Tíminn - 04.08.1995, Qupperneq 9

Föstudagur 4. ágúst 1995
9

Gísli jóhannsson viö einn bílanna sem fararstjórarnir nota til ab fara fyrir bílalestum. Myndin er tekin í Zenica ímaíá síbasta vori.
við vorum á stríðsárunum frá 1939
til 1945. Viö hýstum heri banda-
manna og áttum við þá margvísleg
viðskipti, sem raunar komu fótum
undir efnahagslíf hér á landi án
þess að við yrðum nokkru sinni
fyrir árásum af hálfu Þjóðverja.
Með þessu er ég þó ekki að líkja
þeim hugsunarhætti, sem ég hef
orðiö var við á meðal Króata, við
það hugarfar er hér ríkti á árum
heimsstyrjaldarinnar síöari. Þar tel
ég mikinn mun vera á. Þótt við
höfum viljað hagnast á herjum
bandamanna, þá gerðum við það
fremur með heiðarlegum viðskipt-
um en með þeim svikum og prett-
um sem fyrir hendi er á Balkan-
skaga og Króatar vibhafa gagnvart
gæsluliöi og hjálparsveitum Sam-
einubu þjóbanna."
Gísli bendir á að þrátt fyrir
ákveðiö uppgripáástand í Króatíu
þá séu þeir margfalt fleiri sem eng-
an gróða hafi af þessum hildarleik,
því á stríbssvæbunum sjálfum sé
allt mannlíf í heljargreipum átak-
anna. Hann tekur dæmi af Mostar,
borg á fyrrum yfirráðasvæði músl-
íma.
„Borgin hefur gjörsamlega verið
lögð í rúst. Þar er tæpast unnt að
finna eitt einasta heilt hús. At-
vinnulífiö er algerlega lamað.
Margir hafa fallið í árásum Serba
og aðrir eru flúnir. Þó er talsvert af
fólki enn í borginni, fólki sem lifir
í húsarústunum og býr við mjög
nauman kost. Ástandið í Sarajevo
er lítið betra og svo er um fleiri
svæbi að ræða. Þar sem stríðsátökin
eru hvaö mögnuðust er ekki um
neitt eölilegt athafnalíf að ræba.
Atvinnutækin hafa annaðhvort
veriö eyðilögð eða ekki er unnt að
nýta þau á neinn máta. Nokkuð
hefur verið um bændabýli, en bú-
skapur er varla nokkurs staðar
stundaöur. Þrátt fyrir að mikiö sé
um skóga, virðist dýralíf einnig
vera takmarkað. Að minnsta kosti
verðum við ekki varir við dýralíf á
feröum okkar um skógana og fjöll-
in. Á meöan átökin halda áfram
verður heldur ekki um neitt endur-
reisnarstarf aö ræða. Miklir erfið-
leikar eru viö að koma hjálpar-
gögnum til fólks á þessum svæðum
og á meðan ástandib er með þess-
um hætti er engin von til að neitt
breytist."
Ökuréttindalausir
ökumenn
Starfsaðstæður liðsmanna hjálp-
arsveitanna eru ólíkar því sem þeir
eiga að venjast ab heiman og gildir
það ekki eingöngu um íslendinga.
Til starfa hafa valist menn frá ýms-
um þjóbum og heimshornum og
nokkuð áberandi er, að sögn Gísla,
að menn frá Rússlandi og þriðja-
heimsríkjum sækist eftir vinnu við
hjálparstarf í Bosníu. í mörgum til-
fellum eru launin hjá Sameinuðu
þjóðunum mun hærri en þessir
menn eiga kost á í heimalöndum
sínum, en hæfni þeirra er einnig á
margan hátt ábótavant. Gísli segir
að allir þeir sem vinna við flutn-
ingana séu látnir taka sérstakt öku-
próf áður en þeir hefji störf. Slíkt sé
nauðsynlegt, því margir séu alls
óvanir akstri og hafi jafnvel ekki
ökupróf frá sínum heimalöndum.
Sem dæmi um „ökuréttinda-
lausa" ökumenn nefndi hann
nokkra Indverja, er nú aka flutn-
ingatrukkum í þeim bílalestum
sem hann fer fyrir. „Indverjarnir
standa einna verst að vígi hvað
aksturskunnáttu varðar. Bílar eru
ekki almenningseign á Indlandi og
sumir þessara manna höfðu ekki
ökupróf þegar þeir komu til Króa-
tíu. Auk þess að vera óvanir akstri,
þekkja margir þeirra ekkert til aö-
stæðna sem þeir þurfa að fást við.
Indverjar og fleiri íbúar hinna heit-
ari landa hafa til dæmis aldrei séð
snjó. í Bosníu eiga þeir síðan að
aka um fjallvegi í snjó og hálku.
Þótt bílar Sameinuðu þjóðanna séu
vel útbúnir, þá krefst aksturinn
ákveöinnar færni. Að sjálfsögðu
læra menn að vinna þessi verk eins
og annað, en ýmis vandræðaleg at-
vik hafa orðib vegna vankunnáttu,
þótt ég hafi ekki orðið vitni að al-
varlegum óhöppum. Ég minnist
Indverja sem var að aka niður
fjallshlíð í fljúgandi hálku þegar
hann mætti öðru ökutæki. Hann
var ekki oröinn mjög þjálfaöur í
vetrarakstri og vibbrögö hans vib
að þurfa að stöðva trukkinn voru
þau ab hemla af fulium krafti. Við
það rann trukkurinn eins og sleði
niður brekkuna með tengivagninn
aftaní og á endanum lentu þeir í
vinkil. Fleiri svipuð dæmi mætti
nefna þar sem kunnáttuleysi öku-
mannanna veldur vandræðum til
viðbótar þeim erfiðleikum sem
stríðsástandið skapar hjálparsveita-
mönnum."
Tvisvar horft í byssu-
hlaup
Þótt fararstjórarnir á leiöum
hjálparsveita Sameinubu þjóðanna
til Bosníu þurfi að fást við margvís-
legan vanda vegna erfiðra vega,
óvana ökumanna og yfirgangs inn-
fæddra á þjóðvegunum, þá á stríð-
ið mestan þátt í þeim erfiöleikum
sem þarf aö yfirstíga. Tvisvar hefur
Gísli stabib frammi fyrir gapandi
byssukjafti þar sem hermaður hef-
ur haldið um gikkinn og stundum
hefur þurft að aka í gegnum
sprengjusvæði þar sem leiðangurs-
mönnum er stranglega bannað að
fara út úr farartækjum sínum, því
við fyrsta fótmál gæti jarbsprengja
leynst.
„Ég hef tvisvar horft beint í
byssuhlaup," segir Gísli Jóhanns-
son. „í annað skiptib vorum við
staddir skammt frá herstöð músl-
íma í Bosníu. Við vorum að fara
um yfirráðasvæöi þeirra og bann
við að stöðva umferb gilti ekki síð-
ur um okkur libsmenn hjálpar-
sveitanna en aðra. Inn á þessu
svæði springur dekk undir einum
flutningatrukkanna. Við stöðvuð-
um lestina og ætluðum að freista
þess að skipta um hjólbarða, en
múslímsku hermennimir skipuðu
okkur ab hafa okkur þegar í stað á
burt. Þessari skipun var fylgt eftir
með því ab fyrst var skotið upp í
loftið, en síðan var byssuhlaupi
beint í andlit fararstjórans — það
er ab segja í andlit mitt. Að sjálf-
sögðu hlýddum við og fórum, og
trukknum var ekið á sprungnum
hjólbarða til friðvænlegri staðar."
Gísli segir að nokkuð sé um til-
raunir til að ræna bílum hjálpar-
sveitanna og ef það eigi sér stað
með vopnavaldi, þá hafi starfs-
menn sveitanna skipun um að af-
henda þá frekar en að setja sjálfa
sig í óþarfa hættu. Varasamt geti
verið að deila vib hermenn um eitt
né annað. Brögð séu ab því að þeir
séu drukknir og líf óbreyttra borg-
ara virðist skipta þá litlu máli.
Starfsmenn Sameinuðu þjóðanna
séu ekki betur sébir en aðrir, ef því
er að skipta.
í hitt skiptiö, sem byssu var
beint að Gísla, hafði lest hans beð-
ib í sólarhring á Pankingfjalli. Inn-
fæddir hleyptu aöeins sínum
mönnum áfram eftir veginum, en
létu bíla hjálparsveitanna bíða.
Þetta var í febrúar, en snjór enn á
vegum. Vegna lélegs búnaðar
margra bíla gekk umferbin veru-
lega illa. „Eftir sólarhrings bið
ákváðum við að fara af stað, en þá
fékk ég sem fararstjóri byssuhlaup-
ið í andlitið. Ekkert varð hinsvegar
úr aðgerðum og máliö leystist meö
samningum."
Engum verbur líkt
vib Hróa hött
Þótt starfsmenn hjálparsveita
Sameinubu þjóðanna hafi ekki rat-
að í þær raunir, sem margir inn-
fæddir þurfa ab lifa við, þá hafa
þeir engu ab síður séð sitt af hverju
og kynnst þeim hildarleik sem
fram fer á Balkanskaga frá öðru
sjónarhorni en því sem fréttamiðl-
ar flytja. Niðurstaða Gísla Jóhanns-
sonar, eftir ab hafa dvalið og starf-
að í um átta mánuði á vegum Sam-
einuðu þjóðanna á Balkanskaga, er
sú ab stríðsaðilar verði ekki dregnir
í dilka hins góða og vonda eða
staðsettir í ævintýraheimi bók-
menntanna. Engum verði líkt við
Hróa hött, heldur beri hinir stríð-
andi aðilar hver sína ábyrgð, Hið
gróna hatur þeirra þjóða, sem
byggja Balkanskaga og byggðu fyrr-
um Júgóslavíu, sé undirrót átak-
anna.
Síðustu daga hafa borist fréttir af
því að Króatar hafi blásib til sóknar
gegn Serbum. Gísli segir ab ef fram-
hald verður á stríðsaðgerbum
þeirra, sé hætta á að átökin breiðist
út til landsvæða þar sem áður hef-
ur verið fremur friðvænlegt. „Ef
stríðið breiðist út, er engin leið að
segja til um hvert átökin koma til
með að ná. Ég tel engan mun á
Serbum og Króötum að því leyti.
Þab er almenningur sem líöur fyrir
þetta stríð og múslímar eru í þeirri
stöðu að lenda sífellt á milli hinna
stríðandi þjóðflokkanna. Þeir eiga
enga sigurvon í þessu stríði, en
hrekjast þess í stað fram og til baka
eftir því á hvern hátt átökin þróast
frá degi til dags."
Gísli kveðst telja litlar líkur á aö
stríðið sé á enda, þótt forseti Bo-
sníu-Serba segi nú allt í einu að
binda þurfi enda á þab, þegar Kró-
atar eru farnir að svara herjum
hans. Hann hafi ýmislegt látið sér
um munn fara sem ekkert mark sé
takandi á, fremur en mörgum um-
mælum í þessu stríði.
Hatrib er verst í
þessu stríbi
Um dvöl sína segir Gísli að á
margan hátt sé gott ab búa í Split.
Þar hafa engin átök átt sér stað —
a.m.k. ekki til þessa — og mannlíf-
ið gangi fyrir sig meö nokkuð eðli-
legu móti. Átökin handan landa-
mæra Króatíu og Bosníu setji þó
sinn svip á mannlífib og Króatarnir
í Split eigi þab sameiginlegt meb
löndum sínum að vilja græða sem
mest á ástandinu, auk þess sem
þeir séu gegnsýrðir af sama haturs-
hugnum L garð nágrannanna og
einkenni þjóðirnar á Balkanskaga.
„Hatrib er verst í þessu stríði,"
segir Gísli og bætir við að þótt svo
fari að stríðinu ljúki, þá sé áratuga
starf framundan við uppbyggingu
atvinnu- og mannlífs í þessum ríkj-
um, sem hafi aldrei í raun náð að
þróa vestræna atvinnuhætti og
efnahagslíf. „Það eru ár og dagur
þar til þetta fólk mun eiga þess kost
ab lifa við aðstæbur sem við þekkj-
um."
Vibtal: Þórbur Ingimarsson