Tíminn - 23.09.1995, Blaðsíða 4

4
tyýwttwn
Laugardagur 23. september 1995
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1917
Útgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: jón Kristjánsson
Ritstjórnarfulltrúi: Oddur Olafsson
Fréttastjóri: Birgir Gu&mundsson
Ritstjórn og auglýsingar: Brautarholti 1, 105 Reykjavík
Sími: 563 1600
Símbréf: 55 16270
Pósthólf 5210, 125 Reykjavík
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans
Mynda-, plötugerb/prentun: ísafoldarprentsmi&ja hf.
Mánabaráskrift 1550 kr. m/vsk. Verð í lausasölu 150 kr. m/vsk.
Endurgreiðsla
námslána
Stúdentaráð hefur vakið athygli á því í Stúdentablað-
inu, sem nú er að koma út, að núverandi reglur um
endurgreiðslu námslána geta hreinlega komið í veg
fyrir að námsmenn geti komið sér upp húsnæði. Mál-
flutningur forustumanna Stúdentaráðs er vandaður
og vel undirbúinn, en þeir hafa fengið Húsnæðis-
stofnun til að framkvæma fyrir sig greiðslumat þar
sem nokkrum dæmum er stillt upp. Niðurstöðurnar
er afar sláandi. í fyrsta lagi gera endurgreiðslur náms-
lána samkvæmt nýju lögunum frá 1992 stórum hóp-
um þaö hreinlega ókleift að standast greiðslumat. í
öðru lagi hafa endurgreiðslurnar það í för með sér, að
námsmenn, sem ekki hafa náð því að leggja fyrir og
koma sér upp umtalsverðum höfuðstóli, geta ekki
keypt sér húsnæði. Gildir það jafnt um þá sem tóku
lán fyrir og eftir lagabreytinguna 1992. í þriðja lagi
kemur fram að ef heimili býr við hámarks endur-
greiðslu á námslánum samkvæmt lögunum frá 1992,
þá þurfa heimilistekjur að vera 30% hærri en þær
hefðu þurft að vera samkvæmt eldri reglum.
Niðurstaða Stúdentaráðs er að með þessu sé í raun
verið að þvinga ungt fólkt til að velja á milli þess að
fara í nám og að koma sér upp þaki yfir höfuðið.
Stúdentaráð hefur því miður allt of mikið til síns
máls í þeirri ályktun, svo mikið að stjórnvöld geta
ekki hummað málið lengur fram af sér. Það er ekki
undir neinum kringumstæðum réttlætanlegt að
námsmenn þurfi svo mikið sem aö leiða hugann að
því að þeir séu að fórna mikilvægum efnahagslegum
framtíðarhagsmunum sínum, eins og því að geta
eignast íbúð, með því að ákveða að fara í langskóla-
nám. Það er enn síður ásættanlegt að efnáhagsstaða
manna ráði ákvörðun þeirra um háskólanám, þ.e.
hvort þeir geti sleppt því að taka námslán.
Þess vegna verður að taka á þessu máli strax og það
þarf að gera það á raunhæfan hátt, en ekki eins og
gert var á sínum tíma með því að láta háskólamenn
standast greiðslumat með því að taka námslán ekki
með í greiðslumatinu. Slíkt er vægast sagt fráleit ráð-
stöfun, eins og komið hefur á daginn, því greiðslu-
byrðin minnkar ekki þó Húsnæðisstofnun loki öðru
auganu þegar greiðslumatið fer fram! í raun var sú
„björgunaraðgerð" að sleppa námslánum út úr
greiðslumatinu glæpsamleg blekking, því verið var að
tæla fólk til lántöku á fölskum forsendum. Þessi frá-
leita „lausn" á vandanum var sem betur fer afnumin
um síðustu áramót.
Hér er á ferðinni sérvandi námsmanna og málið
stendur því fyrst og fremst upp á menntamálaráð-
herra og fjármálaráðherra. Ekki er ástæða til að ætla
annað en aö þeir taki á endurgreiðslum námslánanna
fljótt, því ástandið eins og það er í dag vegur að sjálfri
grundvallarstefnumörkun ríkisstjórnarinnar. í
stefnuyfirlýsingu ríkisstjórnarinnar frá 23. apríl sl. er
að finna tvær yfirlýsingar, sem vert er að rifja upp í
þessu samhengi. Sú fyrri segir að „lög og reglur um
Lánasjóð íslenskra námsmanna [verði] endurskoð-
uð". Hins síðari segir: „Sérstök áhersla verður lögð á
að hjálpa ungu fólki til þess að eignast sína fyrstu
íbúð."
Stjórnmálaöfl, sem setja slík fyrirheit í stefnuskrá
sína, hljóta að taka til greina ábendingu Stúdenta-
ráðs.
Jón Kristjánsson:
Skáld tilfmninganna
Bókaútgáfan Vaka-Helgafell sendi
nýlega frá sér heildarútgáfu á kvæö-
um Davíös Stefánssonar skálds.
Hundraö ár eru nú liöin frá fæðingu
hans, og þess hefur verið minnst
meö margvíslegum hætti á þessu
ári.
Gunnar Stefánsson skrifar inn-
gang í fyrsta bindi ljóöasafnsins um
ævi og skáldskap Davíðs Stefáns-
sonar, undir yfirskriftinni „Hinn
frjálsi söngvari". Þótt margt hafi
verið skrifað um Davíð í gegnum
tíðina, er fengur að þessari ritsmíð
Gunnars. Hún er góð aðstoö til auk-
ins skilnings á skáldinu og þeim að-
stæöum sem hann lifði og starfaði
við, en manndómsár hans og
þroskaár sem skálds voru á fyrri
hluta þessarar aldar á umbrotatíma
í sögu þjóðarinnar.
Skáldib og tíbar-
andinn
Svartar fjaðrir, fyrsta ljóðabók
Davíðs Stefánssonar, kemur út árið
1919. Til þessa viðburðar vitnar
Halldór Laxness í snilldarlegri af-
mælisgrein um skáldið á fimmtugs-
afmæli hans árið 1945. Um skáldið
og tíðarandann segir hann eftirfar-
andi:
„Enginn íslendingur hefur svarað
álíka vel og hann ljóðaþörf þeirrar
kynslóöar sem var að vaxa upp um
og eftir 1920. Hann var hennar
túlkur. Flestir sem lifaö hafa þessa
tíma hafa einhvern tíma hrifist af
ljóðum hans, fleiri eða færri, og
hann er án efa fleiri mönnum af
þeirri kynslóð hjartfólgnari en
nokkurt annað skáld. Skýring þessa
er að hann er sannast skáld þess
umbrotatíma sem staðið hefur yfir í
þjóðlífinu um skeið. Þjóðin finnur
hvernig hann brýtur af sér í skáld-
skap viðjar samsvarandi þeim sem
hún er sjálf að brjóta af sér í hátt-
um."
Þama kemst Halldór Laxness að
kjarna málsins. Tengsl skáldskapar
Davíðs við tíðarandann á hverjum
tíma eru mjög áhugaverb og þess
virði að velta þeim fyrir sér. Hvaða
sess eiga þau ljóð, sem Vaka- Helga-
fell var að endurútgefa núna, í huga
þeirrar kynslóbar sem er að vaxa
upp nú, öld eftir fæðingu hans? Á
það fyrir þessari vönduðu og snyrti-
legu útgáfu að liggja að vera safn-
gripur í bókahillum samtímans, eða
lifa Ijób hans ennþá í hug og hjarta
þjóðarinnar? Ég hef þá kenningu að
þau hafi þar ennþá verulega fót-
festu og svo muni verða enn um
sinn. Galdur ljóðanna er sá að þau
koma við tilfinningalífið. Það gerir
þau sígild.
Umbrotatímar og
róttækni
Halldór Laxness minnist á um-
brotatíma í þjóblífinu. Það voru orö
að sönnu. Þeir umbrotatímar, svo
sem kreppuárin, leiddu það af sér
að umræða um listir og menningar-
mál blandaðist inn í stjórnmála-
átök samtímans. Fjölmargir ungir
og efnilegir rithöfundar hneigbust
til róttækni, og þeim var fylkt sam-
an í öfluga samfylkingu undir for-
ustu Kristins E. Andréssonar. Libi
var fylkt með útgáfu Rauðra penna
og í mars 1938 kemur út fyrsta
bindið af Tímariti Máls og menn-
ingar, sem var vettvangur róttækra
rithöfunda um áratugaskeiö og afar
áhrifaríkt í umræðu um menning-
armál hérlendis. Það var ekki fyrr
en á sjötta áratugnum að borgara-
legir rithöfundar skópu viölíka vett-
vang undir merkjum Almenna
bókafélagsins, en tímaritaútgáfa
þess var aldrei á borð við Tímarit
Máls og menningar.
„Krummi er fuglinn minn," orti
Davíö Stefánsson íljóöinu
Krummi, sem kom í Svörtum fjöör-
um 1919, fyrstu Ijóöabók hans.
Róttækir höfundar gerðu þá
kröfu að skáldin beittu anda sínum
og ritsnilld í þágu baráttu verka-
lýðsins.
Rómantískur andi þeirrar ljóð-
byltingar, sem átti sér stab á þriöja
áratugnum, átti ekki alls staðar upp
á pallborðið. Ljóð eins og Dalakof-
inn og Lofið þreyttum að sofa urðu
skotspónn þessara viðhorfa, svo
dæmi sé tekib, og Davíð var ásakað-
ur fyrir að sitja hjá og klappa verka-
lýðnum á kollinn, með því að biöja
fólk „aö hafa lágt við litla gluggann
hans".
Hins vegar er staöa Davíðs sem
ljóðskálds á þessum tíma svo styrk
ab hann stendur þessar umræður af
sér. Hvab hann er í miklum metum
sem skáld sést mebal annars á þætti
Kristins E. Andréssonar um hann í
ritinu íslenskar nútímabókmenntir
frá 1918-1948, sem gefið er út árið
1949. í þessum þætti rekur Kristinn
skáldskap Davíðs og afstöðu hans í
umróti tímans og segir á þessa leið:
„Hinir nýju tímar harðra átaka,
stéttabaráttu og félagshyggju róta
vib honum, en sá! hans skírist ekki í
eldi þeirra, og eðli hans er þeim fjar-
skylt. Sú kynslóð sem hann er full-
trúi fyrir leitar gæfunnar í ótak-
mörkubu frelsi, þráir ab njóta lífsins
á hverri stund, sem líður. Ekkert
liggur henni fjær en skipa sér í flokk
eöa ganga á hönd ákveðinni hug-
sjón."
Lokaorð Kristins eru á þessa leið:
„Það er mikið sem eftir hann ligg-
ur og ljób hans eru fjölbreytt. En til-
finningin er þeirra eitt og allt. Þau
loga öll á hennar kveik, heit, nakin,
einföld að efni og formi. Eiga oft
ekki aðra mynd en þá, er geðblær
andartaksins gefur þeim. Svo frjáls-
leg tilfinningaljóð höfðu ekki áður
verið ort á íslandi."
Heima og heiman
Davíð Stefánsson var ekki víðför-
ull maður á nú-
tímavísu, en ungur
maður hleypti
hann þó heimdrag-
anum og fór meðal
annars fræga ferð
til italíu. Áhrifin af
heimsókninni til
hins heita og sögu-
ríka lands með
skapheitu fólki
færir hann þjóð-
inni í ljóðabókinni
Kveðjur, sem kom
út áriö 1922. Þau
tilfinningaríku
ljóð, sem birtast í
þeirri bók, eru
mebal þeirra sem
lifa í söng enn
þann dag í dag og
munu án efa lifa
lengi enn. i þeim
söngbókum, sem
gefnar eru út við
ýmis tækifæri í dag
og liggja við hliðina á diskum land-
ans í ýmiss konar mannfögnuðum,
má undantekningalítið finna ljóð
eftir Davíð. Þau eru þeirrar gerðar
ab vera góð til söngs og mörg af
bestu tónskáldum þessarar aldar
hafa gert lög við kvæðin hans.
Þótt Davíð Stefánsson væri eign
þjóðarinnar og löngu viðurkennt
þjóðskáld, var hann ávallt órjúfan-
lega tengdur átthögum sínum í
Eyjafirði og brá þar „stórum svip yf-
ir dálítið hverfi", eins og skáldbróð-
ir hans Einar Benediktsson orðaði
það. Akureyri er fallegur bær og
söguríkur, en sú saga væri stórum
fátæklegri ef menn á borb við Davíð
hefðu ekki alið þar aldur sinn. Áhrif
hans á menningarlífiö fyrir norðan
hafa verið gífurlega mikil og væri
þab verbugt verkefni fyrir bók-
menntafræöing ab skoba þau.
Nútíminn og frelsib
Kristinn E. Andrésson vitnar til
frelsistilfinningar kynslóbar Davíðs
Stefánssonar. Sú tilfinning kynslóð-
ar, sem var bláfátæk á nútímavísu,
er umhugsunarefni. Þó er hún skilj-
anleg, ef nánar er skoðað. Landið
hafði nýfengið fullveldi á þriðja ára-
tugnum. Þab var rúm fyrir róman-
tískar hugmyndir um umheiminn.
Sjónvarpiö hafði þá ekki sýnt á bak
við holt og hæðir. Það voru engir
kvótar eða slíkar takmarkanir til
sjós eða lands. Seinni heimsstyrj-
öldin var ekki hafin, en eftir hana
var heimsmyndin gjörbreytt með
tilfinningunni um gjöreyðingar-
ógnina sem fylgdi kjarnorku og víg-
búnaðarkapphlaupi.
Til viðbótar hafa menn nú vakn-
ab til vitneskju um það að mannleg
athafnasemi getur ógnab umhverf-
inu og gert það óbyggilegt. Það hef-
ur reynt dálítib á frelsistilfinning-
una meb árunum, þótt efnahagur
margra hafi breyst.
Það er vonandi að þjóðin kunni
enn um langa hríð ab meta skáld-
skap með heitum tilfinningum,
frelsistilfinningu og rómantík, en
það voru þessir þættir umfram aðra
sem geröu Davíð aö þjóðskáldi. Þess
vegna er útgáfa ljóða hans nú á
hundrað ára afmæii skáldsins fagn-
aðarefni. Það voru ljóbin sem gerðu
veg hans mestan.
I útvarpsviðtali nú nýlega ræddi
Jónas Jónasson við Ragnar Stefáns-
son jarðskjálftafræöing. Ragnar
valdi lag til að spila í þættinum,
sem var Capri Catarína í flutningi
Tjarnarkvartettsins. Aðspurður
sagði hann valið vera vegna þess aö
sér þætti þetta fallegt. Svo er um sí-
gild lög og Ijóð í góðum flutningi.
Þau lifa af sviptingar samtímans,
kynslób eftir kynslób. ■
Frelsistilfinningar