Tíminn - 11.12.1993, Blaðsíða 2

Laugardagur 11. desember 1993
aðeins erfiðleikana síðar meir. Nýj-
ar eða endurskipulagðar atvinnu-
greinar á sviði framleiðslu sem
þjónustu, þar sem tilkostnaði er
haldið í skefjum, er það sem koma
skal og forsenda þess að vel takist er
að verksvit og viðskiptavit fari sam-
an. Ekki er gruniaust um að þar
skorti oft mikið á hjá misjafnlega
dugmiklum framkvæmdamönnum.
Stytting vinnutíma og dreifing
starfa ættí ekki að vera tiltökumál
í tæknivæddu þjóðfélagi. Að
meðalvinnutími karla skuli vera
um 50 stundir á viku bendir ekki
til að tæknin sé nýtt af tiltakan-
lega miklum vitsmunum, og enn
síður að dreifing starfa sé sann-
gjöm.
Hrikalegur launamunur er enn
ein sönntm þess að vel er hægt að
jafna tekjur meðal vinnandi fólks.
Á samdráttartímum er það sjálfsagt
vegna afkomu fyrirtælqa og stofn-
ana, að þeir, sem mest hirða til sín
af launatekjum, verði þeir fyrstu
sem sagt er upp störfum. Þeir ættu
líka að standa betur að vígi, þegar
þeir missa vinnuna, en armingjam-
ir sem fara slyppir og snauðir á at-
vinnuleysisbætur.
Þeir, sem alið hafa allan sinn ald-
ur í neysluþjóðfélagi þar sem lán-
tökur em undirstaða lífsgæðanna,
eiga ekki auðvelt með að laga sig
að breyttum aðstæðum og ráða-
menn og atvinnuvegir bregðast
seint og illa við þrengingatímum.
Skyndireddingar og fjöldagjaldþrot
em afleiðingamar.
Uppástunga bæjarstjórans á
Akranesi um að tileinka hálfrar
aldar afmæli lýðveldisins baráttu
gegn atvinnuleysi er góð og gild og
meira en tímabær. En atvinnuleys-
ið verður ekki yfirunnið með orð-
um einum og góðum ásetningi,
heldur með réttum og skynsamleg-
um viðbrögðum. Það á að hætta að
lofa fólki gulli og grænum skógum
og glepja um fyrir upprennandi
kynslóðum með því að gósentíð
bíði handan við homið eða alda-
mótin, en leggja þeim mun meiri
áherslu á að lífsgæðin séu ekki
endilega fólgin í löngrnn vinnu-
tíma og dýrum lífsvenjum.
Með hófsemi og jöfnuði er hægt
að vinna bug á atvinnuleysinu,
eins og mörgum öðrum félagsleg-
um meinum, en það er auðvitað til
of mikils ætlast að svo róttæk hug-
arfarsbreyting nái að festa rætur á
skömmum tírna. En vel má nota
lýðveldisafmælið til að dusta rykið
af gömlum hugsjónum um jafn-
réttí og bræðralag, sem eftir allt
saman eru þau hyggindi sem í hag
koma.
2 LEIÐARI /(
Hyggindi
sem í hag
koma
Margt bendir til að hálfrar aldar
afmælis lýðveldisins verði minnst
með því að einn af hveijum tíu
vinnufærum íslendingum verði at-
vinnulaus. Það ástand sjá menn
fyrir sér, ef engin breyting verður á
vinnumarkaði og ekkert verður að
gert til að spoma við fótum. En
þess sjást engin merki, því miður.
Því er haldið fram að með gildis-
töku Evrópska efnahagssvæðisins
um áramótín muni hagur Strympu
fara að vænkast. Sú von erbyggð á
því að inn- og útflutningur muni
aukast verulega og að betra verð
fáist fyrir afurðimar erlendis.
Frjálsa fjármagnsílæðið á einnig að
fjörga athafnalífið. Sú trú byggist á
því að útlendingar muni ijúka til
og fjárfesta hér á landi strax og
tækifærin bjóðast upp úr áramót-
unum.
En gæta ber þess að mikil efna-
hagslægð hrjáir þjóðir Evrópu og er
tíu til tuttugu prósent atvinnuleysi
orðið fast í sessi í flestum aðildar-
ríkja EB. Tala þeirra, sem ekki hafa
vinnu, fer síhækkandi og ekkert
samkomulag næst um hvemig
bregðast á við þessum mesta
vanda, sem steðjar að neyslu- og
velferðaiþjóðfélögum um vestan-
verða álfuna. Þegar austar dregur
er ástandið enn verra.
Sé þetta haft í huga, er bágt að sjá
hvaða stoð nánari efnahagstengsl
við EB hafa á íslenskt atvmnulíf, og
ekki blæs byrlega fyrir þeim íslend-
ingum sem kunna að vilja notfæra
sér atvinnufrelsið, sem kveðið er á
um í EES-samningnum. Það er lítil
bót í því að fara úr atvirmuleysinu
á íslandi í sams konar ástand ann-
ars staðar, þótt atvinnuréttindi séu
fyrir hendi.
Með aukinni frystítogaraútgeið
og mikilli skerðingu þorskveiðikvót-
ans er augljóst að atvinnuleysi á ís-
landi á eftir að aukast til muna.
Minnkandi fjárfestingar og fram-
kvæmdir em staðreynd sem ekki
verður gengið framhjá og útkoman
er ekki glæsileg fyrir vinnandi stéttir.
Að atvinnuleysisstígið nái tíu
prósentum á næsta ári em vamað-
arorð Gísla Gíslasonar, bæjarstjóra
á Akranesi, sem hann lét falla í við-
tali við Tímann. Hann stíngur upp
á því að fimmtíu ára afmæli lýð-
veldisins verði tíleinkað baráttunni
við atvinnuleysið.
Við þessu samfélagsmeini em
engar einfaldar lausnir til. Hagsveifl-
ur nágrannaþjóðanna, sem við eig-
um mest viðskiptí við, hafa mikil
áhrif hérlendis og við fylgjum þeim
eftir niður í efnahagslægði mar og
þá óáran sem af því leiðir. En mestu
munar um sjávaraflann og þegar
hann bregst — af hvaða orsökum
kemur út á eitt — verður samdratt-
ur óhjákvæmilegur í öllu atvinnu-
Iífi, eldd síður til lands en tíl sjós.
Flestum er ljóst að ekki verður
bætt úr með frekari skuldasöfmm
og að ijúka til og gera einhver
kostnaðarsöm átök, sem aldrei skila
arði. Fálm og fát af því tagj eykur
Jólahátíð og jólaglögg
Steinn Steinar orti eitt sinn um
jólahátíðina með þeim hættí sem
honum einum var lagið. í ljóðinu
skopast Steinn að þeirri ofumeyslu
sem einkenir jólahald í okkar
heimshluta. Ljóð Steins endar á
þessum orðum; »með kurteisum
svip skaltu kveikja í stofunni þinni
og kauptu svo sóknarprestinn og
éttu hann'. Þetta var að sjálfsgöðu
galgopalega sagt og í samræmi við
ákveðinn tíðaranda. Ádeilan og
háðið, sem Steinn Steinar setti
fram á ofumeysluþjóðfélagið er þó
enn í fullu gildi og sjálfsagt í enn
meira gildi heldur en það var á
þeim tíma, þegar Steinn ortí
áminnst Ijóð.
Eitt af því, sem tekið hefur verið
upp á síðustu árum og löngu eftir
að kvæðið áðumefnda var ort er
að efna til samkvæma með svo-
nefndu jólaglöggi. f heimahúsum
og á vinnustöðum er frá miðjum
desember til jóla haldið upp á jólin
fyrirfram með því að fólk drekkur
sig mismunandi ölvað af þessari
tegund áfengis. Ég minnist þess, að
ég var fyrir mörgum ámm staddur
í Kaupmannahöfn nokkm fyxir
jól. Á ísköldum desemberdeginum
angaði ilmurinn af heitu jólaglöggi
út úr hveni krá og jafnvel víðar. Ég
minnist þess, að mér fannst þetta
dálítið undarlegt að menn skyldu
Jón
Magnússon,
lögmaður.
búa sér til sérstakt tilefni til að
detta í það meira og minna allan
desembermánuð. Ég hef nú raun-
ar komist að því, að Danir virðast
ekki þurfa neitt sérstakt tilefni til
að detta í það almennt. Slíkt hefur
hinsvegar ekki verið uppi á ten-
ingnum hjá okkur heima á Fróni,
sem þurfum þó að líða mun kald-
ari vetur og harðara veðurfar held-
ur en Danir. Við höfum lengst af
drukkið samkvæmt dagatali og
klukku og ekkert umfram það. Sú
drykkja hefur þó verið yfirdrifin
fyrir marga og skilið eftir sig harm,
trega og sár, sem aldrei gróa.
En nú eru að koma jól og þá skal
halda uppi hinum nýja sið og detta
í það oft og reglulega í jólaglöggi.
Áfengi, sem þeir sem neyta þess
vita ekki gjörla af hvaða styrkleika
er eða nákvæmlega hvemig er
samansett. Hinsvegar gerist það
oftar en ekki, eftir slíkar skemtanir
á vinnustöðum og víðar, að
skemmtuninni er ekki lokið með
jólaglögginu og afleiðingin verður
sú, að fjölmargir, sem fóru að
skemmta sér með þessum hætti sjá
fram á ónýta jólahátíð vegna þess,
sem gerðist eftir jólaglöggið og
aldrei átti að gerast. Raunar eru
þessar afleiðingar ekkert bundnar
sérstaklega við jólaglögg og neyslu
þess, heldur áfengisneyslu yfirleitt.
Með jólaglögginu er kominn nýr
farvegur áfengisneyslu, sem teng-
ist helstu hátíð okkar kristinna
manna og fer fram dagana áður en
jólahátíðin gengur í garð. Það er sú
staðreynd, sem manni finnst lítt
hugnanleg, sérstaklega vegna
þeirra afleiðinga sem þetta hefur
oft í för með sér og bitnar þá oft á
þeim sem síst skyldi.
Með þessum hugleiðingum er
ekki verið að krefjast þess eða gera
því skóna, að gera eigi áfengi
útlægt eða neytendum þess jafn
erfitt fyrir og neytendum annarra
vímuefna. Ljóst er að þeir eru til,
sem geta neytt áfengis sér til gam-
ans, þó að þeir séu til muna færri
en halda að þeir getí gert það. Enn
fæm ef nokkrir neyta þess sér tfl
gagns. En það er ekki verið að
hvetja tfl áfengisbanns eða neins
þessháttar, enda eí ég þeirrar
skoðunar, að almennt verði það að
vera ákvörðun hvers einstaklings
fyrir sig hvemig hann eða hún vill
haga lífi sínu.
Frá því að ég las ljóð Steins
Steinars fyrst á táningsaldri og tfl-
einkaði mér þá ádeiluhugsun á of-
umeyslujólin, sem þar kemur
fram, hefur mér við hver jól og þó
einkum í seinni tíð orðið æ hug-
leiknara að þess væri nauðsyn, að
kristið fólk minntist þess sérstak-
lega í jólamánuðinum, myrkasta
mánuði ársins á norðurhveli jarð-
ar, að tilefni jólahátíðarinnar er að
fagna sigri Ijóssins yfir myrkrinu,
sigri kærleikans yfir hatrinu, sigri
vonarinnar yfir vonleysinu. Tilefni
jólahátíðarinnar er ekki að fagna
eða færa Mammoni eða Bakkusi
fómir.
Einu sinni heyrði ég frægan
grínista segja þá sögu, að í Banda-
rískum bamaskóla hefði kennar-
ixm spurt 3 stráka að því hvað þeir
gerðu á aðfangadagskvöld. Einn
var kaþólskur, einn var lútherskur
og einn var gyðingatrúar. Sá kaþ-
ólski sagði: á aðfangadagskvöld
förum við í kirkju um miðnættíð
en eftir það fömm við heim og
tökum upp gjafir og það er fullt af
leikföngum og ég leik mér Iangt
fram eftir nóttu. Sá lútherski svar-
aði: við förum nú ekki í kirkju, en
á aðfangadagskvöld borðum við
góðan mat, syngjum Heims um
ból og tökum síðan upp gjafimar
og ég fæ fullt af leikföngum, sem
ég leik mér að fram á nótt. Þá svar-
aði sá sem var gyðingatrúar: ja, á
aðfangadagskvöld gerum við nú
ekki neitt af því að við erum gyð-
ingar, en á jóladagsmorgun förum
við pabbi í leikfangaverksmiðjuna
okkar og horfum á endalausar
tómar hfllur, syngjum síðan lof sé
Jesúbaminu og síðan pökkum við
niður og förum til Flórída í jólafrí.
Þetta var bara grínsaga en lýsir dá-
lítið vel hughrifum margra varð-
andijól og jólahátíð.
Jólin em hátíð bamanna eins og
sagt er og allir foreldrar vilja að
bömin þeirra njótí alls hins besta
um jólin. Hvemig væri að við legð-
um okkar af mörkum tfl þess að
bömin okkar gætu notið jólanna
með þvi að geta horft upp á okkur
fullorðna fólkið með fullu ráði og
rænu. Að við gerum þeim grein
fyrir því um leið og þau fengju að
sjálfsögðu gjafimar sínar, að jólin
em annað og meira en gjafir og
jólaskraut. Þeim sem þykir gaman
að drekka jólaglögg eða annað
áfengi: eigum við ekki að hafa eitt
á hreinu. Það em allir tímar ársins
til þess hentugri að drekka og vera
mglaður enjólin.
---- TÍMINN ;------------------------------------------------------------------
Ritstjóri: Agúst Þór Árnason • Aðstoðarrifstjóri: Oddur Ólafsson • Fréttastjóri: Stefón Ásgrímsson
Utgefandi: Mótvægi hf • Stjórnarformaður: Bjarni Þór Óskarsson • Auglýsingastjóri: Hinrik Gunnar Hilmarsson
Ritstiórn og skrifstofur: Hverfisgötu 33, Reykjavík
Póstfang: Pósthólf 5210, 125 Reykjavík
Aðalsími: ól 8300 Póstfax: 618303
Auglýsingasími: 618322, auglýsingafax: 618321
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans • Prentun: Oddi hf.
Mónaðaróskrift 1400 kr. Verð í lausasölu 125 kr.