Tíminn - 30.11.1994, Blaðsíða 5

Miövikudagur 30. nóvember 1994
&ftMfeH£W
5

f-
s
Ólafur Jónsson:
Grunnur velferðarkerfisins
Landssamband aldrabra og Öryrkja-
bandalag íslands eiga bæbi aöild að
samstarfsnefnd með Alþýðusam-
bandi íslands, Bandalagi starfs-
manna ríkis og bæja og Bandalagi
háskólamenntaðra ríkisstarfs-
manna.
Tilgangur nefndarinnar er að
gæta hagsmuna þeirra félagsmanna
samtakanna, sem eru hættir störf-
um vegna aldurs eða örorku og
njóta ekki fullrar verndar í kjara-
samningum stéttarfélaga nema um
það sé sérstaklega samið.
Með stofnun þessarar samstarfs-
nefndar er eftirlaunafólk í Lands-
sambandi aldraðra og öryrkja í Ör-
yrkjabandalagi íslands, í mörgum
tilfellum, að treysta tengsl á ný vib
stéttarfélög sem þab hafði starfað í
mest af sinni starfsævi. Ekkert er því
eðlilegra fyrir eftirlaunafólk en að
semja við fulltrúa þeirra félaga um
að gæta hagsmuna sinna í nýjum
kjarasamningum.
Þegar umræður hófust á nýliön-
um haustdögum um kröfugerð
vegna endurnýjunar kjarasamninga
um næstu áramót, þá geröist það
eins og það væri sjálfsagöur hlutur
ab fulltrúar Landssambands aldr-
aðra og Öryrkjabandalags íslands í
nefndinni fóru ab bera saman hug-
myndir sínar um sameiginlega
kröfugerb aldraðra og öryrkja, þó að
hvorugt landssambandið eigi beina
aðild að kjarasamningum.
Næsti áfangi var svo að kynna
þessar hugmyndir aldraðra og ör-
yrkja í samstarfsnefndinni. Var
þeim vel tekið þar, og verða óskir
lífeyrisþega með í umræbunni við
undirbúning nýrra samninga. Eins
og vænta mátti, ganga allar tillögur
aldraðra og öryrkja út á það, með
einum eöa öörum hætti, að efla og
treysta velferðarkerfib, enda þekkja
þeir, sem við það hafa búib, best
kosti þess og annmarka.
Áhersluatriðin sem aldrabir og
öryrkjar vilja að komi til umræðu,
þar sem fjallað er um kjarasamn-
inga launastéttanna í vetur, eru í 12
töluliðum. Af þeim er þremur atrið-
um beint til heilbrigðisráðherra
vegna Tryggingastofnunar ríkisins.
Þremur atriðum er beint til ríkis-
stjórnarinnar, kröfum um aukin
réttindi samtakanna. Sex kröfur'
ætla ég svo að ræða í þessari blaða-
grein og skýra þær með nokkrum
orðum.
Fyrstu sex töluliðirnir í kröfugerb
aldraðra og öryrkja eru eftirfarandi:
Landssamband aldraðra og Ör-
yrkjabandalag íslands leggja
áherslu á eftirtalin atriði í næstu
kjarasamningum:
1. Að skattleysismörkin verði
hækkuð verulega frá næstu áramót-
um. Tekjutapi ríkissjóðs verði mætt
með nýju skattþrepi á hátekjur og
„Það er eðlileg krafa
aldraðra og fatlaðra að
þeir framkvœmdasjóðir,
sem kenndir em við
þessa þjóðfélagshópa,
sinni þeirri uppbyggingu
sem þeir vom stofnaðir
til að leysa. Fram-
kvœmdasjóður aldraðra
er fjármagnaður með
flötum nefskatti, þvert á
allar grundvallarreglur
um skattheimtu íþjóðfé-
laginu. Við það hefur
verið unað vegna þess að
hlutverk hans er að
byggja upp þjónustu-
stofnanir fyrir aldraða.
Því hlutverki verður sjóð-
urinn að sinna."
fjármagnstekjuskatti.
2. Eingreiðslur samkvæmt samn-
ingum vinnumarkaðarins skili sér
að fullu til lífeyrisþega. Orlofs-
greiðslur og desembergreiðslur
verði greiddar út sem prósenta af
grunnlífeyri, en láglaunabótum og
vibskiptakjarabótum verði varið til
hækkunar á grunnlífeyri, sem
greiddur er mánaðarlega. Ekki verbi
rofin tengsl launaþróunar almennt
og bótafjárhæðar til lífeyrisþega.
3. Tvísköttun á greiðslur úr lífeyr-
issjóðum verði afnumin. Greiðslur í
lífeyrissjóði verði viðurkenndar
sem sparnaðarform og fái skattalega
meðferð við útgreiðslur til lífeyris-
þega samkvæmt því. Sett verði hib
fyrsta heildarlöggjöf um starfsemi
lífeyrissjóða í landinu og staða
þeirra og hlutverk í lífeyris- og
tryggingakerfi þjóðfélagsins skil-
greint. Greiðslur einstaklinga inn á
séreignareikninga leysi engan frá
þeirri skyldu að greiða lögboöið
framlag inn í lífeyrissjóð, sem starf-
ar innan ramma laganna.
4. Að húsaleigubætur komi til
framkvæmda í öllum sveitarfélög-
um frá næstu áramótum, en tillög-
um fjármálaráðherra um fjármögn-
un þeirra með sparnaði í trygginga-
kerfinu og lækkun lána í félagslega
íbúbakerfinu er eindregib mót-
mælt.
5. Ab framkvæmdasjóbur aldr-
abra og framkvæmdasjóður fatlabra
sinni eingöngu sínum upphaflegu
verkefnum, en verði ekki notaðir til
rekstrarverkefna.
6. Tekið verbi af fullri alvöru á því
siðleysi í þjóðfélaginu sem skattsvik
eru.
Fyrsti og sjötti liður þessara
áhersluatriða verða væntanlega á
kröfulistum allra verkalýðsfélaga
við þessa kjarasamninga, og eru því
ekki nauðsynlegir á okkar lista. En
við viljum minna á þessar kröfur og
það hefði vakið athygli ef við hefð-
um ekki minnst á skattleysismörk-
in.
Sú ákvörðun að færa skattleysis-
mörkin niður fyrir fátæktarmörk er
ein sú grófasta sem samþykkt hefur
verið á kjörtímabilinu og bitnar á
okkur flestum.
Eingreibslur til lífeyrisþega
Við gerb kjarasamninga við
verkalýðshreyfinguna 1989, sem
kenndir eru við þjóðarsátt, var einn
þáttur samninganna eingreiðsla til
allra launþega á samningssvæbi
verkalýðsfélaganna. Var þar um að
ræða tiltekna krónutölu og því var
greiðslan hagstæðust þeim sem
höfðu lægstu launin. Þá var form-
lega frá því gengiö að sú fjárhæð
ætti líka ab greiðast til lífeyrisþega.
Þegar kom að útborgun á þessum
eingreiöslum til lífeyrisþega á veg-
um ráðuneytanna og Trygginga-
stofnunar ríkisins var sú leið valin
að greiða þær sem uppbót á tekju-
tryggingu, heimilisuppbót og „sér-
staka heimilisuppbót", og meb
sömu reglum um skeröingu sem
gilda um þær greiðslur. Því hafa
VETTVANGUR
eingreiðslurnar verið tekjutengdar
og aðeins greiddar til þeirra sem
hafa tekjutryggingu.
Þessu fyrirkomulagi vilja aldraðir
og öryrkjar ekki una lengur og gera
tillögur um breytingar, enda er það
óviöunandi í framkvæmd og tor-
skilið að hafa margar tegundir af
uppbótum á lífeyri.
Auk þess er í niðurlagi annarrar
greinar sett fram sú krafa ab ekki
verbi rofin tengsl launaþróunar í
landinu og fjárhæðar bóta til lífeyr-
isþega. Er sú krafa sett fram af því
tilefni ab í forsendum fjárlaga kem-
ur fram ab stefnt sé að því að rjúfa
þessi tengsl, sem verib hafa í trygg-
ingalöggjöfinni um áratugi. Þetta
þarf ab koma í veg fyrir til öryggis
fyrir lífeyrisþega, svo að þeir verði
ekki skildir eftir þegar laun og verð-
lag hækkar.
Grunnur velferbarkerfisins
Þriðji liður á lista aldraðra og ör-
yrkja hefst á kröfunni um afnám
tvísköttunar á hluta af f jármagni líf-
eyrissjóbanna. Við endurskoðun
skattalaganna 1988, vegna stab-
greiöslunnar, var mikill áhugi á því
að einfalda skattalögin og afnema
helst alla frádráttarliöi. Þá voru lög-
bobnar greiðslur í lífeyrissjóbi ekki
lengur viðurkenndar sem frádrátt-
arliður. Hins vegar eru greiðslur at-
vinnurekenda viðurkenndur kostn-
aðarliður í þeirra rekstri. Þessi mis-
tök er flókið mál ab leiðrétta og dýrt
fyrir ríkissjóð. Tillaga lífeyrisþega er
að hluti af útborgun sjóðanna til líf-
eyrisþega verbi undanþeginn tekju-
skatti sem laun. Abeins sú leið er
ávinningur fyrir aldraða og öryrkja.
Þeir greiða ekki innborgun í lífeyris-
sjóði.
Að öðru leyti er þriðja greinin
krafa aldraðra og öryrkja um að sett
verði án tafar rammalöggjöf um
starfsemi lífeyrissjóðanna í landinu
og hlutverk þeirra og stöðu í lífeyr-
is- og tryggingakerfi þjóðarinnar.
Stöðu sem tryggi öllum þegnum
þjóðfélagsins viðunandi elli- og ör-
orkulífeyri í næstu framtíð. Gott líf-
eyriskerfi, meb ákvæði um lífstíöar
lífeyrisgreiðslur og örorkutrygging-
ar, er grunnurinn að góðu velferð-
arkerfi. Ekki virðist því vera nauð-
synlegt að gera grundvallarbreyt-
ingar á núverandi skipulagi sjóð-
anna. Okkur virðist það viðunandi
með nokkurri hagræðingu. Sam-
starf aöila vinnumarkaðarins í þess-.
um málum hefur gefist vel og aukiö
þeirra samstarf.
Þó ab viö höfum ekki komið því í
verk ab setja rammalöggjöf um líf-
eyrissjóðina, þá erum við öfundaðir
af skipulagi þeirra í forysturíkjum í
velferöarmálum: Dönum og Svíum.
Þessar þjóðir hafa haldið uppi góðu
lífeyris- og tryggingakerfi á vegum
ríkisins, en eru nú að skipuleggja
lífeyrissjóðakerfi hjá sér.
Ef okkur tekst ab byggja upp gott
velferbarkerfi með samspili lífeyris-
sjóðanna og tryggingakerfisins, þá
verða allir þegnar þjóbfélagsins ab
eiga óskoraban abgang að því og þá
um leib að taka á sig nokkrar skyld-
ur vib það kerfi, eins og nú er lög-
boðib ab greiða í einhvern lífeyris-
sjób. Með rammalöggjöf um lífeyr-
issjóði verða starfsleyfi til lífeyris-
sjóba að vera bundin því skilyrði að
sjóöirnir uppfylli lágmarkskröfur
um lífeyrisgreiðslur og örorkutrygg-
ingar.
Lífeyrisþegar eiga flestir afkomu
sína undir því að hafa haft aðgang
að traustum lífeyrissjóði á starfsæ-
vfhni og gera sér því betur en aörir
þegnar þjóðfélagsins, grein fyrir
mikiivægi sjóbanna í tryggingakerfi
þjóðarinnar. Aldraðir áttu þó aldrei
fulltrúa í þeirri 17 manna nefnd,
sem vann í því nokkuö á áratug,
undir forustu Jóhannesar Nordals,
ab semja heildarlöggjöf um starf-
semi lífeyrissjóðanna og stöðu
þeirra í tryggingakerfinu. Nefndin
mun þó hafa unnið gott starf, en
frumvarpið hefur aðeins einu sinni
verið lagt fram á Alþingi til kynn-
ingar.
Húsaleigubætur
Það munu vera innan við 10%
fólks á eftirlaunaaldri sem búa í
leiguhúsnæði, en sá hópur er oft í
mjög erfiðri stöðu. Þab eru einstak-
lingar sem aldri hafa komist í að-
stöðu til ab eignast íbúð, og svo eru
þeir sem orðið hafa fyrir tjónum,
lent í gjaldþroti eba öðrum áföllum.
Öryrkjar eru hins vegar fjölmennir í
hópi leigjenda.
Þab var furöulegt gáleysi að
gleyma leigjendum, þegar farið var
að veita íbúðareigendum skattafrá-
drátt vegna vaxtagreiðslna af hús-
næðislánum. Leigjendur þurfa sam-
bærilegan stuðning og má ekki láta
við svo búið standa lengur.
Framkvæmdasjóðir til
framkvæmda
Það er eðlileg krafa aldraðra og
fatlaðra ab þeir framkvæmdasjóðir,
sem kenndir eru við þessa þjóðfé-
lagshópa, sinni þeirri uppbyggingu
sem þeir voru stofnaðir til að leysa.
Framkvæmdasjóður aldraðra er fjár-
magnaður með flötum nefskatti,
þvert á allar grundvallarreglur um
skattheimtu í þjóðfélaginu. Við það
hefur veriö unab vegna þess að
hlutverk hans er aö byggja upp
þjónustustofnanir fyrir aldraða. Því
hlutverki verður sjóburinn ab
sinna.
Þessar kröfur eru helstu áherslu-
atriði aldraðra og öryrkja, sem þeir
minna nú á vib gerb nýrra kjara-
samninga. Það var mikill árangur af
kjarabaráttu verkalýðshreyfingar-
innar þegar samið var um að stofna
lífeyrissjóðina. Nú þarf á sama hátt
ab treysta þá og efla, þegar að þeim
er vegið í þjóðfélaginu.
Höfundur er formabur Landssambands
aldrabra.
Hólkvítt sibferbi í löggunni
I síbasta mánuöi rakst ég fyrir til-
viljun á staðarmannablað Kópa-
vogsbúa. Blaðið ber hiö frumlega
nafn, Bæjarblaðið, sem auðvitað
er gott og blessað, fyrst þab er
gefið út í bæ en ekki í sveit. Það
var annars ekki ætlunin að fjalla
sérstaklega um heiti blaðsins,
enda sætir það ekki tíðindum.
Aftur á móti er ekki laust við að
blaðið hafi fært lesendum sínum
nokkub merka frétt í því tölu-
blaði sem ég sá.
Eins og flesta rekur minni til,
logaði lögreglustöbin í Kópavogi
í illindum eftir að abstoðaryfir-
lögregluþjónn einn kom þar aft-
ur til starfa að loknu leyfi. Linnti
þeim látum ekki fyrr en bæbi
hann og yfirlögregluþjónninn
voru fluttir til, eins og það er kall-
að hjá ríkinu og á vörulagerum.
En nóg um það. Þegar þetta
blað kom út, voru báðir „plísar-
arnir" enn á sínum stað og lögðu
stund á illindi svo sem hæfir
köppum.
Þegar þetta var, var komið í ljós
að aöstoðarstjórinn hafði ein-
hvern tíma á lögregluferli sínum
tekið traustataki byssu, sem hann
hafbi gert upptæka á vegum lög-
reglunnar. Fyrir þetta tiltæki fékk
hann vítur frá dómsmálaráðu-
neytinu og var auk þess gert ab
skila vopninu. Ab öðru leyti var
málið látið kyrrt liggja, enda
mun hólkurinn sá arna hafa ver-
ið hib mesta skrapatól. Aö
minnsta kosti var svo að skilja á
„plísaranum" í vibtali sem Bæjar-
blaðið birti við hann. Þar var orð-
PjETUR
HAFSTEIN
LÁRUSSON
rétt haft eftir honum: „Hlutur
verður að hafa verðgildi til að það
geti talist þjófhaður ef honum er
stolið."
Þaö liggur sem sagt fyrir opin-
ber yfirlýsing yfirmanns í lögregl-
unni um þab, ab heimilt sé að
stela hverju sem er, svo fremi sem
ekki sé beinlínis hægt að meta
. þýfið til fjár.
__ _ Samkvæmt þessari merku
jPIALL kenningu má t.d. stela pósti, svo
lengi sem ekki sé um peninga-
sendingar ab ræba. Eða^ er þab
ekki hverjum manni ljóst, að fæst
sendibréf hafa minnsta verð-
gildi? Einnig hlýtur að vera í stak-
asta lagi, ab rjúfa grafir fólks og
taka traustataki þá skartgripi, sem
hugsanlega finnast á líkum. Þeir
geta að vísu haft einhvert verb-
gildi, en hljóta þó að teljast
gagnslausir eigendum sínum úr
því sem komið er. Og þannig
mætti lengi telja.
Varla er nema von, að menn
bíði þess spenntir hvort þetta
nýja lögreglusiðferöi muni ekki
þróast eins og aðrar hugmyndir.
Verður þá ekki í stakasta lagi að
stela bílum, hvar sem þeim er
lagt? í það minnsta veit ég fátt
jafn gjörsamlega gagnslaust, jafnt
eigendum sínum sem öðrum,
eins og kyrrstæba bíla.
Ég vil ab það komi skýrt fram,
að ég er ekki aö draga dár ab lög-
reglunni. Slíkt er mér víðs fjarri.
Þvert á móti fagna ég því hispurs-
leysi, sem fram kemur í umræddu
vibtali. Ég er oröinn hundleiður á
því, að engir þjófar skuli teljast til
heiðarlegra manna í þessu landi,
nema skattsvikarar, skjalafalsarar
og sjálftökumenn opinberra
launa. Það liggur í hlutarins eðli,
að þjófnabur er ekki glæpur held-
ur hirbusemi.
Slíkt hefur alla tíb talist dyggð á
íslandi.