Tíminn - 24.06.1995, Síða 4

4
Laugardagur 24. júní 1995
fÍMÉMH
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Útgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: jón Kristjánsson
Ritstjórn og auglýsingar: Brautarholti 1, 105 Reykjavík
Sími: 563 1600
Símbréf: 55 16270
Pósthólf 5210, 125 Reykjavík
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans
Mynda-, plötugerb/prentun: ísafoldarprentsmiðja hf.
Mánaðaráskrift 1550 kr. m/vsk. yerb ílausasölu 150 kr. m/vsk.
Slappar
uppeldisstofnanir
Aldrei hefur verið gert átak til að bæta enskukunnáttu hér
á landi. Ekki fluttar síendurteknar ræður um að hlúa beri
að enskukennslu eða veitt verðlaun og viðurkenningar fyr-
ir skerf til að bæta færni upprennandi kynslóða til að beita
enskri tungu eöa auðga hana. Samt sýnir æskan ensku máli
meiri ræktarsemi og beitir því af meiri kunnáttu en móður-
málinu.
Einkunnir úr samræmdum prófum grunnskólanna eru
órækur vitnisburður um að ungir íslendingar leggja meiri
rækt viö enska tungu en íslensku. Þó er ekki alveg víst að
enskukennslan í grunnskólunum sé neitt betri en tilsögn í
íslensku. Enskukunnáttan á rætur að rekja til mun fleiri
þátta uppeldisins en skólalærdóms. Sama hlýtur aö vera
uppi á teningnum hvað varðar slælega íslenskukunnáttu.
Það er ekki eingöngu skólum um að kenna að þróunin er
sú aö einkunnum í íslensku hrakar á sama tíma og ein-
kunnir í ensku hækka verulega. Málfar á heimilum, upp-
eldisstofnunum og í fjölmiðlum mótar málkennd og leikni
í meðferö máls ekki síöur en skólinn.
Hverjum sem um er að kenna, sýnist það staðreynd að
þjóðin er að glutra móðurmálinu niöur og verður ekki ann-
ars vart en að flestum sé sama og að farið hafi fé betra. And-
ófið er fálmkennt og ef til vill meira einstaklingsbundið en
aö staðiö sé gegn þróuninni með skipulögðum hætti.
Átök að ofan til að efla íslensku hafa aldrei gert neina
stoð, og fagurgali fyrirfólks um ástkæra ylhýra málið á há-
tíðarstundum nær aldrei til þeirra sem helst þurfa áminn-
ingar við.
Barna- og unglingamál áhrifamestu fjölmiðlanna er ís-
lensku máli mun hættulegri en vel með farin ensk tunga.
Áhersla á atkvæði orða tekur stökkbreytingum. Forkunnar-
fögur sjónvarpsþula beitir til að mynda enskum framburði
er hún leggur áherslu á síöari atkvæði orða, með þeim ár-
angri að þeir, sem hafa tamið sér að hlusta aðeins á íslensk-
an framburð, skilja illa hvað blessuð stúlkan er að segja,
þótt hún að öðru leyti kveði skýrt að. Nóg um slíkar að-
finnslur, þótt af miklu sé að taka.
Heimilin, dagvistunin, skólinn eru sá vettvangur sem
einstaklingarnir læra að skilja og tala tungumál. Ef einhver
eöa allar þessar stofnanir geta ekki sinnt því hlutverki að
kenna móðurmálið og glæða málkennd og kunnáttu í
meðferð íslensku, sér hver heilvita mabur hvert stefnir.
Menntakerfið er viöamikið og hefur tekið að sér það
hlutverk að koma öllum íslendingum til nokkurs þroska til
undirbúnings lífsstríðs fulloröinsáranna. Hvernig til tekst
er misjafnt og umdeilanlegt. Sumum þykir árangur ekki í
samræmi við tilkostnað og umfang, en aðrir eru harla
ánægbir með sitt tillegg til menntamálanna.
Einhver ósköp er stundum kvartað yfir að grunnskólinn
skili nemendum illa undirbúnum í framhaldsskóla og æðri
skólar telja undirbúningsnám í framhaldsskólum ófull-
nægjandi til að hefja háskólanám.
Ef til vill er full ástæba til að endurskoða og skipuleggja
allt menntakerfið frá rótum. Hjáfræbi og tískustefnur hafa
leikið lausum hala á öllum stigum skólagöngunnar og Ieik-
ib menntun og nemendur grátt.
Niburstaða samræmdu prófanna sýnir að kunnátta
nemenda er yfirleitt heldur slök, en þó eru þar ljósir punkt-
ar eins og enskukunnáttan sýnir og sannar. En hún hlýtur
samt ab skyggja á þá staðreynd að einkunnir í íslensku fara
hríblækkandi.
Og hvað sakar það? Svari hver fyrir sig. En forystusauðir
mennta- og menningarmála ættu að hafa þungar áhyggjur.
Birgir Cuömundsson:
Oddvitinn, sveitarstjórinn og
formaöur jeppaklúbbsins
Það er greinilega kominn tími
til að hefja hvalveiöar á ný.
Hvalveiðar eru ekki einasta at-
vinnugrein, sem skotið gæti
stoðum undir mannlíf í
byggðum víða um land þar
sem hallað hefur undan fæti
frá því hvalveiðibannið var
sett á tímabundið. Árleg fram-
lenging bannsins aftur og aft-
ur hefur t.d. reynst hrefnu-
veiðimönnum fyrir vestan sí- _
fellt stærri biti að kyngja, og
víst er að Konráð Eggertsson
hefur ekkert legið á þeirri
skoðun sinni að hann telur
löngu tímabært að gefa frat í
farsann sem fram fer á árs-
fundum Hvalveiðiráðsins.
Hvalir eru líka vargur í fiski-
stofnum okkar og samkeppn-
isaðilar um nýtingu þessarar
auðlindar hafsins. Slíkt er ekki
lítið mál, þegar við þurfum
sjálf að slást innbyrðis um
hvert tonn af sjávarfangi. Og á
meðan mennirnir skammta
sér naumt, eru hvalirnir í
frjálsri beit á þeirra kostnað.
Viðkoma helstu hvalastofna er
enda slík að það kemur fljót-
lega að því að hvalirnir verða
orðnir allt of margir fyrir þessa
litlu fiskistofna og annað sjáv-
arlíf sem þeir þrífast á og hrun
virðist óumflýjanlegt í stofn-
unum vegna fæðuskorts. Þá
hrynja í steríó, hvalastofnarn-
ir og íslenskt efnahagslíf.
Þannig er hinn beini efna-
hagslegi skaði, sem íslenskt
samfélag verður fyrir vegna
hvalveiðibannsins, verulegur.
Þetta er raunar nokkuð vel
þekkt staðreynd úr umræð-
unni um hvalveiðar, en sú
umræða hefur verið í nokkuð
föstum skoröum frá því Þor-
leifur Einarsson jarðfræðingur
sveiflaði trektinni í beinni út-
sendingu í sjónvarpinu hér
um árið, undir eldheitum
ásökunum frá Jakobi Jakobs-
syni um það að hann heföi
aldrei migið í saltan sjó.
Menning að
glatast
Það, sem minna hefur verið
rætt um varðandi hvalveiði-
bannið, er að þjóðin er aug-
ljóslega að tapa niður þeirri
menningu sem fylgdi hvaln-
um, bæði verkmenningu varð-
andi hvalbein, hvaltennur og
hvalskíði og eins varðandi
matargerð úr hvalaafurðum.
Þó er goðsögnin um súran
hval á þorranum enn sterk og
einhver óútskýrð undirmeð-
vituð fíkn í hvalkjöt virðist
blunda í þjóðinni í öllu hval-
leysinu. Þessi fíkn er auðvitaö
að stórum hluta hefðbundin
ásókn í eitthvaö, sem er
spennandi af því það er af
skornum skammti. En hún er
líka eitthvaö meira. Það er
augljóslega til staðar djúp þrá í
þjóðarsálinni eftir hvalaafurð-
um, sem ekkert getur læknað
annaö en að hafnar verði
hvalveiðar á ný. Það er t.d.
engin tilviljun að menn um-
turnast gjarnan og hrópa af
gleði, ef þeir finna hvalkjöt í
fiskbúðum, en þá er verið að
selja sérstökum viðskiptavin-
um og vildarvinum þetta
hnossgæti, sem er þá kjöt af
smáhvölum sem komið hafa í
veiðarfæri fiskibáta.
En sjaldan eöa aldrei hefur
þessi djúpa þrá eftir hvalaaf-
urbum komið eins vel fram og
núna í vikunni, þegar þrír búr-
hvalir syntu upp í fjöru í landi
Hóla í Öxarfirbi, sem er ekki
langt frá Raufarhöfn. Eins og í
frumstæðu veiðimannaþorpi
flykktust íbúar Raufarhafnar
að þessum hvalreka og náðu
sér í kjöt af sjálfdauðum
skepnunum, skáru sér líka
hvalspik og hugðust halda dá-
samlega villibráðarveislu í vet-
ur, þegar búib væri að verka
þennan óvænta happafeng.
Þrír foringjar úr þorpinu,
sveitarstjórinn, oddvitinn og
formaður jeppaklúbbsins,
voru sérlega meðvitaðir um
gildi hvalrekans og skáru
kjálkana af dýrunum, enda
fólgin í þeim mikil verðmæti
fyrir hagleiksmenn. Þegar
landeigendur áttuðu sig á því
að kjálkarnir voru horfnir og
meb þeim talsverð verðmæti,
brugbust þeir ókvæða við og
vildu ab þessir framámenn
Raufarhafnar skilubu kjálkun-
um, sem og varb raunin. Ekki
verbur sú saga rakin hér frekar
ab öðru leyti en því, ab hótan-
ir um kæru til lögreglu og um
meiðyrðamál hafa borist á
milli aöila og er enn ekki útséð
með hverjar lyktir málið kann
að fá. Þjóbin samgladdist meb
Raufarhafnarbúum fyrir þessa
búbót, því enginn vissi þá um
hver slæmu tíðindin voru,
ekki síst fyrir þá sem létu sér
nægja spik og kjöt.
Vondu fréttirnar færði þjóð-
inni einhver fræðingur af Haf-
rannsóknarstofnuninni hér
fyrir sunnan, en hann upp-
lýsti að aldrei hafi tíðkast að
borða búrhval, enda sé hann
og hafi alla tíb veriö talinn hið
mesta óæti. Gott ef það telst
ekki beinlínis hættulegt að
borða mikið af búrhvalskjöti,
hvað þá spikinu. Á meðan búr-
hvalur var enn veiddur fór
hann af þessum sökum í
bræðslu. Tennurnar úr honum
þóttu hins vegar hinir mestu
kostagripir til ab smíba úr.
Ef marka má fréttir, snerist
því hvalaveislan á Raufarhöfn
upp í allsherjar vonbrigði og
nánast þjóðarsorg, því fíknin í
hvalaafurðir fékk ekki eðlilega
útrás. Þó bárust fréttir af því að
a.m.k. ein fjölskylda hefði
svælt einhverju af búrhvals-
kjötinu í sig og ekki orbið
meint af, að heitið gæti.
Megni herfangsins var svo
hent.
Veljum íslenskt
Uppistandið á Raufarhöfn,
með tilheyrandi rifrildi odd-
vitans, sveitarstjórans og for-
manns jeppaklúbbsins annars
vegar og landeigandanna hins
vegar, er auðvitað alveg ótrú-
lega íslenskt fyrirbæri og vekur
upp svipaðar þjóðerniskennd-
ir í brjósti manns og að heyra
góða rímu kveðna.
En umfram allt sýna atburð-
irnir á Raufarhöfn að það er
kominn tími til að huga að
hvalveiðum í atvinnuskyni.
Þetta gæti farið að verða bein-
línis hættulegt ástand, ef fíkn
þjóðarinnar í hval fær hvergi
útrás, á sama tíma og hval
fjölgar svo ört að hann syndir
æ oftar upp í fjörur og verður
sjálfdauður þar. Landsmenn
eru búnir að tapa niður vitn-
eskjunni um þab hvaða hvali á
að borba og hverja á ab bræða.
Einn góðan veðurdag eiga ein-
hverjir hvalfíknir íslendingar
— kannski heilt þorp — eftir
að rekast á sjórekinn hval og
ráðast á hann og skera sér
væna bita af kjöti og spiki. Þá
er eins gott að ekki sé um ein-
hvern bræðsluhval ab ræða,
sem er jafnvel enn meira óæti
en búrhvalurinn, ef ekki á illa
að fara.
Hvalveibar eru
slysavörn
Staðan er því einfaldlega
orðin þannig, að þab er ekki
eingöngu brýnt að veiða hval
til að sporna gegn samkeppni
hvala og manna um fiskistofn-
ana, eða til að koma í veg fyrir
að hvalir spilli veiðarfærum
eba til að bjarga hefðbundn-
um hrefnuveiðiplássum frá
gjaldþroti. Það er beinlínis
slysahætta af vaxandi fjölda
sjórekinna hvala út um allar
fjörur, vegna þess að íslend-
ingar rába hreinlega ekkert við
hvalkjötsfíknina sem í þeim
blundar. Konráð Eggertsson og
aðrir öflugir talsmenn hval-
veiða ættu því að leita til aöila
eins og Herdísar Storgaard hjá
Slysavarnafélaginu um aðstoð
í baráttunni fyrir hvalveibum
— Herdís er jú nýbúin að vekja
mikla athygli á Norðurlönd-
um fyrir forvarnarstarf sitt á
vettvangi slysavarna. Meira ab
segja Arni Finnsson, stór-
frærtdi rásarskrifara og at-
vinnu-hvalavinur hjá Green-
peace í Svíþjób, myndi verba
að taka tillit til þess, ef Herdís
kæmi og kynnti hvalveiðar
sem brýnar slysavarnir. ■