Tíminn - 15.09.1993, Blaðsíða 5

Miðvikudagur 15. september 1993 Tfminn 5
Ögmundur Jónasson:
Kaskó á sjúkrahúsum
Frá samábyrgð til sérhyggju
Enn eru uppi tillögur innan ríkisstjómar, sem fela það í sér að einstak-
lingar tryggi sig fyrir kostnaði vegna þeirrar heilbrigðisþjónustu sem
þeir kynnu að þarfnast Þetta þarf engum að koma á óvart, því í stefhu-
yfiriýsingu ríkisstjómarinnar, sem birtist í svokailaðri Hvítbók á sínum
tíma, var talað um breytilega sjálfsáhættu gegn tiyggingariðgjaldi í ein-
ólíklega færi að það þyrfti á mikilli
hverri mynd.
Þetta er orðalag viðskipta með
tryggingar á bflum, enda var fljót-
lega farið að nefna þessar trygging-
ar í heilbrigðiskerfinu kaskótrygg-
ingar.
Heilbrígður borgi
ekki fyrir sjúkan
Þetta mál snýst um grundvallar-
atriði. Með valfrelsi f skattlagningu
er horfið frá samábyrgð og yfir í
einstaklingsbundnar lausnir.
Hugsunin er sú að hinn heilbrigði
þurfi ekki að borga fyrir hinn
sjúka. Þetta hefur margvíslegar af-
Ieiðingar í för með sér.
í fyrsta lagi er verið að undan-
skilja efnafólk þeirri kvöð að greiða
til velferðarþjónustunnar. Efna-
fólk, sem býr við sæmilega heilsu,
veit að það er ekki að taka mikla
áhættu þótt það ekki borgi, ein-
faldlega vegna þess að það á auð-
velt með að standa straum af til-
fallandi kostnaði, ef svo illa og
umönnun að halda á komandi
skattári.
í öðru lagi er um að ræða það fólk
sem hefur lítil fjárráð og þarf að
velta fyrir sér hverri krónu. Slíkt
fólk léti til dæmis dagvistun bama
sinna ganga fyrir tryggingu á eigin
skrokki. Og þegar heilsan brestur
verður væntanlega við þá sagt: Því
miður, þú átt ekki rétt á aðhlynn-
ingu fyrr en þú ert búinn að borga
inntökugjaldið. Þetta er frumstæð
hugsun og gengur þvert á þá jafn-
aðarhugsun sem velferðarkerfið er
reist á.
Nú er ekki ólfldegt að gjöldin
verði ekki ýkja há til að byrja með,
en síðar yrði að sjálfsögðu hægt
um vik að hækka þessi gjöld. Það
skiptir því verulegu máli hvort á
annað borð verður farið út á þessa
braut. Hér er um kerfisbreytingu
að ræða, sem myndi hafa mikil
áhrif þegar fram líða stundir.
Kaskótryggingar
tengjast einkavæðingu
ræðunni um einkavæðingu.
Einkavæðingin felst ekki fyrst og
fremst í því að selja ríkiseignir,
heldur umbylta öllum stofnunum
og starfsemi þannig að hún starfi á
grundvelli markaðar. Þannig er
reynt að breyta samfélagsþjónust-
unni úr samhjálpar- eða sam-
Þessi umræða er nátengd um-
stöðuafli f vörustýrt þjónustuap-
parat, sem starfar á grundvelli ein-
staklingshyggju: Þetta er þinn
vandi, þín ógæfa, það er þitt að
koma í veg fyrir heilsubrest og
hann er á þína ábyrgð. Með öðrum
orðum, það er þitt að kaupa þér ka-
skótryggingu fyrir heilsuna.
Þeir, sem vilja varðveita velferðar-
kerfi sem byggist á samábyrgð,
hljóta að svara þessari röksemda-
færslu á þennan veg: Það er vissu-
lega rétt að hver og einn á að vera
ábyrgur gerða sinna eftir því sem
kostur er. Og vissulega á að styrkja
einstaklinginn f þvt að taka ábyrgð
á eigin lffí. En forsenda þess er að
einstaklingarnir búi við jöftiuð í
ýmsum grundvallaratriðum. Og
þar er velferðarkerfið og heilsu-
gæslan efst á blaði. Þar eiga allir að
sitja við sama borð. Skurðlæknir-
inn á aldrei að þurfa að spyrja um
sjúkling, sem honum er fenginn í
hendur eftir umferðarslys, hvort
hann hafi getað sjálfum sér um
kennt, — hvort hann hafi gengið
yfir á grænu eða rauðu ljósi.
Höfundur er formaöur Bandalags
starfsmanna rikis og bsja.
Orfeo í Langholtskirkju
Þegar Gunnsteinn Ólafsson, hljóm-
sveitarstjórinn ungi, kom hingað til
lands í fyrrahaust með sinfóníu-
hljómsveit ffá Tónlistarháskólanum
í Freiburg í Þýskalandi og hélt tón-
leika víða um land, þótti mér það því
líkast sem draumur Jóns Leifs hefði
loksins ræsL En hann ætlaði að
koma hingað með þýska hljómsveit í
tilefni Alþingishátíðarinnar 1930 og
fara með hana kringum landið á
strandferðaskipi og spila fyrir fólkið
á hinum ýmsu stöðum. Öfundar-
menn Jóns Leifs munu hafa átt sinn
þátt í því að ekki varð af þessu ævin-
týri. En nú gerir hinn stórhuga
Gunnsteinn Óíafsson betur en að
koma með þýska skólahljómsveit til
landsins: hann dreif á fjalimar kons-
ertuppfærslu á ópemnni Orfeo eftir
Claudio Monteverdi og flutti í Lang-
holtskirkju 9. og 11. september. Sú
ópera var frumflutt árið 1607 og
telst vera tindur fomóperanna —
raunar minnir hún í sumu á Töfra-
flautuna, verð ég að segja.
Tólf einsöngvarar tóku þátt, þar af
a.m.k. tveir „innfluttir" frá megin-
landinu. Söngsveitimar Hljómeyki
(16 söngvarar) og Voces thules (5)
sungu, en hljómsveitin samanstóð
af þremur flokkum hljóðfæraleik-
ara, sem flestir spiluðu á fom hljóð-
færi eða eftirlíkingar þeirræ Bach-
sveitinni í Skálholti, svissnesku
blásarasveitinni Cometti con crema,
og „continuo-sveit“, sem auk ís-
lenskra sembal-, orgel- og lútuleik-
ara var skipuð 4 útlendum lútu- og
hörpuleikumm. Hvemig Gunn-
steinn fer að því að fjármagna ævin-
týri þetta er mér hulin ráðgáta, en
aftan á 48 síðna efnisskrá (sem
Gunnsteinn sjálfur skrifar og rit-
stýrir) em taldir upp 14 styrktaraðil-
ar tónleikanna, þar sem m.a. má sjá
menntamálaráðuneytið, opinberar
menningarstofnanir, bókaútgáfur,
ferðaskrifstofur, olíufélög, trygging-
arfélög, banka og ýmis stórfyrirtæki.
Tónleikamir vom Ijómandi
skemmtilegir. „Orfeo, ævintýri í
tónum“, eins og verkið heitir, er
bæði fjölbreytt og fallegt og flutn-
ingurinn lukkaðist prýðilega, enda
þótt um allflókna uppfærslu sé að
ræða með mörgum skiptingum
milli söngvara og hljóðfærahópa.
Sem sýnir það, að ungdómnum er
ekki fisjað saman, því flestir ein-
söngvaramir em ekki síður kom-
ungir en stjómandinn sjálfur. En
allt er þetta fólk vel menntað og
áhugasamt og líklegt til að gera
góða hluti í ffamtíðinni. Óperan
segir frá tilraun Orfeusar til að frelsa
Evridís úr undirheimum og á einum
stað syngur kór undirheima-anda
mönnunum, sem Orfeus er fúlltrúi
fyrir, einmitt lof fyrir dugnað þeirra
og áræðni, sem ekkert fær staðist
fyrir (í þýðingu Gunnsteins Ólafs-
sonar):
Ekkert verk mannsins er til einskis
urmið,
né fær náttúran varist honum.
Á ósléttri grundu
plægði harm öldótta akra og stráði
sáðkomi sínu,
uppskar ríkulega fyrir erfiði sitt.
Svo minningin um mikilleik hans
mætti lifa
leysti frœgðin tunguhaft sitt til frá-
sagnar um hann,
því harm sigraði hafið á veikbyggð-
umknerri
og bauð storminum byrginn.
í TÓNLIST)
Af söngvumm skal fyrstan telja Or-
feus sjálfan, Hans Jörg Mammel frá
Þýskalandi. Mammel söng afar vel,
þótt mér þætti vanta ögn á geðríki í
flutningi hans framan af. Rannveig
Sif Sigurðardóttir hefur sérhæft sig
í barokksöng og starfar erlendis.
Hún hefur afar fallega rödd og söng
Langholtskirkja
hlutverkin tvö, tónlistargyðjuna og
Prosepínu, mjög eftirminnilega.
Sömuleiðis var prýðilegur söngur
Þómnnar Guðmundsdóttur, sendi-
boða, rödd hennar er safamikill og
kröftugur sópran. Mjög athyglis-
verðir þóttu bassarnir tveir, Magnús
Torfason (Karon ferjumaður) og
Tómas Tómasson (Plúton), bæði
vegna prýðilegs flutnings og vegna
þess, hve vel raddir þeirra féllu að
hlutverkunum. Magnús hefur frem-
ur harða rödd, sem sómdi vel þess-
um starfsmanni undirheima sem
segir miskunn fjarlæga brjósti sínu,
„kennd sem er eðli mínu óskyld“.
Rödd Tómasar er hins vegar breið
og voldug, svo sem sæmir konungi
undirheima. Góðar alt- söngkonur
vaxa ekki á trjám og ánægjulegt var
að heyra önnu Sigríði Helgadóttur,
hún söng gyðju vonarinnar. Allir
stóðu sig semsagt vel. Af hirðum og
öndum, sem þeir Guðlaugur Vikt-
orsson, Sverrir Guðjónsson, Einar
Clausen og Ragnar Davíðsson
sungu, reyndi einna mest á Guð-
laug, sem syngur mjög skemmti-
lega. Margrét Óðinsdóttir söng lítið
hlutverk Evridísar af þokka og Erna
Guðmundsdóttir tvö lítil hlutverk,
dís og bergmál. Hljómeyki er Iítill
hágæðakór sem hefur starfað sam-
fleytt síðan 1986. Þau sungu kór
dísa og hirða, einskonar rödd fólks-
ins, svo sem tíðkast hefur í leikrit-
um og óperum allt frá tímum
Grikkja.
í hljómsveitinni gat að sjá og heyra
ýmis kyndug hljóðfæri, sem að lík-
um lætur, svosem regal frá Grinda-
vík, bassalútu (chitarone) frá Hol-
landi, tenór-básúnur og krumm-
hom frá Sviss, gömbur, violóne og
sembala. Og varð af hinn sætlegasti
söngur.
Meginniðurstaðan er þessi: Gunn-
steinn Ólafsson er efnilegur og
kunnáttusamur stjómandi, sem
mikils má af vænta — maður sem er
tilbúinn að færa fjöli, ef með þarf.
Nú þarf hann að heyja sér sem mesta
reynslu erlendis áður en hann flytur
heim endanlega. íslendingar eiga
fjölda unga söngvara, sem geta tek-
ist á við verkefni eins og Orfeo með
litlum fyrirvara og leyst af hendi
með glæsibrag.
Sig. St
Chavin-menningarskeiðið
í Andesfjöllum
Chavin and the Origlns of Andean Civ-
lllzatlon, eftlr Richard Burger. 248 bls.,
Thames and Hudson, £ 38.
Tíðindum hefur þótt sæta upp-
gröftur við Chavin de Huantar í
norðanverðum hálöndum Perú.
Mótaðar í sérstæðum stfl eru upp
grafnar minjar þar, hvort eð held-
ur styttur af rándýmm, ömum eða
slöngum eða stafguði (Staff God).
Þær em frá 900-200 f.Kr., skeiði
mikilla umbreytinga í siðmenn-
ingu í Andesfjöllum. í ritdómi um
bók þessa í Nature 15. júlí 1993
sagði: \
„Burger hefur tekið saman yfirlit
yfir forsögu Andessvæðisins 1800-
200 f.Kr. og ræðir það sem um
þjóðfélög þess á því skeiði er vit-
að... Sumir fomleifafræðingar
munu ekki taka undir þá skoðun
hans að fyrir Chavin-skeiðið hafi
íbúar þar ekki haft yfirgripsmikla
samfélagsskipan eða öflugt for-
ystulið (élites). Satt að segja hefur
fram til þessa lítt verið hugað að
samfélagsskipan þar á for-kergerð-
arskeiðinu eða upphafsskeiðinu
(þ.e. 2500-900 f.Kr.). Mjög áhuga-
verðar em röksemdir hans fyrir
því, að stéttaskipting hafi hafist á
Janabarriu-búsetuskeiðinu 400-
200 f.Kr.“
„Mikið hefur verið deilt um út-
breiðslu Chavin-liststflsins. Bur-
ger kveður stflinn vera „táknræna
framsetningu trúarlegra hug-
mynda (religious ideology)", en
það renndi stoðum undir þá skoð-
un hans að Chavin-stfllinn hafi
fremur út breiðst fyrir trúarleg en
pólitísk ferli. Hann tengir viðgang
Chavin-trúarsiða breytingum f
vömskiptum, hmni eldri samfé-
laga á strönd Perú, vaxandi vel-
megun í hálöndunum og æ flókn-
ari samfélagsháttum, eftir því sem
forystusveitin á svæðinu neytti
trúarsiða til að réttlæta forréttindi
sín. En ýmsir kunna að hafna þeim
niðurstöðum hans, að fordæmi að
síðari tilraunum til að mynda
samfellda Andes-siðmenningu
verði fúndin á Chavin-skeiðinu og
að liststfll þess verði hafður til
marks um uppbyggingu marg-
þætts samfélags á Andessvæðinu."
„Með notkun sinni á heitinu
(hugtakinu) „siðmenning" kann
Burger að ganga út frá meiri sam-
felldni en til staðar var. í raun
réttri verður Chavin-samfélagið
eða Chavin-fólkið ekki sagt hafa
teygt sig langt út frá Chavin de
Huantar sjálfu... Sú tilkomumikla
þekking og útlistunarfæmi, sem
fram kemur í bók þessari, býr
henni sess sem fremstu umfjöllun
um Chavin-skeiðið og framvindu
margþættra samfélaga í Andes-
fjöllum fyrir komu Spánverja."