Tíminn - 11.01.1995, Qupperneq 5

Mi&vikudagur 11. janúar 1995

5
Páll Pétursson:
Skuldir heimilanna
Um áramót er þaö háttur flestra
aö reyna aö gera sér grein fyrir
fjárhagsstööu sinni. Um þessi
áramót þykir mörgum ekki bjart
framundan. Skuldir heimila við
lánakerfiö hafa vaxið um millj-
arð á mánuöi undanfarin 2 ár
og nema væntanlega um 270
milljöröum um þessi áramót,
eöa um 115% af ráðstöfunar-
tekjum heimilanna.
Obærilegt ástand
Þetta ástand er óviðunandi og
þaö er skylda þeirra, sem þjóð-
inni stjórna, að leita allra til-
tækra leiða til úrbóta.
Orsakir þess vanda, sem
heimilin eru komin í, eru af
margvíslegum rótum. Fólk hef-
ur fariö of geyst í fjárfestingar á
samdráttartímum og ræöur ekki
við skuldirnar þegar atvinna
minnkar og kaupmáttur þverr.
Þjóöarsáttin stöövaöi veröbólg-
una, en hefur kostaö miklar
fórnir launþega og bænda. Meg-
inorsök hinnar ógurlegu skulda-
söfnunar eru þó misráðnar að-
geröir stjórnvalda. Vextir hafa
VETTVANGUR
„Þá hefiir dekur stjórn-
valda við fjármagnseig-
endur gengið langt úr
hófi. Arður afvinnu fólks
hefur verið skattlagður,
en arður af peningum er
skattfrjáls. Sköttum af
fyrirtœkjum hefur einnig
verið velt yfir á einstak-
lingana og vaxtabœtur
skertar."
verið alltof háir undanfarin ár,
afföll í húsbréfakerfinu hafa ver-
iö óhófleg og viö búum við
lánskjaravísitölu sem leiðir til
glötunar.
Burt meb lánskjara-
vísitöluna
Fyrir Alþingi liggur frumvarp
um afnám lánskjaravísitölu
flutt af þingmönnum úr öllum
flokkum undir forystu Eggerts
Haukdal. Ég tel tímabært að Al-
þingi samþykki þetta frumvarp
okkar, enda hefur reynslan
sannað flestum öðrum þjóðum
aö slík verðtrygging fjárskuld-
bindinga er hættuleg og leiöir
til ófarnaðar. Hliöstæð verö-
trygging og hér tíðkast er hvergi
viö lýði nema í vanþróuðustu
ríkjum Suður-Ameríku.
Þá hefur dekur stjórnvalda við
fjármagnseigendur gengið langt
úr hófi. Arður af vinnu fólks
hefur verib skattlagöur, en arð-
ur af peningum er skattfrjáls.
Sköttum af fyrirtækjum hefur
einnig verið velt yfir á einstak-
lingana og vaxtabætur skertar.
í landbúnaði er einnig brýn
þörf á skuldbreytingu þannig að
lausaskuldum verbi komið í vib-
ráðanleg lán hjá Stofnlánadeild-
inni. Húsbréfakerfið þarfnast
endurbóta og endurskipulagn-
ingar. Vanskilin þar bera þess
ljósastan vott að húsbréfakerfið
er komið í öngstræti. Húsnæðis-
stofnun telur ab þegar vanskil
eru orðin þriggja mánaða þá séu
þau alvarleg. Þar eru hátt á
fjórða þúsund lántakendur með
meiri vanskil en nemur þrem
mánuðum.
Hér var búið að byggja upp
gott námslánakerfi. Núverandi
ríkisstjórn hefur unnið á því
mikið tjón. Mjög brýnt er að
lagfæra þau skemmdarverk og
skapa aftur jafnrétti til náms
Einar Stefánsson:
Fundafíkn
Crein þessi birtist í síbasta tölublabi Lœknablabsins
Hún er þess eblis ab eiga erindi til fleiri en lesenda
þess annars ágœta blabs sem hún var skrifub fyrir.
Greinin er birt hér meb góbfúslegu leyfi höfundar.
Óhætt er að fullyrða að funda-
sókn er sá angi íslensks at-
vinnulífs, sem hraðast hefur
vaxið og dafnað á hinum síðari
árum. Þetta á við bæði í heil-
brigðiskerfinu og öðrum þátt-
um atvinnulífsins og vaxandi
fjöldi manna hefur fundasókn
að fullu starfi. Fáeinir sérvitr-
ingar hafa reynt ab andæfa
þessari þróun, en lítið orðið
ágengt. Fundafíklafjendur
finnast þó víðar en á íslandi og
nýlega birtist í The New Eng-
land Journal of Medicine (330
(22): 1622-3, 1994) grein eftir
Abraham G. Bergman um
ástand fundafíknar („meeting
mania") í Bandaríkjunum.
Bergman gerir að umræðuefni,
að meðan sparnaðar er leitað
víða í heilbrigðiskerfinu og
skorin niður þjónusta vib sjúk-
linga, er því ekki sinnt, ab
stærri og stærri hluti vinnu-
tíma starfsmanna fer í ófrjóar
fundasetur. Ritgerð Bergmans
verður hér endursögð frjálslega
og staðfærð.
„Fundafíkn" er eitt aðalein-
kenni atvinnulífs okkar tíma
og einkennir einkum stjórn-
endur og valdamenn. „Því
miður, hann (eða hún) er á
fundi" er hin örugga skýring á
fjarvistum og sönnun á valda-
stöðu og áhrifum. í gamla daga
mátti afsaka fjarvistir meb orð-
um eins og „hann er farinn í
róður", „hún er í heyskap", eba
„hún er að taka á móti barni".
Læknar lærðu fljótt að segja
„hann er í aðgerð" eða „ég er
að kenna". Nú á dögum hefur
ekkert af þessu sama afsökun-
armátt og fundaseta, sem jafn-
ast á við það eitt að vera upp-
tekinn við endurlífgun.
Hvers vegna fjölgar fundum
svo ört? Að verulegu leyti er
þetta vegna mikillar fjölgunar
starfsmanna, sem starfa vib
stjórnun og eftirlit með störf-
um annarra. Flestar venjulegar
stéttir eiga sér eðlilegan starfs-
vettvang. Þannig eiga kennarar
heima í kennslustofum, vís-
indamenn á rannsóknarstof-
um og læknar á sjúkrahúsum,
en stjórnendur, framkvæmda-
stjórar, fjölmiðlafræðingar,
ráðgjafar og skipuleggjendur
hafa engan náttúrulegan
vinnustað eða viðskipta-
vini/skjólstæðinga. Þeirra verk-
færi eru skipurit og pappírs-
„Nefndir og starfshópar
eru notaðir afháttsettum
stjómendum til þess að
komast undan ábyrgð,
sem fylgir ákvarðana-
töku."
gögn og vinnustaður þeirra eru
fundasalir. Fundir eru taldir
vera uppspretta valds og sá
staður þar sem ákvarðanir eru
teknar. Þannig gerast valdafíkl-
ar fundafíklar.
Nefndir og starfshópar eru
notaðir af háttsettum stjórn-
endum til þess að komast und-
an ábyrgb, sem fylgir ákvarb-
anatöku. Þegar stjórnmála-
menn skipa nefndir af sömu
sökum, eru þær gjarnan kallað-
ar sérfræbinefndir. Ferlið er
alltaf það sama. Þeir, sem eru
bebnir um ab sitja í nefndinni,
eru svo upp með sér af því
einu, að það líða margir mán-
uðir og tugir funda ábur en þeir
fara að velta fyrir sér hvort
nefndarstarfið skili einhverjum
raunverulegum árangri. Ein
grundvallarregla í nefndar-
störfum er, að það hefur alltaf
verið nefnd eða starfshópur,
sem áður hefur skilað skýrslu
um sama mál, en þær skýrslur
eru alltaf læstar ofan í skúffu
og gleymdar.
Fundir eru oft notaðir til þess
að skapa þá ímynd, að samráb
sé haft og ákvarðanir teknar í
sameiningu. Þetta á þó ekki vib
ákvarðanir, sem skipta máli.
Flókin og mikilvæg mál, eins
og til dæmis fjárhagsáætlanir,
eru lögð fram tilbúin og lítið
tækifæri gefib til að ræða
grundvöll þeirra, enda búið að
taka ákvarðanir um slíka hluti
fyrir fund. Smærri mál og þau
sem skipta litlu máli eru hins
vegar lítt undirbúin fyrir fund
og eru þar rædd í löngu máli,
enda skiptir niðurstaðan litlu.
Fundahlé í funda-
fíklafélaginu
Skynsemis- og sparnaöar-
sjónarmið mæla meb krossferð
gegn fundum, rábstefnum og
nefndarsetum. Fundafíkn á ab
mebhöndla eins og hverja aðra
fíkn og byrja á algjöru bind-
indi. Stofnanir skyldu byrja á
30 daga fundabanni, þar sem
viburlög liggi við fundasetum
og fundaherbergi eru læst.
Stjórnendur skyldu verðlaun-
aðir sérstaklega fyrir að vera í
vinnunni. Þeir, sem komast að
„Eftil vill ersóun vinnu-
tíma og fjármuna ekki
alvarlegasta afleiðing
fundafiknar. Versta af-
leiðing fundafíknar er sú
ranghugmynd að raun-
vemlegur árangur sé af
fundasetu."
„Smœrri mál og þau sem
skipta litlu máli em hins
vegar lítt undirbúin fyrir
fund og em þar rœdd í
löngu máli, enda skiptir
niðurstaðan litlu."
því, ab þeir hafa ekkert að gera
í þessum vinnutíma, bjóba
aubvitaö upp á tækifæri til
hagræðingar.
Eftir 30 daga bindindið má
koma á fáeinum vel undirbún-
um fundum, sem takmarkast
vib tvo þætti: 1. Ákvaröana-
töku. 2. Tryggja tengsl sam-
starfsmanna. I báðum tilvikum
er vandlegt skipulag fundar og
dagskrár nauðsynlegt til að
tryggja að hver fundur nái
markmiði sínu. Mikilvægt er
að gera sér grein fyrir því, að
fundir eru yfirleitt ekki góð að-
ferð við að dreifa upplýsing-
um. Tjáskipti og upplýsinga-
miðlun ætti ekki ab vera
ástæba fyrir fundi. Bréf, minn-
ismiðar (jafnvel handritabir)
og tölvupóstur eru miklu
áhrifameiri og einfaldari leið til
að koma upplýsingum milli
manna.
Enginn fundur skyldi hald-
inn án skriflegrar dagskrár,
sem lýsi hvaða árangri fundur-
inn á að ná. Ef ákvarðanataka
liggur fyrir, þarf að lýsa val-
kostum og hvernig ákvörðun
verður tekin, til dæmis með at-
óháð efnahag. Það eru mann-
réttindi.
Stefnubreytingar
er þörf
í kosningunum í vor géfst
tækifæri til að breyta um stjórn-
arstefnu og snúa af þessari
óheillabraut. Framsóknarflokk-
urinn hefur áður beitt sér fyrir
sértækum aðgerðum til þess að
rétta við atvinnulífið í landinu.
Nú þykir okkur óhjákvæmilegt
að beita sértækum ráðstöfunum
til þess að rétta við heimilin í
landinu. Það verður að grípa til
úrræða sem leiða til þess að
skuldasöfnun heimilanna verði
stöðvuð, þeim verst settu rétt
hjálparhönd og kjaramálum
komið í það horf að fólkið geti
staðið við skuldbindingar sínar.
Framsóknarflokkurinn vill
setja manneskjuna ofar pening-
unum og hann gengur til næstu
kosninga undir kjörorðinu
„Fólk í fyrirrúmi".
Höfundur er alþingisma&ur.
kvæðagreiðslu. Lýsa þarf sér-
staklega hvaða hlutverki hver
og einn fundarmaður gegnir.
Ef viðkomandi er ekki nauö-
synlegur til ákvarðanatökunn-
ar, er óþarfi að hann sitji fund-
inn. Ef enga ákvörðun á að
taka, er óþarfi að halda fund.
Enginn fundur skyldi standa
lengur en 50 mínútur, og fund-
arstjóri skal koma í veg fyrir
kjaftæði og umræður utan mál-
efna fundarins.
Lokaorö
Ef til vill er sóun vinnutíma
og fjármuna ekki alvarlegasta
afleiðing fundafíknar. Versta
afleiðing fundafíknar er sú
ranghugmynd að raunveruleg-
ur árangur sé af fundasetu.
Fundafíklar hafa á tilfinning-
unni, að þegar málið hefur ver-
ið rætt á fundi, niðurstaða
fengist og skýrsla skrifuð, þá sé
málinu Iokið. Fundasetur og
skýrslugerðir verða markmið í
sjálfu sér og raunveruleikinn
verður út undan. Hversu mörg
dæmi eru ekki um háleitar
fundargerðir og skýrslur, sem
lenda ofan í skúffu og eru aldr-
ei framkvæmdar. Þótt margir
telji fjárskort iðulega liggja að
baki slíkum endalokum, er hin
ástæban ekki síðri, það er að
fundafíklarnir telja sig í raun
hafa lokið sínu hlutverki með
skýrslunni eða ákvörðun á
fundi og tengsl málsins við
raunveruleikann eru ekki á
þeirra ábyrgb. Skylt þessu er sú
allsherjarlausn allra vandamála
í nútíma þjóðfélagi að setja
nefnd í málið eða halda ráð-
stefnu.
Grundvöllur hefðbundinna
læknavísinda felst meðal ann-
ars í kerfisbundnu mati á ár-
angri hinna ýmsu lækningaað-
ferða. Slíkt mat fer fram í sífellu
og fyllir mörg tímarit lækna,
svo sem Læknablaðið. Á sama
hátt og læknar meta árangur
læknisverka á sjúklinga, þurfa
þeir að meta árangur annarra
starfsaðferöa, sem beitt er á
sjúkrastofnunum. Slíkt endur-
mat á erindi til lækna, annarra
heilbrigðisstétta og hinna
ýmsu stofnana og fyrirtækja,
hvort sem eru í opinberum eða
einkarekstri.
Höfundur er læknir.