Tíminn - 19.08.1995, Qupperneq 4

4
wyrnnwgi
Laugardagur 19. ágúst 1995
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Útgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: ]ón Kristjánsson
Ritstjórn og auglýsingar: Brautarholti 1, 105 Reykjavík
Sími: 563 1600
Símbréf: 55 16270
Pósthólf 5210, 125 Reykjavík
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans
Mynda-, plötugerb/prentun: ísafoldarprentsmibja hf.
Mánabaráskrift 1550 kr. m/vsk. Verb í lausasölu 150 kr. m/vsk.
Búvörusamning-
urinn
í stefnuyfirlýsingu núverandi ríkisstjórnar segir svo aö eitt
af meginmarkmiðum hennar sé „aö taka búvörusamning-
inn frá 1991 til endurskoðunar, sérstaklega meö tilliti til
þess mikla vanda sem sauðfjárbændur standa frammi fyrir.
Skapað verður svigrúm til aukinnar hagræðingar í land-
búnaði og úrvinnslugreinum hans og gripið til þeirra að-
gerða sem óhjákvæmilegar eru. í því sambandi er mikil-
vægt að taka tillit til hagsmuna neytenda. Treysta verður
tekjugrundvöll bænda. í því felst m.a. að losa um fram-
leiðsluhömlur og auka sveigjanleika í framleiðslustjórnun,
stuðla að nýsköpun og fjölbreyttari atvinnu til sveita og
auðvelda bændum breytingar á búháttum eða búskapar-
lok. Átak í útflutningi landbúnaðarafurða verður stutt, sér-
staklega á grundvelli nýrra laga um vöruþróun og markaðs-
sókn sem byggist á hreinleika og hollustu afurðanna.
Rannsóknir og þróunarstarf á þessum sviðum verður eflt.
Unnið verður að gróðurvernd og landgræðslu með það
m.a. að markmiði að stöðva landeyðingu. Áherslur í land-
græðslu og skógrækt miðist jafnframt við það að auka hlut
bænda í framkvæmdum. Verkefnum verður raðað með það
fyrir augum að mæta samdrætti í hefðbundnum búskap."
í framhaldi af þessari stefnuyfirlýsingu hófust fyrr í sum-
ar viðræður ríkisvalds og bænda um endurskoðun búvöru-
samningsins frá 1992, nánar tiltekið þess hluta hans sem
fjallar um sauðfjárbúskap. Óhjákvæmilega hlýtur stefnu-
mörkun ríkisvaldsins í þessari samningagerð að taka mið af
þeirri stefnuyfirlýsingu sem hér að framan greinir.
Minnkandi sala lambakjöts á innlendum markaði setur
sérlega þröngar skoröur í þessari samningagerð og það er
ljóst að tekjugrundvöllur bænda verður ekki tryggður
nema framleiðslan færist á færri framleiðendur sem hafi þá
meira svigrúm. Einnig eru skiptar skoðanir um að losa um
verðlagningu og framleiðsluhömlurnar, en ýmsar hug-
myndir eru nú kannaöar um þau efni.
Þaö er ljóst að ef framleiðendum í sveitum fækkar frá því
sem nú er, þyngist enn sóknin úr sveitunum á vinnumark-
aðinn, sem er víða veikur úti á landsbyggðinni. Víða hagar
þannig til að auðvelt er að sækja vinnu úr sveitina í aðliggj-
andi þéttbýli svo framarlega sem vinnu er að fá. Sú atvinna
hefur því miður verið af skornum skammti. Vandi sveitar-
fólksins er því samofinn þeim atvinnuvanda sem við er að
glíma í þéttbýlinu.
Sauðfjárræktin hefur verið ein helsta undirstaða byggð-
ar í sveitum og gildur þáttur byggöarmála. Það er ljóst að
ekki er hægt að gera þær kröfur til þessarar atvinnugreinar
að hún varðveiti byggðina í landinu. Fleiri þættir þurfa að
koma til.
Landgræðsla og skógrækt eru atvinnugreinar sem skylt
er að efla til þess að skila landinu í sæmilegu ástandi til
komandi kynslóða. Sú barátta er hörö og þarfnast mann-
afla og fjármuna. Það er mikil nauðsyn að huga sérstaklega
aö þessum þætti og því hvernig þessi starfsemi geti orðið
þáttur í atvinnulífi sveitanna, eins og fyrirheit voru um í
búvörusamningum, en ekki hafa gengiö eftir til þessa.
Þeir sem nú sitja yfir samningaboröinu um þessi mál
munu vera sammála um að versti kosturinn sé sá að hafast
ekki að og núgildandi búvörusamningur gildi áfram. Það
mun leiða til þess að flatur niðurskurður upp á um 17% af
greiðslumarki kemur á alla framleiðendur. Slíkt mun kippa
grundvellinum undan afkomu allra. Þess vegna er nauðsyn
að komast að niðurstöðu sem fyrst um nýjan samning því
haustið og sláturtíðin nálgast óðum, en það er sá tími sem
sauðfjárbændur gera áætlanir um framtíðina.
Jón Birgir Pétursson:
Þegar Móbir Jörb segir stopp
í fréttum vikunnar sem nú er að
líða er sagt frá þeirri spá Orkuspár-
nefndar að oliunotkun lands-
manna mun aukast svo um mun-
ar á næstu þrem áratugum. Þetta
þýöir aukna mengun í umhverfi
okkar og stærra gat á ósonlagið yf-
ir okkur. Þrátt fyrir alþjóðlegar
skuldbindingar landsins eftir Ríó-
ráöstefnuna er fullljóst að ísland
mun því miður ekki standa viö
eitt eða neitt í því efni.
Skrifab út í loftiö í
Ríó
Viljayfirlýsingar um aö auka
ekki losun á koltvísýringi út í and-
rúmsloftið frá því sem var árið
1990 fá einfaldlega ekki staðist að
bestu manna yfirsýn. Slíkar yfir-
lýsingar áttu stjórnmálamenn
okkar einfaldlega ekki að skrifa
undir. Þeir vissu betur suöur í Ríó.
Áhugi á að minnka olíu-
brennslu á íslandi óx til muna
þegar tvö stutt olíukrepputímabil
dundu yfir heimsbyggðina tvíveg-
is á áttunda áratugnum. Hitaveit-
um hér á landi óx fiskur um hrygg
og þeim fjölgaði á skömmum
tíma til muna, enda þótt kostnað-
ur við sumar þeirra yrði mörgum
sveitarfélögum um megn.
í dag er olía seld á nánast spott-
prís á erlendum mörkuðum og ol-
íuafurðir ódýrari en nokkru sinni
þessi misserin. Bensín og olíur
hafa verið aö lækka í verði, enda
þótt það hafi nánast verið lögmál
aö ^rlendar lækkanir á vöru skili
sér ekki til sofandalegra íslenskra
neytenda, sem sjaldanast æmta
eða skræmta.
Móöir jörö segir
stopp
Þaö er ekki annað að sjá en aö
ódýrara bensín þýöi í raun að
meira er ekið, mest auðvitað í
eiröarleysi og tilgangsleysi og af
einskærri taugaveiklun. Á sama
tíma og bíleigandinn fyllir tank-
inn, og allt of stór fiskiskipafloti
er búinn til veiða í Smugunni
með firnamiklar eldsneytisbirgð-
ir, huga menn ekki aö því að móð-
ir Jörð lætur ekki mjólka sig enda-
laust. Olía í jörðu er ekki sjálfbær
auðlind. Hún eyðist eftir því sem
af er tekið. Nú segja sérfræðingar
okkur að olíubirgðir heimsins
muni aöeins endast í 3-4 áratugi
enn. Þá þarf mannsandinn að
koma tij og finna ný og góð ráð til
aö knýja áfram farartæki sín. Aö
lausn þessa vanda er þegar unnið
í hinum ýmsu hornum heimsins.
íslenskir ofurhugar
í fréttunum í þessu blaði vakti
þaö mikla athygli þegar greint var
frá rannsóknum innlendra sér-
fræöinga og ofurhuga á fram-
leiðslu á ýmsum afuröum úr lú-
pínu, jurtinni sem ýmsir hamast
nú gegn og vilja tortíma úr ís-
lenskri flóru. Helst þessara afurða
er tvímælalaust svokallað ethan-
ól, en því er blandaö saman viö
bensín og sú blanda kölluð gasó-
hól. Slíkt eldsneyti er þegar á boö-
stólum í Bandaríkjunum. Sjálfur
Bandaríkjaforseti berst fyrir fram-
gangi slíkrar framleiðslu í landi
sínu.
Einmitt þessi afurð gæti mögu-
lega fært okkur margfaldan lott-
óvinning. Hún mundi í fyrsta lagi
stuöla að minnkun koltvísýrings í
andrúmsloftinu. í ööru lagi
mundi hún enn lækka eldsneytis-
kostnað. Og í þriöja lagi mundi
slík framleiðsla færa okkur nokk-
ur ný störf inn í landið. Þá mundi
ræktunin í fjórða lagi hefta sand-
fok á örfoka söndum Suöurlands
og ef til vill víðar um landið.
Nú er hér um að ræöa greinar-
gerð valinkunnra vísindamanna,
sem mark er á takandi. Þó vaknar
að því er viröist fremur lítill áhugi
við fyrstu sýn. Hér er þó um aö
ræða framleiðslu, sem þegar er
hafin í iðnaðarlöndum víða um
heiminn og nýjar verksmiðjur rísa
vítt um heiminn. íslendingar
væru því ekki að gera tilraun til aö
finna upp hjóliö með því að
skoða kosti þessarar hugmyndar
betur.
Tíminn birti þessa frétt í síðustu
viku og fylgi henni eftir með
fréttaskýringu. Það undarlega er
aö fréttamenn annarra fjölmiðla
láta sér fátt um finnast og kveikja
s
I
tímans
rás
ekki á snjallri tillögu. Það sannar
enn og aftur að nýjungar á iðnað-
arsviði heilla Islendinga ekki
beint upp úr skónum. Talsmenn
umhverfissamtaka og aðrir sem
málið varðar viröast lítið vita um
þessar hugmyndir og ætti máliö
þó að vera þeim kærkomiö fyrir
margra hluta sakir.
Iðnaðarráðherra hefur hins veg-
ar kynnt sér skýrsluna um lúpínu-
ræktunina og kveöst munu skoða
það mál ofan í kjölinn. Það lofar
þó altént góðu. Vonandi hafa
Samtök iðnaðarins líka horft á
þessa möguleika — eða eru vanda-
mál byggingariðnaðarins að kæfa
þau samtök?
Veiöimennskan og
handverkiö
íslendingar hafa löngum verið
flokkaðir sem veiðimenn og þjóð-
félagiö fengiö flokkun samkvæmt
því. Iönaður á íslandi er afar við-
kvæmt blóm og stendur á ótraust-
um grunni. Meðan Evrópuþjóðir
fyrri tíma státuðu af hvers kyns
handverksmönnum, vorum við
bændur fyrst og fremst, og síðar
sjómenn. Iðnaöur og verslun hafa
oröið útundan meðan aðrar þjóð-
ir standa á gömlum merg í þeim
greinum. Þó hafa einstaka menn
hér á landi vissulega náð undra
langt í ýmsum átöppunariðnaði,
meöan aörir hafa safnað góðum
sjóðum meö innflutningi á vör-
um, sem er eitt auðveldasta form
verslunar.
Flókinn iðnaður hefur yfirleitt
ekki átt upp á pallboröið hjá ís-
lendingum. Til að stunda slíkan
iðnaö hafa þeir hreinlega ekki
biðlund. Til aö græða á verslun
flytja menn inn — ekki út — því
það er flóknara ferli, erfiðara og
ekki hvað síst seinlegra. Þess
vegna eigum við sárafáa hæfa
menn til aö reka alvöru iðnað, og
enn færri slynga sölumenn fyrir
þær ágætu afuröir sem land og
sjór gefa af sér.
Óþolinmæði og
vantrú
Einar Benediktsson ætlaði fyrr á
öldinni að rafvæða landið. Reyk-
víkingar settu þá upp gasstöö.
Hugmyndir Einars þótti mörgum
firra ein og skáldiö dagaði uppi
eins og nátttröll í óbyggðum
Reykjanesskagans. Nokkrum ára-
tugum síðar töldu íslendingar raf-
orkuna meira en sjálfsagöa. En þá
höfðu aðrar þjóðir búið við þann
mikla munað um langan tíma.
Óþolinmæði er eitt af einkenn-
um, vantrú annað. Óþolinmæðin
birtist til dæmis í því þegar vilji
var fyrir því að loka Járnblendi-
verksmiöjunni á Grundartanga
vegna þess að ekki varð hagnaður
um nokkurt árabil. Islendingar
hafa ekki þolinmæði, fiskurinn á
að bíta á agnið, strax. Vantrúin
birtist í því að það er nánast ekki
hlustað á þá menn sem hafa eitt-
hvað nýtt fram að færa. Nýjungar
virðast eitur í beinum þeirra sem
meö voldin fara. Ekki síst á þetta
viö í peningastofnunum, skað-
brenndum eftir ýmsa dularfulla
ævintýramennsku undanfarinna
ára. Mér er sem ég sæi framan í
Sverri Hermannsson og félaga í
bönkunum, þegar ungir ofurhug-
ar sæktu um lán til að setja upp
verksmiðju til að vinna margvís-
lega söluvöru úr lúpínu. Ég er ekki
viss um aö þeir fengju viötal í
þjóðbankanum.
Lært til kerfisins
Þróttur og þor íslendingsins í
dag til að reyna fyrir sér í alvöru
viðskiptum og iðnaði fer dvín-
andi. Áhuginn er einfaldlega ekki
fyrir hendi. Þjóðfélagið og skóla-
kerfi þess hefur heldur ekki byggt
upp kynslóö sem er til átakanna.
Allt miðast að því aö sem flestir og
helst allir setji upp hvítu kollana
og taki síban til við aö læra til
kerfisins í háskólanum vestur á
Melum. Þaðan kemur blessað
unga fólkið og sækir strax um laus
pláss í ríkiskerfinu. Ævinlega er
hægt að hola fólki niður á þeim
kontórum, þar sem launin eru lág.
Og sannarlega er viðveran löng og
ströng við stífa áætlanagerö og
margslungna útreikninga á þjób-
arhagnum.