Tíminn - 20.08.1994, Blaðsíða 5

5
Laugardagur 20. ágúst 1994
Tímamynd IAK
Jón Kristjánsson skrifar
Ríkisfjármálin og atvinnulífið
/
síðustu viku var fjárlaganefnd Al-
þingis kynnt skýrsla ríkisendur-
skoðunar um framkvæmd fjárlaga
fyrir árið 1994. Þar kemur fram að áætl-
aður halli á ríkissjóði á yfirstandandi
ári er 11 milljarðar króna. Hallinn var
áætlaður 9.6 milljónir króna í upphafi
ársins.
Þessar staðreyndir eru ástæða til um-
hugsunar. Halli á ríkisbúskapnum upp
á 11 milljaröa þýðir 30 milljónir dag
hvern, svo að upphæðinni sé deilt niö-
ur í skiljanlegri tölur venjulegu fólki.
Þess má geta til samanburðar aö tekjur
af öllum tekjuskatti einstaklinga á fyrri
hluta ársins nema 9.6 milljörbum
króna.
Vandí er við
að fást
Mér dettur ekki í hug að telja ríkisfjár-
málin einföld úrlausnar. Hér er um
flókið vandamál að ræða sem erfitt er
við að fást. Nú síbustu árin hefur verið
viðvarandi halli á ríkissjóði. Útgjöldin
hafa verið um 110 milljarðar króna, en
tekjurnar um þab bil 100 milljaröar. Af-
koman hefur oltið á tveimur til þrem-
ur milljöröum króna eftir því hvernig
árar á hverjum tíma, en útgjöldin ver-
ið nokkuð stöðug.
Þessi hallarekstur hefur verið ríkis-
sjóbi þungur í skauti vegna þess að
hann hefur þurft ab fjármagna með
lánsfé, og vaxtagreiðslur ríkissjóðs
nema nú þegar á fyrstu 6 mánuðum
ársins 6.7 milljörðum króna, en á síð-
asta ári voru þær um 11 milljarbar. Það
mætti ýmsu gagnlegu koma til leibar í
þjóbfélaginu fyrir helming þessarar
upphæðar, þótt ekki væri meira.
Áhrif
samdráttarins
Samdrátturinn í þjóðfélaginu hefur
neikvæb áhrif bæði á tekju- og gjalda-
hlið ríkissjóðs, og svo er enn, þrátt fyr-
ir að tekjur hafi aukist mibab vib sama
tíma á fyrra ári, um það bil 3.5 millj-
arða. Sú tekjuaukning kemur ríkissjóði
ekki til góba í batnandi afkomu heldur
fer út í auknum útgjöldum og rúmlega
það.
Atvinnuleysið veldur enn sem fyrr
stórkostlegu vandamáli í ríkisfjármál-
unum og það er áreiðanlega borin von
að hægt sé að snúa afkomu ríkissjóbs
úr halla í afgang nema atvinnuleysi
minnki verulega.
Öryggi
fyrir alla
Ég hef haldið því fram að félagshyggja
og umhyggja fyrir velferðarkerfinu
byggi á virðingu fyrir einstaklingnum
og sé í raun hin sanna
einstaklingshyggja,
sem stefnir að því að
sem fæstir lendi utan-
garðs í samfélaginu og
sem flestir hafi jafnan
rétt, og möguleika til
þess að þroska hæfi-
leika sína og njóta
þeirra. Mér finnst það
ömurleg tilhugsun aö
sætta sig við þab ab hér á íslandi
myndist þjóðfélagshópur sem telur
þúsundir manna sem hefur ekki at-
vinnu í samfélaginu, og ekki efni á því
að njóta heilbrigðisþjónustu, mennt-
unar eða annarrar þjónustu sem til-
heyrir nútímalífi. Ríkisvaldið hefur
verib notab til þess að tryggja þessa
þjónustu, sem notendum er nú í vax-
andi mæli gert að greiða fyrir. Það er al-
varleg staðreynd að þrátt fyrir hin
auknu þjónustugjöld skuli afkoma rík-
issjóðs ekki batna.
Atvinnulífib
Það hefur verið mikið rætt um þab
með hverjum hætti ríkisvaldið geti
örvab atvinnulífið í landinu, og hvort
það sé yfirleitt þess hlutverk að gera
þab. Hlutverk ríkisvaldsins á fyrst og
fremst að vera að veita landsmönnum
þjónustu og jafna möguleika þeirra til
hennar. Æskilegast væri að atvinnulíf-
ið gæti séö um sig sjálft og greitt sína
skatta og skyldur til ríkisins. Ríkið á
ekki að þurfa að standa í atvinnurekstri
utan þeim sem aðstæður krefjast að
séu í höndum almennings.
Það bendir hins vegar margt til þess
að það hreyfiafl sem á að vera í mark-
aðshagkerfinu, að einstaklingar leggi
fram áhættufjármagn í góðar hug-
myndir, sé ekki farið að virka enn í
okkar litla samfélagi.
Nýsköpun hefur átt erfitt uppdráttar,
en hins vegar fá fjölmargir abilar
hugmyndir um atvinnustarfsemi sem
erfitt er að fá fjármagn í. Hinir íslensku
fjármagnseigendur virðast tregir til
þess að hætta sínu fé þar til hugmynd-
in er búin að sanna
sig.
Fé í atvinnu-
lífib
Ýmsir hafa því hald-
ið því fram að ríkis-
valdiö verði, þrátt fyr-
ir afkomu sína, að
leggja fram fé til þess
að örva atvinnustarfsemina í landinu
og sömu menn halda því fram að það
fjármagn mundi skila sér aftur í ríkis-
sjób og rúmlega það með auknum
krafti atvinnulífsins og veltuaukningu
í þjóbfélaginu. Vandinn er að finna
slíkri aðstoð farveg með almennum
skilyrðum.
Sú hagfræðikenning er alkunn að á
kreppu- og samdráttartímum eigi ríkis-
valdið ab veita fé til þess að örva at-
vinnustarfsemi og fjárfestingu. Sam-
kvæmt þessu ætti ríkisvaldið nú að
veita fé til þess að örva atvinnulífið og
ýta undir eftirspurn og fjárfestingu. A
þenslutímum ætti ríkisvaldið hins veg-
ar ab minnka fjárfestingar.
Ein abalástæðan fyrir slöku atvinnu-
ástandi er sú staðreynd ab fjárfestingar
hafa verið í lágmarki. Þær hafa veriö
miklar á liðnum áratug en eru nú
komnar niður fyrir hættumörk og
nægja ekki til þess að halda í horfinu
með eðlilegri uppbyggingu og viðhaldi
mannvirkja.
Hefbbundnu nibur-
skurbarleibirnar duga
ekki
Hefðbundnar leiðir niðurskurðarins
duga ekki til þess að ná valdi á ríkisfjár-
málunum. Verulegur árangur næst
ekki nemá með því ab skerða þjónustu
ríkisins eða fella hana niður, sem þýðir
í mörgum tilfellum aukið atvinnuleysi,
og samrýmist ekki sjónarmiöum fé-
lagshyggjufólks. Þab hefur sýnt sig að
flatur niðurskurbur nær ekki tilgangi
sínum, því ríkisfjármálavandinn er svo
nátengdur atvinnumálunum. Því er
margt sem mælir með því ab reyna
enn frekar á þá leið að veita fé til at-
vinnuuppbyggingar og koma þá marg-
ar leiðir til greina, til dæmis að efla
fullvinnslu í sjávarútvegi, veita
áhættufjármagni í ný fyrirtæki, og efla
rannsóknir. Mikilvægt er að stuðning-
urinn við atvinnulífið efli þab til fram-
búðar, en ekki sé tjaldað til einnar næt-
ur.
Þversögn?
Mörgum kann að þykja nokkur þver-
sögn í því að lýsa áhyggjum yfir halla
ríkissjóðs, en hvetja síðan til aukinna
ríkisútgjalda. Þetta verður að skoða í
ljósi aðstæðna. Verbbólga er lág um
þessar mundir og atvinnuleysi umtals-
vert. Þab er samdráttur en ekki þensla.
Við þessar abstæður er líklegt að aukin
fjárframlög til atvinnulífsins myndu
skila sér aftur í ríkissjóð, en hins vegar
myndu þau áhrif verða ab engu þegar
þenslu færi ab gæta.
Haustverkin
Þab mun verða nær eina áþreifanlega
verkefni Alþingis í vetur að koma sam-
an fjárlögum. Þá koma þessi mál og
önnur varbandi ríkisfjármálin til um-
ræðu. Líklegt er aö eina ráð stjórnvalda
verði að krukka í framlög ríkisins hér
og þar, án heildarstefnu. Þab er ekki
líklegt til að skila árangri.