarinnar. Ljóst
var strax í haust að lag var til að ná sam-
komulagi í þjóðfélaginu á nótum þjóðar-
sáttar, ef ríkisstjórnin hefði sýnt raun-
vemlegan vilja tií þess að jafna byrðamar í
þjóðfélaginu og haldið aftur af sér við að
leggja nýjar álögur í sköttum og þjónustu-
gjöldum á allan almenning í landinu.
Stjómarandstaðan var sama sinnis, en
þetta tækifæri var ekki gripið. í allan vet-
ur hafa atvinnufyrirtækin búið við óvissu
um hver niðurstaða samninga yrði, og það
hefur haft merkjanleg áhrif á samdráttinn
í þjóðfélaginu.
Atvinnuleysið vex
hröðum skrefum
og útgjöld vegna
atvinnuleysis-
trygginga og
tekjumissir
vegna samdráttar
í veltu í þjóðfé-
laginu er nú orðinn mesti ríkisfjármála-
vandinn.
Gengið á lagið
í skugga atvinnuleysisvofunnar felldu fé-
lagsmenn í BSRB og Kennarasambandi
íslands heimild til verkfallsboðunar í alls-
herjaratkvæðagreiðslu. Ríkisstjórnin gekk
þegar á lagið og hefur ekki rætt við þessa
aðila síðan í nokkurri alvöm. Áhyggjur
forsvarsmanna BSRB af því að herkostn-
aður kjarasamninga fyrir ríkissjóð, ef þeir
nást, verði greiddur með því að leggja nið-
ur störf í opinberri þjónustu, em eðlileg-
ar. Þau vinnubrögð ríkisstjómarinnar em
óskynsamleg að ætla að rétta þessum
samtökum tilbúinn samningapakka, án
þess að leiða þau að samningaborðinu.
Óvissa
Enn er óvissa um hvort kjarasamningar
nást. Það er ljóst að ríkisvaldið verður
nokkuð á sig að leggja til þess að svo verði,
og verkalýðshreyfingin hefur ekki gengið
inn á það að semja upp á yfirlýsingar ríkis-
stjómarinnar, sem em í ætt við kosninga-
stefnuskrár. í raun er aðeins eitt atriði í yf-
irlýsingu ríkisstjómarinnar, sem birt var í
fyrrakvöld, sem leiðir strax til kjarabóta:
það em auknar niðurgreiðslur og væntan-
leg lækkun matarskatts í kjölfarið. Önnur
atriði em ýmist viljayfirlýsingar um að
lækka ýmsar álögur sem ríkisstjómin er
nýbúin að knýja í gegn, samanber yfirlýs-
ingu um „að ríkisstjórnin undirbúi nú að-
gerðir til þess að koma í veg fyrir að kostn-
aður vegna lyfja og læknishjálpar geti orð-
ið fólki ofviða“, eða fyrirheit um að upp-
fylla skýlaus loforð sem gefin vom í fyrra-
sumar um að bæta þorskskerðinguna sem
þá var. Nú er farin sú leið sem sjávarút-
vegsráðherra, hagsmunaaðilar og stjóm-
arandstaðan vom sammála um þá: að út-
hluta aflaheimildum hagræðingarsjóðs.
Langir kaflar í yfirlýsingunni em almennt
snakk um markmið í atvinnumálum, sem
betur ætti heima í kosningastefnuskrá en
sem áþreifanlegur gmndvöllur kjara-
samninga.
Heimavinnunni er
ekki lokið
Verkalýðshreyfingin reynir nú enn í
þröngri stöðu að knýja fram áþreifanlegri
árangur. Það skiptir einnig mjög miklu
máli hvemig fjár er aflað til þess að standa
straum af kostnaði ríkissjóðs vegna kjara-
samninganna. Ekki verður séð að tilraun
sé gerð til þess að leita að breiðu bökun-
um, fyrirhugaður fjármagnsskattur er
flatur skattur á alla.
Það er alveg ljóst að ríkisstjómin er ekki
búin að vinna heimavinnuna sína, þrátt
fyrir að samningaþófið hafi staðið í allan
vetur. Það er ljóst að hún treystir á að erf-
iðleikamir hið ytra og versnandi atvinnu-
ástand knýi verkalýðshreyfinguna til
samninga á jafti óljósum forsendum eins
og yfirlýsing hennar frá því í fyrrakvöld er.
Glötuð tækifærí
Það er ljóst að ríkisstjómin hefur farið
illa með sín tækifæri. Enn er löng leið eft-
ir þar til ljóst verður hvort samningar tak-
ast við allt launafólk í landinu. Kjaramál
opinberra starfsmanna verður auðvitað að
leiða til lykta, þótt engu líkara sé en að
ríkisvaldið álíti að hægt sé að komast hjá
því. Verkalýðshreyfingin hefur hafnað
moðsuðu ríkisstjómarinnar frá því í fyrra-
dag og vill fá skýrari línur. Næstu dagar
munu skera úr því hvort svo verður. Ljóst
er að þessi mál verða ekki leidd til lykta
nema fomsta ríkisstjómarinnar í því þrí-
hliða samningaferli, sem staðið hefur,
verði markvissari heldur en nú er. Ekki er
ástæða til mikillar bjartsýni um að svo
verði.