Tíminn - 05.08.1994, Blaðsíða 5

Föstudagur 5. ágúst 1994
PwBwl
5
Guöbjörn Jónsson:
Hvab varö af tækifærunum?
Af hverju er efnahags-
ástandið hjá okkur jafn
slæmt og það er, eftir að
hafa um árabil verið með hvað
hæstar þjóðartekjur á mann, ef
miðað er við þau lönd sem við
berum okkur helst saman við?
Hvaöa öfl eru það sem í raun
hafa spillt fyrir sameiginlegum
árangri heildarinnar, af þessu
uppgangstímabili í tekjuöflun
þjóðfélagsins? Eru þau þekkt?
Eða hafa menn ekki leitt hug-
ann að því hvers vegna við ná-
um ekki sambærilegum árangri
og aðrar þjóðir, sem í raun ættu
að hafa minni möguleika til að
ná árangri?
Grundvallarskekkjan
Segja má að hér sé á ferðinni
grundvallarskekkja í hugsunar-
hætti, þar sem hugsun í tengsl-
um við afkomu atvinnurekst-
urs, er ekki tengd langtímaáhrif-
um á afkomu þjóðfélagsins,
heldur viröist drifin áfram af
afli sem kenna má við græðgi.
Þannig má segja að skoðun á af-
komugrundvelli fyrirtækja fari
eingöngu fram á huglægu sviði,
þar sem „fræðimenn", með
mjög mismunandi bakgrunn
raunverulegrar þekkingar, verða
áhrifavaldar í ferli fram-
kvæmda. Ef sagan er skoðuð tvo
áratugi aftur í tímann, eða svo,
kemur í ljós að það em mun
fleiri tækifæri til uppbyggingar
sem glatast vegna grundvallar-
skekkju í hugsun, við undirbún-
ing og fyrstu skrefin í fram-
kvæmd og rekstri, heldur en
þau tækifæri sem frá upphafi
voru röng og gátu ekki gengið
upp. Með nokkrum rökum má
því segja, að það hafi verið
græðgi sem spillti fyrir hags-
munum þjóðfélagsins af þess-
um tældfærum. Markmiðið
viröist ekki hafa verið sett á
langtíma uppbyggingu innan
þjóðfélagsins, heldur að ná sem
fyrst til sín miklum fjármunum
og völdum, til þess að gera sig
gildandi í peningalegri sam-
keppni innan áhrifaafla þjóðfé-
lagsins.
Aö byggja á sandi
í merkri bók, sem við berum
flest mikla virðingu fyrir, er sagt
að vitur maður byggi hús sitt á
bjargi, en heimski maðurinn
byggi hús sitt á sandi. Síðan er
varanleiki þessara bygginga-
staða borinn saman.
Einhvern veginn virðist mér,
að þrátt fyrir að meginþorri ís-
lensku þjóðarinnar telji sig trúa
á kenningar þessarar bókar, sé
mönnum að mestu leyti fyrir-
„ Við höfum því jafht og
þétt verið að auka hlut-
deild erlendra fjár-
magnseigenda í af-
rakstri auðlinda okkar,
en að sama skapi verið
að draga úr þeim hlut
afafrakstri auðlind-
anna, sem fer til við-
halds fjárstreymis inn-
an okkar eigin þjóðfé-
lags. Trúlega mun sag-
an kalla þetta nýjar
leiðir til þrœlahalds,
þar sem fólk var látið
skuldsetja sig svo að
það gœti illa barist fyrir
bœttum kjörum, vegna
þunga afborgana af
lánsfé."
VETTVANGUR
munað að geta útfært kenning-
ar hennar yfir í gjörðir sínar.
Ef við lítum aðeins á það sem
að framan er sagt, og berum það
saman við þessar kenningar,
sjáum við fljótt hve það er í
raun auðvelt að tileinka sér
þessi hugtök og hve áhrifarík
þau eru.‘
Ef við segjum að í framan-
greindum tilfellum væri lang-
tímahagnaður þjóðfélagsins,
„bjargið" sem hygginn maður
byggir fyrirtæki sitt á, er auövelt
að sjá hve margir hafi hugsað til
þessara grundvallaratriða við
útfærslur sínar, og hve margir
voru í raun í hlutverki heimska
mannsins í hinni merku bók.
Óhætt er að segja að hér hafi
miklir örlagavaldar verið á ferð,
því ekki munu koma aðrir eins
uppgangstímar í heiminum á
næstunni, eins og þeir tímar
sem liðnir eru á síðustu áratug-
um. Varanleikinn í íslenskt
þjóðfélag verður því ekki sóttur
til annarra landa, heldur fyrst
og fremst með varanlegum
langtímamarkmiðum í því sem
við erum að gera, og meö vak-
andi sjón á því að hagnaður sé
af því, fyrir framtíðarhagsmuni
þjóðarinnar sem heildar.
Hvert fer aröurinn af
erfiöinu?
Ekki verður mælt á móti því,
að verulegum fjármunum hefur
verið varið til upbyggingar og
tæknivæðingar í atvinnulífi
okkar á undanförnum áratug-
um. Þegar hins vegar varanleik-
inn, þ.e. „bjargiö" undir breyt-
ingunum, er skoöaö, kemur í
Ijós að í flestum tilfellum hefur
gleymst að gera ráð fyrir hagn-
aði þjóðfélagsins af breytingun-
um. Ríkjandi þema í þessum
breytingum hefur einkum verið
að færa til streymi fjármagnsins.
Færa það frá því að streyma til
vinnandi manna í umhverfi
viðkomandi atvinnugreinar, til
framleiðenda tækniframfara, og
ávöxtunaraðila fjármuna.
Til þess að ná betri árangri við
markaðssetningu þessara nýj-
unga, hafa framleiðendur kynnt
þær sem stór stökk inn í nýja og
breytta tíma. Þetta hefur verið
gert til þess að fanga betur hug
„fórnarlambanna", þ.e. þeirra
rekstraraðila sem kaupa áttu
tæknina, heldur en ef breyting-
in hefði verið kynnt í smærri en
viðráðanlegri áföngum. Auk
þess er oftast unnið að þessum
tækninýjungum með lánsfjár-
magni, sem endurgreiðast þarf á
skömmum tíma, eftir að mark-
aðssetning er hafin. Þar koma
aftur ávöxtunaraðilar fjármagns
við sögu.
Þegar við skoðum þessa þróun
í þessu samhengi, er ekki erfitt
að skilja þann samdrátt sem
orðið hefur hér í fjárstreymi um
þjóðfélagið. Eftir því sem tækn-
in hefur aukist, innleidd með
lánsfjármagni, hefur aukist kraf-
an um meiri afköst fyrirtækja,
og auknar tekjur, til þess að
standa undir auknum útgjöld-
um vegna þessarar nýju tækni,
aö þjóðfélagið nyti hagnaðar af
framtakinu. Afkomugrundvelli
fyrirtækja var það þröngur
stakkur skorinn, að þau höfðu
ekkert fjárhagslegt bolmagn til
þess að ráðast í slíkar fjárfesting-
ar.
Þegar ferlið í gegnum þessa síð-
ustu áratugi er skoðað í þessu
ljósi, er ljóst að aukin sókn í
auölindir þjóðarinnar, bæði til
lands og sjávar, hefur eki verið
til þess að auka hagsæld í þjóð-
félaginu, heldur fyrst og fremst
til þess að auka hlut fjármagns-
eigenda í brúttóinnkomu, af af-
rakstri auðlindanna.
Til þess að villa um fyrir al-
menningi, var veitt auknu láns-
fjármagni út í daglega neyslu-
veltu almennings, svo hægt
væri að segja við fólk: sko, sjáið
þið hvað þetta er hagkvæmt,
þiö hafið mikið rýmri fjárráð af
því að við geröum þessar breyt-
ingar.
Niðurstaðan varð því sú, að al-
menningur tamdi sér dýrari lífs-
stíl en afkomugrundvöllur var
fyrir, og notaði til þess lánsfé frá
fjármagnseigendum.
Er heimskan í
aöalhlutverki?
Þegar þess er gætt að sparifé
landsmanna brann upp í verð-
bólgu, þar sem „hagsýnir" aðil-
ar nýttu sér afrakstur af eljusemi
og sparnaði þeirra sem á undan
þeim höfðu gengið, til þess að
bæta eignastööu sína, er ljóst að
allar þessar fjárfestingar voru
gerðar fyrir erlent fjármagn. Við
höfum því jafnt og þétt verð að
auka hlutdeild erlendra fjár-
magnseigenda í afrakstri auð-
linda okkar, en aö sama skapi
verið aö draga úr þeim hlut af
afrakstri auðlindanna, sem fer
til viðhalds fjárstreymis innan
okkar eigin þjóðfélags. Trúlega
mun sagan kalla þetta nýjar
leiðir til þrælahalds, þar sem
fólk var látið skuldsetja sig svo
að það gæti illa barist fyrir bætt-
um kjörum, vegna þunga af-
borgana af lánsfé.
Þegar allir þessir þættir eru
skoðaöir í samhengi, er ekki
hægt annaö en að taka undir
spurninguna með bandaríska
hagfræðingnum John Kenneth
Galbraith, þar sem hann spyr
hvort heimskan hafi veirð í að-
alhlutverki hjá hagfræðingum
síðustu áratuga. Honum virðist
að svo sé, ekki síst vegna þess
hve menn seilist langt til þess
að víkja sér undan rökréttum
ákvörðunum. Hann veltir því
einnig fyrir sér hversu stórt
hlutverk hugsunarleysi hefur
leikið í efnahagssögunni. Með
hliðsjón af framansögðu, tel ég
að okkur væri afar hollt að velta
því einnig fyrir okkur, og skoða
af vandvirkni þær leiðir sem
hugsanlegar eru til varanlegrar
afkomu fyrir þjóðfélagið okkar,
sem fyrst og fremst gætu borið í
sér bætt kjör almennings.
26. júlí 1994
Höfundur er
skrifstofumaöur
Alda Helen Sigmundsdóttir:
Sérviska
Aforsíðu Morgunblaösins
sunnudaginn 23. júlí gat
að finna pistil sem bar tit-
ilinn „Sérviskan er heilsusam-
leg". Þar var greint frá breskum
sálfræðingi, David Weeks að
nafni, sem rannsakað hefur sér-
vitringa og hefur flestum til
undmnar fundiö að þeir em
langlífari, hamingjusamari og
heilbrigðari en annað fólk. Það
var aldeilis léttir að fá það stað-
fest í helsta dagblaöi landsins að
sá einstaklingur sem „fer ótroðn-
ar slóðir, er hugvitssamur, hel-
tekinn af einhverri ástríðu, gáf-
aður og knúinn áfram af öfga-
kenndri forvitni" skuli vera skil-
greindur sem „sérvitringur". Þaö
er jú almennt samþykkt að sá
sem fer eigin leiðir, fylgir sinni
innri rödd, stendur með sínum
sannfæringum og reynir eftir
bestu getu að lifa lífi sínu til fulls,
er „ekki eins og fólk er flest". Öll
höfum við vafalaust heyrt ein-
hvern einstakling „afgreiddan"
með þessum oröum.
VETTVANGUR
En bíðum nú við ... eitthvað
gengur ekki alveg upp í þessu
litla dæmi. Ef þessir svokölluðu
sérvitringar em langlífari og
hamingjusamari en við hin,
hljóta þeir að vera aö gera eitt-
hvað rétt. Það er skelfilegt að
velta því fyrir sér aö e.t.v. séu það
þeir sem em heilbrigðir og við
hin ... nei, það er ekki þorandi að
hugleiða þetta í botn.
Fæst viljum við kannast við það,
en þaö krefst gífurlegra fórna aö
vera eins og fólk er flest. Þeir fé-
lagar Jung og Freud ítrekuðu á
sínum tíma að sálræn heilsa væri
ekki möguleg á meðan einstak-
lingurinn gæfi eftir kröfum fjöld-
ans. Því hefði titill viðkomandi
pistils e.t.v. ekki átt aö vera „Sér-
viskan er heilsusamleg", heldur
„Fjöldinn er banvænn". ■
FÖSTUDAGS
PISTILL
ÁSGEIR
HANNES
VELKOMIN,
HEILÖG JÓHANNA!
Pistilhöfundi er stundum sagt að
hann rekist hálfilla í flokki og eru
það eflaust orð ab sönnu. Að
minnsta kosti hefur hann átt bágt
meb ab finna sig í pólitískum
flokkum og er honum nokkur vor-
kunn. íslenska flokkakerfib er sjötíu
ára gömul stofnun og hefur fyrir
löngu gengið sér til húbar. Þjóbin
hefur náb merkum áföngum á síb-
ustu áratugum og bylt sér mörg-
um sinnum, á meðan flokkakerfib
stendur í stab.
Stjórnmálaflokkarnir eru því
marki brenndir ab taka hagsmuni
eigenda sinna fram yfir fólkib í
landinu. Flokkakerfib er því Þránd-
ur í Götu framþróunar og stendur
réttlætinu fyrir þrifum. Fyrir löngu
er komib mál ab grisja þetta kerfi
og koma á beinu sambandi milli
kjósandans og fulltrúa hans á
þingi eba í byggbastjórn. Oft hef-
ur hrikt í stobum flokkanna og
sjaldan meir en síbasta áratuginn.
Þó ab pistilhöfundur gleðjist fyrir
hönd þeirra sem finna sig í flokka-
kerfinu, finnur hann líka til sam-
kenndar meb þeim sem vilja losna
úr fjötrum þess. Nú er einn ágæt-
asti stjórnmálamabur landsins
kominn út á gráa svæbib fyrir utan
landhelgi flokkanna og kannar lib
sitt um landib. jóhanna Sigurbar-
dóttir er komin á kreik og enginn
mabur efast um vilja hennar til ab
láta gott af sér leiba.
Vorib 1990 stigu Jóhanna og
pistilhöfundur saman á Nýjan
vettvang í Reykjavík og nú er rétt
ab rifja upp hvernig sá vettvangur
leit út. Þar var öllum kjósendum
heimilt ab bjóba sig fram í opnu
prófkjöri og velja fulltrúa á fram-
boðslistann. Þetta látlausa frjáls-
lyndi vantabi sárlega í frambob
Reykja-víkurlistans í vor og fyrir
bragbib varb hann skálkaskjól fyrir
flokkshesta fjögurra þingflokka.
Óhábir kjósendur áttu ekki annan
abgang ab R-listanum en kjósa
hann.
Stærsti hópur kjósenda er óhábur
flokkum og foringjum þeirra í dag.
Hugarfar manna hefur breyst og
vaxandi fjöldi fólks lítur á stjórn-
málaflokka sem hverjar abrar skó-
hlífar og skiptir um eftir vebri og
vindum. Flokkarnir eru ekki lengur
æbsti sáttmálinn í lífi fólks, heldur
ósköp hversdagslegur vettvangur
á borb vib Kolaport eba fiskmark-
abi.
jóhanna Sigurbardóttir á leik á
borbi til ab verba bandamabur
þessara óhábu kjósenda á íslandi
og búa þeim nýjan vettvang til ab
bjóba sig fram og kjósa hverjir
abra. Þjóbina vantar þvílíkan leib-
toga, en alls ekki nýtt flokksbrot
jafnabarmanna ab hætti sósíalista í
Subur-Evrópu.
Alþýbuflokkurinn státar af mörgu
góbu fólki, þó hann hafi klofnab
oftar en abrir flokkar á ferli sínum.
Landsmenn vilja hins vegar ab
kratar Alþýbuflokksins hætti ab
klofna og haldi sig áfram í einum
og sama flokknum. Sérframbob
jóhönnu þarf ekki endilega ab
kljúfa Alþýbuflokkinn eina ferbina
enn, heldur verbur atlaga hennar
ab beinast ab öllu heila kerfinu.
Nái Jóhanna Sigurðardóttir ab
hefja sig upp yfir þetta jafnabar-
manna-kjaftæbi allt saman, taka
kjósendur henni opnum örmum á
kjördag. ■