Tíminn - 09.02.1995, Blaðsíða 10

10

Fimmtudagur 9. febrúar 1995
Málefni fatlabra má
ekki sveipa dulúb
segir Ásta B. Þorsteinsdóttir sem vill á þing til aö berjast fyrir velferö-
armálum
„Já, þab er rétt aö ég hef hug á
því ab taka sæti á Alþingi til
þess, gagngert, ab vinna ab
umbótum á málefnum fatlabra
og velferbarmálum almennt,"
segir Ásta B. Þorsteinsdóttir
hjúkrunarfræbingur. Ásta hef-
ur verib formabur Landssam-
takanna Þroskahjálpar undan-
farin átta ár en lætur af for-
mennsku síbar á árinu. „Þótt
mikib hafi áunnist í málefnum
fatlabra og fjölskyldna þeirra á
þessum átta árum, fer því fjarri
ab ég hafi lokib því sem ég á
eftir ógert á þeim vettvangi,
auk þess sem ég vil leggja mitt
af mörkum í öbrum velferbar-
málum," segir hún. „Ég gekk í
Alþýbuflokkinn fyrir tveimur
árum — gerbi þab reyndar eftir
ab mér sinnabist mjög vib bæj-
arfulltrúa Sjálfstæbisflokksins
vegna svokallabs „Sæbrautar-
máls" á Seltjarnarnesinu þar
sem ég er búsett. Ég hafbi ab
vísu ekki verib flokksbundin
ábur, en þetta mál varb tii þess
ab mér fannst ástæba til ab
beita mér á vettvangi stjórn-
málanna, og þá var Alþýbu-
flokkurinn sá stjórnmálaflokk-
ur sem stób mér næst málefna-
lega.
Þab var svo í haust að ég varb
við ósk Jóhönnu Siguröardóttur
um að taka þátt í málefnaundir-
búningi á sviði velferðarmála
vegna Þjóðvaka. Það vakti ekki
sérstaklega fyrir mér með þeirri
vinnu að fara í framboö fyrir
Þjóðvaka. Það kom þó til greina
en síðan kom í ljós að ég átti ekki
samleið með þeim stjórnmála-
samtökum af ýmsum ástæðum og
því kom ekki til þess að ég yrði á
þeim lista. Hins vegar leggst eitt
efsta sætið á lista Alþýðuflokksins
í Reykjavík, sem nú er rætt um að
ég taki, mjög vel í mig, enda eru
stefnumál þess flokks mjög í sam-
ræmi við það sem ég vil vinna
að," segir Ásta.
Að undanfómu hefur mjög verið
til umrœðu að fœra þjónustu við
fatlaða frá ríkinu til sveitarfélag-
annna. Ekki eru allir á eitt sáttir um
þá tilhögun og er svo að sjá að hún
Þorsteinn Pálsson dómsmálaráb-
herra hefur kynnt í ríkisstjórn
þingsályktunartiilögu um stefnu-
mótun er varbar aukib umferbar-
öryggi og framkvæmdaáætlun. í
tillögunni segir ab Alþingi álykti,
ab fyrir aldamót skuli stefnt ab
fækkun alvarlegra umferbarslysa
um 20%, mibab vib mebaltal ár-
anna 1982-92. Þessu takmarki
eigi ab ná meb sameiginlegu
átaki ríkis, sveitarfélaga, vátrygg-
ingafélaga og áhugahópa um um-
ferbaröryggismál.
Tillagan er afrakstur vinnu
nefndar, sem skipuð var í samræmi
við samþykkt ríkisstjórnar frá 25.
nóvember síöastliðnum, þar sem
fyrrgreind stefnumið voru sett
fram. Nefndin skilaði af sér tillög-
leggist ekki vel í fámenn sveitarfélög
á landsbyggðinni. Hluti afþjónustu
við fatlaða er fólginn í því að koma
þeim á milli staða og hefur komið
fram að það er ekki síst sá hluti
þjónustunnar sem vex þeim i aug-
um.
- Já, þaö er rétt, og það er líka
ástæða til að skoða alla þætti
svona breytinga vel áð.ur en þeim
er komið á. Hins vegar held ég að
tregða sveitarfélaga við að taka
við verkefnum af ríkinu stafi að
sumu leyti af misskilningi, en
einnig af því að þjónusta við fatl-
aöa er ábyrgð sem sveitarfélög
hafa ekki þurft að axla hingað til
og halda að sé miklu flóknari,
kostnaðarsamari og þyngri í vöf-
um en raun er á. í fyrsta lagi hef-
ur enginn lagt það til, mér vitan-
lega, að sveitarfélög taki við verk-
efnum af ríkinu án þess að tekju-
stofnar fylgi með, hvort sem það
er þjónusta við fatlaða eða aðra
íbúa. Tekjustofnarnir eru að sjálf-
sögðu forsenda, en þar viö bætist
að af því að færa persónulega
þjónustu heim í sveitarfélögin er
hægt að samnýta þætti hennar og
stubla meö þeim hætti að hag-
ræðingu sem í senn bætir þjón-
ustuna og sparar útgjöld við
hana. Þaö gleymist nefnilega oft
að hagsmunir ríkisins og sveitar-
félaganna fara saman, og þessi
gleymska hefur komið greinilega
fram í tregðu við að sameina
sveitarfélög.
í mínum huga skiptir það ekki
öllu máli hvort sveitarfélög sam-
einast að fullu og öllu. Ég sé ekk-
ert því til fyrirstöðu að sveitarfé-
lög samræmi margháttaba þjón-
ustu sína og reki ákveðna hluta
hennar í sameiningu, t.d. með
byggðasamlögum, þótt þau kjósi
e.t.v. ekki að sameinast að öllu
leyti. Sú þjónusta við fatlaða sem
nú stendur til að færa frá ríki til
sveitarfélaga er á margan hátt
ekki frábrugðin þeirri þjónustu
sem þegar er veitt innan sveitarfé-
lagsins. Þab nægir aö benda á
Keflavík, þar sem ég var um dag-
inn. Þar er skólabíll sem sér um aö '
aka öllum krökkum, fötluðum og
ófötluöum, á milli heimilis og
um að öryggisáætlun þann 27.
janúar síðastlibinn, og úr þeim
gögnum var unnin umferðarörygg-
isáætlun til ársins 2001, sem mun
fylgja þingsályktunartillögunni.
Helstu niðurstöður nefndarinnar
eru þær, ab dómsmálaráðuneyti
skuli hafa yfirumsjón umferðarör-
yggismála og að ráðuneytiö skipi
starfshóp, sem fjalla skuli um verka-
skiptingu milli dómsmála- og sam-
gönguráðuneytis.
Þá skuli á ný verða sett á fót rann-
sóknarnefnd umferöarslysa, sem
rannsaki alvarlegustu umferðarslys-
in ásamt því aö vera Alþingi til ráb-
gjafar í sérstökum málum sem
varða umferðaröryggi.
Nefndin leggur til að stofnaður
verði sjóður, sem veiti fé til rann-
skóla. í sveitarfélögum á lands-
byggðinni eru skólabílar í förum
og ég skil ekki hvers vegna þeir
ættu ekki að geta séð um ab aka
fötluðum einnig þar, fyrst það er
hægt í Keflavík og víðar.
Að mínu viti er flutningur verk-
efna frá ríki til sveitarfélaga ekki
vandamál í sjálfu sér. Við erum ab
tala um fyrirkomulagsatriði. Hins
vegar þarf að huga vel að málefn-
um og réttindum starfsmanna
sem þannig mundu skipta um
vinnuveitenda, og einnig þarf að
gæta þess að mikilvæg sérþekking
verði á hendi þeirra sem best geta
séb um að miðla henni, hér eftir
sem hingað til.
Það er alltof mikið gert að því
að sveipa málefni fatlaðra ein-
hverri dulúð, en þeir sem eru sér-
fræðingar í þessum málaflokki
eiga auðvitað ákveðinna hags-
muna að gæta. Þeirra störf eru á
vogarskálinni og þeim hættir því
til aö halda því fram að þessi störf
séu svo flókin að engir geti unnið
þau nema þeir sjálfir. Þannig hafa
margir orðið fastir í því að þjón-
usta við fatlaba sé erfið, flókin og
alveg rosalega dýr. Menn eru líka
rígfastir í sértækum lausnum, í
stað þess að líta á málin í heild
sinni, samræma það sem fyrir
hendi er og leita heildrænna
lausna. Til að flytja fatlaöa í
venjulegum skólabílum þarf aö
setja í þá lyftubúnað og breyta
þeim lítillega. Þaö eru ekki kostn-
aðarsamar ráðstafanir, ekki mið-
að við þab sem vinnst.
✓
Avinningur sveitarfé-
laganna
Þegar rætt er um að sveitarfé-
lögin taki að sér slíka þjónustu,
ekki bara við fatlaba heldur einn-
ig þá sem þurfa á þjónustu ab
halda og eiga rétt á henni, vill oft
gleymast sá ávinningur sem sveit-
arfélögin munu hafa af þeirri at-
vinnu sem þetta skapar. Því greið-
legar sem gengur ab sameina
sveitarfélögin þeim mun betri
þjónustu verður hægt að veita, og
þeim mun betur nýtast fjármun-
irnir sem í hana fara, hvort sem
sóknarverkefna á umferðaröryggis-
sviði og skuli sjóðnum markaður
tekjustofn í formi umferðaröryggis-
gjalds. Það er í raun innheimt í dag
við abalskoðun, nýskráningar og
eigendaskipti og hefur verib að
upphæb 100 kr., en lagt er til að það
verði hækkað um 50 kr. Þá er talið
æskilegt að Vegagerðin, vátrygg-
ingafélög og fleiri aðilar leggi til fé í
sjóðinn.
Af fleiri tillögum nefndarinnar
má nefna, ab lagt er til að auka eft-
irlit og löggæslu, þar sem komi til
aukib eftirlit með myndavélabún-
aði. Taka skuli upp punktakerfi í
tengslum vib ökuferilsskrá og vinna
að því að bæta umferbarmannvirki
með tilliti til aukins umferðarörygg-
is. ■
þeir koma frá ríki eða sveitarfé-
lagi. Á meðan sú þróun ab sveitar-
félög sameinist er þó svo hæg sem
raun ber vitni er þó ekkert því til
fyrirstöðu að þau vinni nánar
saman en verið hefur, t.d. að mál-
efnum fatlaðra.
Þegar því er haldið fram að
sveitarfélög geti ekki tekist á vib
aukin verkefni, að þau séu svo
vanmáttug, þá veit ég eiginlega
ekki hverju menn halda að sé ver-
ið að tefla í tvísýnu. Þab gefur
augaleið að sveitarfélag með fá-
eina tugi íbúa, eða jafnvel örfáa
eins og dæmi eru um, ræður ekki
vib að veita" neina þjónustu,
hvorki við fatlaða né ófatlaba.
Málið snýst því e.t.v. um það
hvaða kröfur eru gerðar til lífs-
gæða almennt. Þaö er í mörgum
tilvikum bundið í lög hver réttur
borgaranna er að þessu leyti — ég
kalla það mannréttindi. Samfé-
laginu ber ekki einungis skylda til
að sjá til þess aö fólk eigi rétt til
ákveðinna lífsgæða, heldur ber
því líka skylda til að sjá til þess að
fólk geti sótt þennan rétt. Á því
hefur verið misbrestur og það vil
ég gera að mínu verkefni á næstu
árum að bæta úr því.
Hver er mælikvaröi
lífsgæbanna?
Það er ekki einfalt mál að
ákveða mælikvaröa þeirrar stööu
einstaklingsins sem vib köllum
lífsgæði, en til að reyna það má
taka dæmi af Ásdísi Jennu, dóttur
Ástu og Ástráðs B. Hreiðarssonar
læknis sem fæddist fjölfötluð. Ás-
dís Jenna er 25 ára og stundar
nám í uppeldis- og kennslufræði
við Háskóla íslands. Fötlun henn-
ar er svo mikil aö hún þarf hjálp
við nánast allt. Hún getur ekki
tjáð sig með talmáli, heldur notar
hún tölvu við öll tjáskipti, og þær
mæðgur ræðast nú orðið oft við
um Internet.
Ekki eru mörg ár síðan einstak-
lingar sem vib fæðingu voru í
sömu sporum og Ásdís Jenna
voru bókstaflega talað afskrifaðir.
Þeirra beið ekkert annað en ævi-
löng vist á hæli, þar sem lítiö
annað var að hafa en fæði, þrif og
húsaskjól.
En hvernig lífi lifir Ásdís Jenna
í dag? Hún á sitt eigið heimili í
séríbúb sem hún leigir af Þorska-
hjálp úti á Seltjarnarnesi og þar
fær hún alla þá aðstoð sem hún
þarf til að lifa svo sjálfstæðu lífi
sem frekast er unnt og að lokum
er þeirri spurningu beint til Ástu
hvernig þetta sé framkvæman-
legt:
- Þetta er hvorki flókib í fram-
kvæmd né dýrara en önnur úr-
ræði sem fötluðum hafa staðið til
boða á undanförnu árum, eins og
td. sambýli. Kostirnir eru hins
vegar langt umfram það sem get-
ur orðið á sambýlunum enda á
séríbúðum af þessu tagi væntan-
lega eftir að fjölga til muna á
næstu árum. Til að lýsa því sem
um er að ræba, þá eru aðstæður
Ásdísar Jennu nú þær ab hún býr
í íbúð sem byggð er í félagslega
húsnæðiskerfinu og innréttuö í
samræmi við þarfir hennar. íbúð-
in er ein af fjórum sem eiga að
vera í sama húsi og tengjast í svo-
kölluðum þjónustukjarna. í
kjarnanum eru 4.8 stöðugildi sem
þarna eiga ab þjóna fjórum ein-
staklingum, en auk Ásdísar Jennu
býr þarna stúlka sem einnig á við
þunga fötlun að búa. Svona þjón-
ustukjarni annar ekki nema
tveimur mikið fötluðum íbúum
og því er stefnt aö því að hinir
tveir þurfi heldur minni aðstoð.
Ástæðan er fyrst og fremst félags-
legs eblis, en ekki sú aö það sé ver-
ib ab hlífa starfsfólkinu. Þessi til-
högun miöar að „blöndun", þ.e.
að fatlaðir séu innan um ófatlaða.
Venjuleg samsetning íbúa í fjöl-
býlishúsi eða íbúðahverfi þolir
ekki nema ákvebinn fjölda fatl-
aðra.
En þarna fær Ásdís Jenna alla
þá hjálp sem hún þarf á að halda
og á rétt á. Hún kaupir sjálf inn til
heimilisins, með aðstoö auðvitað,_
og ráðstafar sínum málum sjálf að
öllu leyti. í grennd við heimili
hennar er verslunar- og þjónustu-
miðstöb og þar sinnir hún öllum
sínum erindum.
Texti: Áslaug Ragnars
Mynd: Gunnar Sverrisson
Dómsmálaráöherra hefur kynnt þingsályktunartillögu um stefnumót-
un í umferöaröryggismálum:
Umferðaröryggisáætl-
un til ársins 2001