Tíminn - 11.12.1993, Blaðsíða 5

Laugardagur 11. desember 1993
5
Máttur orðanna
ORÐ. Pegar ég var bam sá
ég þau jafnan fyrir mér
sem stjömur uppi á him-
inhvelfingunni þar sem þau gáfu
frá sér misskæra geisla og höfðu
þar af leiðandi mismunandi áhrif
þegar þau vom tekin í notkun.
Ég dáðist að þeim manneskjum
sem gátu kallað þau fram og sett
þau í langa, fagra strengi svo
stirndi af þeim sterkum blæ-
brigðum í lit, formi og áhrifum.
Yfirleitt fannst mér fólk hafa
þessi stjörnuorð fullkomlega á
valdi sínu lengi framan af, og
það var ekki fyrr en ég heyrði
vörubílstjóra brúka orð yfir bil-
uðum öxli, sem vom einhvem-
veginn svo þung og dökk í sér að
ég fór að velta fyrir mér hvaðan
þau kæmu. Örugglega ekki úr
stjömuþokunni minni. Ég kann-
aði áhrifamátt þeirra um leið og
ég þrammaði heim: „helvítis,
andskotans, djöfulsins helvíti ...'
Jú, þau bjuggu yfir einhverju
valdi þessi orð, einhverju karla-
valdi í ætt við bíla, smuroKu og
skurðgröfur. Allt öðm vísi en t.d.
þegar afi sagði: „Árans óþurrka-
tíð er nú þetta.'
Eftir þessa uppgötvun mína
klæddi ég orðin jafnan í ákveðið
umhverfi — búning — hvort
sem þau vom himnesks eðlis eða
fengin úr einhverju óþekktu
jafnvægisleysi. Pannig dönsuðu
til dæmis orð eins og „yndislegt',
„bjart' og „sól' ofan á fíflakoll-
unum í brekkunni, „fæðing',
„falleg' og „djúp' áttu sér jafnan
stað í þessari dularfullu íslensku
síðsumarbirtu í rökkurbyijun, en
„ófriður', „þungskýjað' og „geð-
vonska' bjuggu í mynd af myrku
andliti einhvers ógæfumanns í
útlendri bók, sem til var heima.
Sömuleiðis áttu mannanöfn sína
ákveðnu persónugerð. „Siggur'
voru t.d. undantekningarlaust
grannar, ljóhærðar og fríðar á
meðan „Gunnur' voru svolitlar
buddur, rjóðar í kinnum. (Sjálf
skilgreindi ég „Gróur' og þar
með sjálfa mig í „Gunnu'-hóp-
inn þar til ég las Söguna hans
Hjalta litla og Pilt og stúlku og sá
hvaða dráttum Halldór Pétursson
teiknari dró Gróu í Vesturbæn-
um og þá margfrægu Gróu á
Leiti, báðar skarpholda og ekki
beinlínis ægifagrar).
í gegnum tíðina hafa orð þann-
ig leikið sér í vitund minni og átt
sér fjölskrúðugt búningasafn og
umhverfi. Þau hafa einnig oft
verið býsna kenjótt og neitað að
láta á sér kræla þegar ég hef
þurft á þeim að halda, um leið
og önnur hafa tranað sér fram
með frekju, fullkomlega laus við
það stjörnuskin og fegurð sem
stafaði af fyrstu orðum bemsku
minnar.
Eitt slíkt orðgerpi hefur troðið
sér inn í bæði prentað mál og
mælt nú á síðari tímum, jafnvel
hjá sæmilega greindu fólki. Hlýt-
ur það að þýða að þetta sé hið
ágætasta orð, enda málfræðilega
rétt myndað. Samt er það þeim
ókostum búið að það þrengir sér
hvarvetna að — jafnvel í hinum
uppbyggilegustu samræðum —
og slær fólk til jarðar í einu vet-
fangi þegar andi þess er kominn
á flug til einhvers göfugs sann-
leika. Og ekki velur það sér bún-
inga af smekkvísi, því það klæð-
ist jafnan stressuðum, skjala-
töskuklæddum karlmönnum eða
stöðluðum, vel máluðum konum
í drögtum, svo vart má á milli sjá
hvort þessar vesalings verur
klæðast orðinu eða orðið þeim.
Og hvert er svo þetta töfraorð,
sem getur heft svo rækilega flug
göfugra hugsana? Jú, það er orð-
ið að Markaðssetja = að setja eitt-
hvað á markað. Fyrir utan fá-
dæma sorglegan klæðnað er orð-
ið allt afar þungt og ófrjótt og
hlunkast til jarðar í hveiju skrefi.
Það lítur aldrei til himins, hvað
þá að það hefji sig til flugs og
Gróa Finnsdóttir.
tengist björtu, göfugu orðunum,
heldur æðir áfram í fávísri vissu
um að það sé eitt meðal annarra
jafningja, svo sem orða eins og
„fjármagnskostnaður', „sjáust-
um', „verðin', og mikið ef það
er ekki farið að hitta fyrir
„mjólkimar'. Og fólkið sem það
klæðist — hið dæmigerða nú-
tíma framafólk, íslenskt — hefur
slíka ofurtrú á Markaðssetja, að
það Markaðssetur námskeið þar
sem kennt er að Markaðssetja
bros og jafnvel hreyfingar annars
fólks til að það geti síðan aftur
Markaðssett guðmávitahvað,
þegar það hefur hafið sína eigin
Markaðssetningu, þá löngu hætt
að sjá fugla himinsins og liljur
vallarins.
Vörum okkur því á Markaðs-
setja, því hann er svo ágengur að
hann gerir þræla úr okkur öll-
um, ef við höldum ekki vöku
okkar. Okkur ber að varðveita
huglæga fegurð okkar sem þjóð-
ar, svo að við, sem þegnar í
þjóðasamfélagi heimsins, getum
átt eitthvað til að gefa og um leið
öðlast hæfileikann til að taka
fordómalaust við gjöfum gjör-
ólíkra menningarheilda. Því það
er tungumálið — orðin — sem
gerir þjóð að þjóð og einkenni
hennar ráðast fyrst og síðast af
því hvemig við beitum málinu.
Afskræmum hugsanir okkar ekki
með græðgi og hentistefnu herra
Markaðssetja, heldur hvörflum
augunum andartak frá honum,
öndum frá okkur streituloftinu
og horfum til stjörnubjarts him-
ins og veljum nokkur skær og
björt orð til handa náunganum.
Því orð em til alls fyrst....
Gróa Finnsdóttir
BÓKMENNTIR
Ásgeir Víglundsson
Á þessu sumri, 1993, kom út
bókin „íslensk glíma og glímu-
menn'. Höfundur hennar er
Kjartan Bergmann Guðjónsson,
sem fæddur er 11. mars 1911,
sonur Guðjóns Kjartanssonar
bónda á Flóðatanga í Stafholt-
stungum og konu hans Sólveigar
Árnadóttur. f bókinni er rakin
saga glímunnar bæði í máli og
myndum. Par er getið allra helstu
glímumanna. Bókin er flokkuð
Nýjar víddir er ungt og
metnaðarfullt fyrirtæki á
sviði útgáfu og hönnun-
ar, sem hefur vakið óskipta at-
hygli fyrir sérstæða og vandaða
prentgripi.
Meðal þess helsta er dagatalið
AF LJÓSAKRI, en það er nú
komið út í fimmta sinn. Nýjar
víddir hafa tekið við útgáfu þess
af AUK hf. Sem fyrr eru það
breiðmyndir Harðar Damelsson-
ar, af íslensku landslagi og ís-
lenskri birtu, og ljóðrænn, fræð-
andi texti Páls Imslands jarðfræð-
ings, sem prýða dagatalið og er
óhætt að fullyrða að það hafi
borið hróður landsins víða um
heim.
Dagatalið hefur tekið ýmsum
breytingum frá upphafi, en flest-
ar hafa miðast við að einstakling-
ar og fosvarsmenn fyrirtækja
gætu betur ræktað tengsl sín við
vini og viðskiptavini erlendis.
Texti dagatalsins er á íslensku,
ensku, þýsku, frönsku, sænsku
og nú í fyrsta sinn einnig á
spænsku. Þýðendur textans eru:
Glímusaga
eftir landsfjórðungum og helstu
glímumótum; til dæmis er öllum
glímukóngum íslands gerð góð
skil. Bókin er öll hin veglegasta,
nokkuð á fimmta hundrað síður.
Fjöldi ljósmynda prýðir bókina og
við sögu koma liðlega þúsund
manns.
Segja má að hugur Kjartans
Bergmanns hafi snemma beinst
að íslensku glímunni. Kjartan
mun aðeins hafa verið 7 ára gam-
all þegar hann fór að æfa glímu. f
Ungmennafélag Stafholtstungna í
Mýrasýslu gekk Kjartan þegar
hann var 12 ára gamall 1923, og
á hann því á þessu ári 70 ára af-
mæli sem ungmennafélagi. Kjart-
an var kjörinn formaður Ung-
mennafélags Stafholtstungna að-
eins 19 ára gamall. Árið 1942
gerðist Kjartan glímukennari á
vegum íþróttasambands íslands
og kenndi glímuna bæði í skólum
og íþrótta- og ungmennafélögum
víða um landið. Á þessum glímu-
ferðum sínum kynntist Kjartan
mörgum gömlum glímumönnum
og aflaði sér fróðleiks um ís-
lensku glímuna. Kjartan var ráð-
inn framkvæmdastjóri fþrótta-
sambands íslands 1945 og var
það meirihluta ársins 1951, en
gerðist skjalavörður Alþingis í
októbermánuði það ár. Árið 1947
fékk Kjartan Bergmann sam-
þykkt hjá íþróttasambandi ís-
lands stofnun Landsflokkaglím-
unnar, sem er meistaramót í ís-
lenskri glímu í þyngdar- og ald-
ursflokkum. Áður var aðeins fs-
landsglíman, sem leyfði þátttöku
í glímu af öllu landinu. Einnig
beitti hann sér fyrir því árið 1965
að fjórðungsglímur yrðu haldnar
og eru þær enn við líði á þeim
stöðum þar sem glíma er stund-
uð.
Glímusamband íslands var
stofnað 11. aprfl 1965. Kjartan
Bergmann var kjörinn fyrsti for-
maður Glímusambandsins.
Ég sem stjórnarmaður í stjórn
Glímudeildar KR, þakka Kjartani
Bergmann alveg sérstaklega fyrir
þetta glæsilega verk og er þess al-
veg fullviss að það gera allir, sem
áhuga hafa á íslenskri menningu.
Bókin er prentuð í prentsmiðj-
unni Odda og hefur ekkert verið
sparað til verksins, enda er bókin
mjög falleg og vel unnin. Bókin
fæst í bókabúðum Eymundsson
og bókaforlagið Þjóðsaga sér um
dreifingu.
Metnaðarfull útgáfa
Bemard Scudder, enska, Helmut
Hinrichsen, þýska, Gérard Le-
marquis, franska, Adolf H. Peter-
sen, sænska, og Aytor Yraola,
spænska. Hönnuður er Kristín
Þorkelsdóttir og hreinteikningu
annaðist Stephen Fairbairn hjá
AUK. Prentun var unnin í Odda
með sérstakri tækni, sem beitt
var í fyrsta sinn við AF LJÓS-
AKRI'92.
Afsprengi dagatalsins AF UÓS-
AKRI eru orðin fjölmörg og má
þar m.a. nefna ljósakurskort, ís-
landsbréf, breiðmyndaplaköt og
lúxuskort. Einnig fallegar möpp-
ur ætlaðar fyrir ráðstefnugögn.
Nýjar víddir gefa út í fyrsta sinn
h'til dagatöl, svokölluð þemadaga-
töl. Þau fást hvort heldur er á
vegg eða borð og er textinn bæði
á íslensku og ensku. Annars veg-
ar er Jöklasýn, með ljósmyndum
eftir Ragnar Th. Sigurðsson og
inngangstexta eftir Ara Trausta
Guðmundsson, og hins vegar
Fjalladans, með vatnshtamyndum
og inngangstexta eftir Kristínu
Þorkelsdóttur.
Höfundar dagatalsins AF UÓSAKRI '94: Hörður Daníelsson, Páll Imsland og Kristín Þorkelsdóttir.