Tíminn - 04.10.1994, Blaðsíða 8

8
S&imytirrm
Þri&judagur 4. október 1994
Gybingar komu mjög
viö ógnastjórnarsögu
Sovétríkjanna frá upp-
hafí þeirra til dauöa
Stalíns, bœöi sem ger-
endur og þolendur
Nýkomin er út á ensku bók
eftir Arkadíj Waxberg,
rússneskan blaðamann og
lögfræbing sem hefur verið þekkt-
ur nokkub síðan á glasnostárum.
Bók þessi, Stalin Against the Jews
(Stalín gegn gyðingum), fjallar
eins og nafnið bendir til um af-
stöðu nefnds einræöisherra til
gyðinga og athafnir hans gagn-
vart þeim.
Waxberg heldur því fram m.a.
að Stalín hafi verið rammur gyð-
ingahatari frá æsku til dauðadags.
Frá árinu 1913 er til eftir Stalín
grein um „gyðinga og þjóðernis-
málin", þar sem stendur að ekki
nái neinni átt að líta á gyðinga
sem þjóð. Getur Waxberg þessa
sem dæmis um óvild Stalíns í
garö gyðinga þegar fyrir byltingu.
En Soiomon Schulman, blaða-
maður sem skrifar um áminnsta
bók Waxbergs í Svenska dagbla-
det, bendir á að Lenín og ýmsir
bolsévíkar af gyðingaættum hafi
verið sammála Stalín um þetta.
Schulman efast yfirhöfuö um að
Stalín hafi haft meiri tilhneigingu
til að ofsækja gyðinga en aðra, en
hinsvegar hafi honum ekki þótt
neitt tiltökumál að notfæra sér
andúð og hatur annarra á gyðing-
um sér til framdráttar.
Gullold
Líklega hefur engin af þjóðum
P.ússaveldis fagnað bolsévíkabylt-
ingunni svo almennt sem þar-
lendir gyðingar. Schulman segir
byltingu þessa hafa fært þeim
„gullöld í menningarefnum, þá
fyrstu frá tíð íslamska Spánar".
Utgáfa blaða og bóka á jiddísku,
hinu þýska máli austurgyðinga,
margfaldaðist og hliðstæð gróska
var þá í menningu rússneskra
gyðinga að öðru leyti. Pólitíska
valdið í hinu nýja „alræðisríki ör-
eiganna" var einnig að miklu
leyti í höndum þeirra á fyrstu ár-
um þess. Þegar bolsévíkar tóku
völdin, var forustukjarni þeirra
tiltölulega lítið rússneskur í
þrengri merkingu þess orðs, held-
ur skipabur fólki af öbrum þjóð-
ernum, einkum gyðingum. Eftir
byltinguna streymdu gyðingar
inn í rabir flokksins.
Misréttib, sem gyðingar sættu í
Rússlandi keisaranna, var án efa
ein helsta ástæban til þess að þeir
flykktust að bolsévíkum og svip-
uöum byltingarflokkum. Ónnur
ástæöa, sem í því sambandi kem-
ur til greina, er að vaxandi verald-
arhyggja og minnkandi álit á
fornum gildum trúarbragöa hafi
leitt til hugarfarskreppu meðal
gyöinga, hliðstætt því sem gerðist
með marga aðra Evrópumenn á
þeim tíma. Þessi umskipti, frá trú-
arbrögðum til efnis- og veraldar-
hyggju, hafa kannski orðið gyð-
ingum enn erfiðari en kristnum
mönnum, þar sem vera má ab
gybingar hafi verið enn fastari við
forn gildi trúar sinnar, ekki ósvip-
að múslímum. Af þeim sökum
kunna margir gyðingar að hafa
BAKSVIÐ
DAGUR ÞORLEIFSSON
hneigst aö því að sjá þráða lausn í
kommúnismanum, nýjum altæk-
um og lögmálsbundnum átrún-
aði sem fullyrt var ab væri vísindi
og því samboðinn upplýstu nú-
tímafólki.
Óútþurrkanleg
þrenning
Og bolsévíkar af gyðingaættum
drógu ekki af sér í þjónustu bylt-
ingarinnar, sama til hverra verka
hún skipaöi þeim. Schulman
skrifar upp eftir Waxberg um
„gyðverska kommissara, í leður-
frökkum og með skammbyssu við
belti, sem komu dúndrandi með
fylgdarliöi sínu á bifhjólum inn í
þorpin til að ræna kirkjurnar og
brjóta íkonin. Þetta er sú mynd af
gyðingum, sem síðan hefur verib
föst í hugum músjíkanna (rúss-
neskra smábænda). Gyðingurinn,
kommúnistinn, myrkrahöfðing-
inn eru síðan óútþurrkanleg
þrenning í vitund Rússa og Úkra-
ínumanna." Engu mun hafa
breytt þar um að gyðversku
kommissararnir fóru engu vægi-
legar að við rabbínana „trúbræð-
ur" sína.
Gyðingurinn Lazar Kaganovítsj
var einn af handgengnustu
mönnum Stalíns á 4. áratugnum
og einn helstu handlangara hans
vib samyrkjubyltinguna. Wax-
berg telur að hatrið út frá því hafi
öllu fremur beinst ab honum en
Stalín. „Ellefu af hverjum tólf
mönnum, sem settir voru yfir
fangabúðirnar í Gúlageyjaklasan-
um, voru valdir úr röðum gyb-
inga" og í Ljúbljanka- fangelsinu
voru þeir í öllum störfum, þ.á m.
„dómarar og böðlar". „Hreinsan-
irnar" alræmdu í Flokknum á 4.
áratugnum fólu í sér í raun m.a.
að „útlendingum" (ekki síst gyð-
ingum og Lettum) var útrýmt
mikið til úr efsta lagi Flokksins og
Rússar hafnir upp í staðinn. En
Schulman telur hæpið ab líta á
það sem vott um gyðingahatur.
Líklegast sé að gyðingar hafi verið
tiltölulega fjölmennir meðal
fórnarlamba „hreinsananna"
vegna þess einfaldlega hve margir
þeir voru í Flokknum.
Eftir ab Lenín féll frá 1924 voru
allir keppinautar Stalíns um
æðstu völd, þeir Trotskíj,
Zínovjev, Kamenev og Sok-
olnikov, gyðingar. Waxberg telur
að Stalín hafi markvisst notfært
sér gyðinglegan uppruna þeirra
— og í því sambandi væntanlega
vaxandi óvild í garð gyðinga — er
hann losaði sig við þá.
Svört ár
Á sovéskum gyöingum er svo að
heyra ab 1948-1953 („svörtu ár-
in" eru þau kölluð í söguskrifum
þeirra) hafi verið versta tímabilið
fyrir þá í allri sögu Sovétríkjanna.
Stalín virðist hafa hnykkt við er
ísraelski sendiherrann Golda
Meir, mikilúðleg jiddísk móðir,
kom til Moskvu 1948 og var ákaft
fagnað af gyðingum þar.
Þar með hófst mikil þrenginga-
tíb fyrir sovéska gyðinga. Opin-
berlega voru það ekki gyðingaof-
sóknir, en hinsvegar „mátti"
segja næstum hvað sem var um
gyðinga ef munað var eftir að
kalla þá „heimsborgara" og „zíon-
ista". Bókaforlögum og leikhús-
um gyðinga var lokað, útgáfa
blaða þeirra stöðvub, þúsundir
þeirra voru sendar í gúlagið og
margir helstu manna þeirra á fag-
urmenningarsviðinu teknir af lífi
í Ljúbljanka. Hámarki náði þetta
með meintu „læknasamsæri" í
árslok 1952, en sex af níu lækn-
um úr hópi fremstu lækna Sovét-
ríkjanna, sem þá voru handtekn-
ir, voru gyðingar. En andlát Stal-
íns árið eftir varð þeim til bjargar.
Að sögn Waxbergs var þá búib
að reisa nýjar fangabúbir til að
taka við miklum fjölda gyðinga.
Ætla má að ástæðurnar á bak við
þetta hjá Stalín hafi verið að
hann hafi óttast að stofnun ísra-
elsríkis leiddi af sér vaxandi sjálfs-
traust og sjálfsvitund meðal sov-
éskra gyðinga, sem heföi í för
með sér vaxandi viðleitni þeirra
til sambanda við gyðinga erlend-
is, ekki síst í Bandaríkjunum. En
Schulman, sem er læknir að
mennt, telur að í þessu sambandi
komi til greina að Stalín hafi síð-
ustu ævjár sín verið haldinn
ósviknu ofsóknarbrjálæði, af
völdum einskonar æxlismyndun-
ar í heila.
Um Ragnars sögu loðbrókar
Studies in Ragnars saga lobbrókar and its
Major Scandinavian Analogues, eftir Rory
McTurk. Medium Ævum Monographs NS
XV. Oxford: The Society for the Study of
Mediævai Languages ;nd Literature, £11.
í ritdómi í Review of English Stu-
dies (vol. XLV, no. 178) í maí 1994
sagöi: „Afreka víkings, hetju sem
nefnd er Ragnar loðbrók, er víða
minnst í norrænum kvæðum og
sögum, einkum í íslensku riti frá
13. öld, Ragnars sögu loöbrókar. Líkt
og um Artúr konung ófust um
Ragnar loðbrók margþættar arf-
sagnir. Áslaug eiginkona hans var
sögö dóttir Sigurðar Fáfnisbana og
Brynhildar, og synir hans voru
taldir víkingar sem hátt ber í írsk-
um og enskum sögnum, — eink-
um hinn illræmdi ívar beinlausi,
konungur víkinga í Jórvík."
Fréttir af bókum
„í hinu umdeilda riti sínu, Scand-
inavian Kings in the British Isles,
reyndi A.P. Smyth að fella saman
allar heimildir, sögulegar og skáld-
aðar, fornar og síðgerðar, norræn-
ar, enskar og írskar, og ab draga
upp heildstæða mynd af Ragnari
og valdaætt hans. Gagnstætt því
að setja saman ævisögu Ragnars
loðbrókar, hefur McTurk rakib
sundur þætti alls þess efnis, sem
Ragnari tengist. Studies in Ragnars
saga er ekki einungis hin ítarleg-
asta greinargerð um svib og út-
breiöslu þessa efnis, heldur líka
heillandi umfjöllun um tilurð þess
og framvindu. McTurk dregur
fram, hvemig arfahefðir skáld-
skapar og ritabrar sögu voru á ný
saman ofnar og þær felldar að nýj-
um pólitískum og menningarleg-
um kringumstæðum."
„McTurk bendir á, að heitin
Ragnar og loðbrók koma ekki sam-
an fyrir, fyrr en í íslensku riti frá
12. öld, íslendingabók, og hann
rekur uppruna viðurnefnisins loð-
brók til dýrkunar frjósemisgyðju,
sem fyrrum var nefnd Lopkona. Til-
nefndir synir Loðbrókar (svo sem í
Maeshowe-áletruninni) eru sagöir
dýrkendur hennar, en ekki víking-
ar, sem síðar voru teknir upp í arf-
sögnina um Ragnar lobbrók og
syni hans. McTurk ályktar — en
gerir gagnrökum skil — að kenna
megi tvo bræðra þessara, Ingwaere
(ívar beinlausa) og Healfdene sem
Imhar og Albann, víkinga í Dýfl-
inni sem getið er í írskum heimild-
um. Rennir það stoðum undir þá
tilgátu Smyths, að í öndverðu hafi
verið tengsl á milli norrænu
kóngsríkjanna í Jórvík og Dýfl-
inni."
„McTurk lætur ósvarað þeirri
áleitnu spurningu, hvort víkingur
á 9. öld, Reginheri, sem getið er í
frankverskum annálum — sá mað-
ur sem löngum hefur verið talinn
fyrirmynd hins samsetta sköpun-
arverks, Ragnars loðbrókar — hafi
verið faðir þessara víkingabræbra.
... í næsta meginhluta ritsins er
rakin síðari framvinda arfsagna,
sem Ragnari tengjast." ■