Tíminn - 28.12.1995, Qupperneq 4

4
Fimmtudagur 28. desember 1995
Siwfiiif
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Útgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: jón Kristjánsson
Ritstjórnarfulltrúi: Oddur Olafsson
Fréttastjóri: Birgir Gubmundsson
Ritstjórn og auglýsingar: Brautarholti 1, 105 Reykjavík
Sími: 563 1600
Símbréf: 55 16270
Pósthólf 5210, 125 Reykjavík
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans
Mynda-, plötugerb/prentun: ísafoldarprentsmibja hf.
Mánabaráskrift 1550 kr. m/vsk. Verb í lausasölu 150 kr. m/vsk.
Búsetuþróunin —
nýjar aðstæöur
Tölur Hagstofunnar yfir íbúafjölda á íslandi hafa
vakið athygli. Þær einkennast af þrennu: Fólks-
fjölgun á íslandi er ekki eins mikil og áöur, fleiri
hafa flutt úr landi en hingað hafa komið, og enn
fjölgar á höfuðborgarsvæðinu en fækkar víðast
hvar úti á landi.
Flutningar fólks frá landsbyggðinni á höfuð-
borgarsvæðið ættu aö vera sérstakt umhugsunar-
efni nú, þar sem margt bendir til að nú fari fjár-
festingar og framkvæmdir vaxandi á suðvestur-
horni landsins. Það verður að huga sérstaklega að
áhrifum þess á byggðaþróun. Hitt vekur einnig at-
hygli að ekki er alls staðar fylgni með atvinnu-
ástandi og mannfjöldaþróun. Dæmi eru þess að
fólki fækki á stöðum þar sem næga atvinnu er að
hafa og starfandi eru öflug fyrirtæki í sjávarútvegi.
Þetta styður þær kenningar að það er miklu fleira
en atvinnuástandið sem ræður búsetunni. Þar er
ekki síst um að ræða þjónustustig og möguleika á
öðrum sviðum, til dæmis menntunarmöguleika
og fjölbreyttara atvinnuframboð. Það er fulivíst að
viðspyrna landsbyggðarinnar felst ekki sjst í
byggðarlögum úti á landi, sem eru þess umkomin
að bjóða meiri fjölbreytni í atvinnu og þjónustu.
Staðreynd er að fólk hefur flutt í verulegum
mæli til útlanda í leit að atvinnu og betri kjörum,
og flestir hafa staðnæmst á Norðurlöndunum,
einkum í Danmörku. Þetta ætti að vera ærið um-
hugsunarefni fyrir forustumenn hér heima, bæði í
stjórnmálum, verkalýðshreyfingu og samtökum
vinnuveitenda. Upp úr umræðunni um fólksflutn-
ingana stendur að vinnutími sé styttri á Norður-
löndunum og fólk beri meira úr býtum. Þá vaknar
spurningin hvernig slíkt megi verða. Tölur sýna að
framleiðni fyrirtækja er mjög lág hérlendis. Veldur
þar um annað skipulag vinnutíma og launa held-
ur en gerist erlendis, eða er stjórnun ábótavant?
Allir aðilar sem málið varðar eiga að taka þá
fólksflutninga, sem nú eiga sér stað, alvarlega og
leita leiða til þess að laga skipulag mála hérlendis
að því sem gerist á Norðurlöndum. Það er ögrandi
verkefni, en nauðsynlegt. Líklegt er að lönd á borð
við Danmörku, Noreg og Svíþjóð, svo að dæmi séu
nefnd, njóti að einhverju leyti hagkvæmni þess að
vera margfalt fjölmennari en ísland, því að það er
kostnaðarsamt að halda uppi flóknu nútímasam-
félagi í fámenni. Því meiri nauðsyn er það að leita
hagkvæmni í rekstri á sem flestum sviðum hér-
lendis. Náist ekki það takmark, vinnst ekki sam-
keppnin við hinar velstæðu nágrannaþjóðir um
lífskjörin, og fólkið heldur áfram að streyma úr
landi og nýta sér hinn sameiginlega innri markað
Norðurlanda, sem felur í sér mikilvæg réttindi fyr-
ir íslendinga sem aðra íbúa á Norðurlöndum.
Allir eigi a.m.k. eina Lödu
Vinsæl jólasaga í Reykjavík um þessar mundir,
sem mun vera sönn, segir frá barni sem er aö segja
foreldrum sínum frá Jesúbarninu og þeim bág-
bornu og íburö-
arlitlu aðstæöum
sem þaö fæddist
við. Barnið mun
hafa sagt: „Vitib
þib ab Jesúbarnið
var svo rosalega
fátækt ab það
fæddist í Lödu!"
Þetta er auövitað
bráðsniðug saga
og eflaust hefur
þetta litla barn
sent allt gamla
dótið sitt í sér-
stökum jóla-
pakka til Sarajevó
meb Peace 2000
og komist í sannkallað jólaskap,
enda betra ab gefa þetta en að
henda því.
Sem betur fer býr mikill fjöldi ís-
lenskra barna vib þær aöstæbur aö hafa nóg til
allra sinna þarfa, bæði hvað varðar mat, leikdót
og annað. Hins vegar veldur það áhyggjum að hér
á landi virðist vera að hreiðra um sig fátækt þar
sem mörg hundruð manns, einstaklingar og fjöl-
skyldur, sjá sér ekki annað fært en leita á náðir
líknarstofnana til þess að gera sér kleift að halda
jól. Eftirspurnin eftir aðstoð er mikil og allt sem í
boði er er þegið með þökkum og færri fá en vilja.
Mæðrastyrksnefnd, Hjálparstofnun kirkjunnar,
Félagsmálastofnun og fleiri fá hundruð og þús-
undir fyrirspurna frá fólki, sem á í stökustu vand-
ræðum með að ná endum saman og nær þeim
raunar engan veginn saman.
Alls konar fólk
í viðtali við DV í gær segir Jónas Þórisson, fram-
kvæmdastjóri Hjálparstofnunar kirkjunnar: „Við
gátum sinnt öllum sem til okkar leituðu — öryrkj-
um, atvinnulausum, einstæðum mæðrum og
fólki sem þarf ab
lifa á þeim lág-
markslaunum
sem ætlast er til
að fólk Iifi af.
Þetta er breiður
hópur. Þetta er
fólk sem getur
ekki gert sér
dagamun yfir
jólin."
Þessi ástands-
lýsing gefur ekki
tilefni til margra
húrrahrópa og
augljóslega hefur
okkur mistekist
eitthvað í skipt-
ingu gæðanna á íslandi. Og þó að
þessi mistök séu kannski ekki nýjar
fréttir, er það þó einhvern veginn
þannig að jólahátíðin dregur fram
þessar andstæður með skýrari hætti en þær ann-
ars birtast.
Standa verr en jesúbarnib
Velferðarkerfið á íslandi stendur því frammi fyr-
ir þeirri nöturlegu staðreynd að það eru fjölmarg-
ir íslendingar sem eiga ekki einu sinni Lödu, ef
svo vildi til aö þeir þyrftu að fæða jólabarn í
skyndingu. Þúsundir landsmanna standa því enn
verr að vígi en sjálft Jesúbarnið gerði í hugarheimi
allsnægtabarnsins íslenska.
Það hlýtur aö vera lágmarks markmið stjórn-
valda að koma siðmenningu og velferð landsins
upp á þaö stig, að allir geti átt svona eins og eina
Lödu til að fæöast í.
Garri
^JaeieÖÓ of
miKiö í velferb-
......
til okkíU' er _al ------—
GARRI
Hver má selja hverjum hvað?
Mikið var notalegt að versla þegar ekki voru til
nema þrjár tegundir af sítróni og allar í eins flösk-
um. Sykurinn var seldur í nýlenduvöruverslun-
inni, skór i skóbúðinni og bækur hjá bóksalanum.
Úrmakarinn seldi
tímamæla og olían
fékkst á bensínstöð-
inni nema steinolía
var seld i matvöru-
verslunum. Eða
svona var þetta eftir
að sérhæfingin í
versluninni hélt inn-
reið sína með öllum
sínum einokunartil-
burðum, og skraddar-
inn saumaði fötin.
Svo hélt frelsið inn-
reið sína og allt fór í rugl. Smokkasalan komin í
bensínstöbvarnar og skartgripir í apótekin, hangi-
kjöt í bókabúðir og tískufatnabur í námunda viö
fiskborðin. Hvort allar þessar byltingar eru kaup-
endum til hægöarauka eða ekki skiptir minnstu.
En þeir sem alltaf eru að þjóna viðskiptavinunum
rífast endalaust um hvernig hag neytenda verður
best borgið og þeir vita auðvitaö
alltaf betur en kúnninn hvernig
hann vill hafa það.
Bensín- og bókastríb
Bókastríbib fyrir jólin hefur vafalaust orbib til
góðs. Bækur snarlækkuöu í verði og útgefendur,
bóksalar og sölumenn bóka sem ekki eru bókstal-
ar hnakkrifust um hvernig á aö selja bækur og
vissu allir betur og allir lækkuðu verðið og er von
til að bókalagerarnir hafi minnkað nokkuö meira
en ella. Höfundar á prósentum eru illir vegna þess
að þeir hafa alla tíö misskilið bóksölu. Þeir halda
jafnvel að bækur séu keyptar til ab lesa.
En hver á aö fá ab selja hverjum hvab er enda-
laust deiluefni kaupsýslumannanna. Olíusalar eru
til aö mynda mjög mótfallnir því að matvöru-
kaupmenn fái aö selja bensín og telja að það komi
ökumönnum sérlega illa. Hvers vegna fær enginn
aðrir en sérfræöingarnir skilið. En að gera bensín-
stöðvar að matvöruverslunum og mjólkurbúðum
er eins sjálfsagt og aö skósali sérhæfi sig í að selja
úr og klukkur og ab hægt sé ab kaupa hrærivél hjá
bólstraranum og gólfteppi i ritfangaverslun,
Áratugum saman var deilt heiftarlega um hvort
matvörukaupmönnum væri treystandi fyrir aö
selja mjólk og skyr og mjólkurbúðir blómstruðu
og einokuðu sölu á vísitölubrauðum og voru sort-
irnar þrjár auk vínarbrauða og snúða. Vísitölu-
brauðin voru til að hamla gegn verðbólgu auk
þess að vera næring
og verslunarvara.
Frelsið
Um margt er deilt í
viðskiptaheiminum
og eru nú marvöru-
kaupmenn farnir aö
færa sig upp á skaftið
og vilja fá að selja
bjór og brennivín í
búöurn sínum og
sækja það af álíka
frekju og þegar þeir hremmdu mjólkursöluna
hérna um áriö.
Vafalítið munu olíufélögin blanda sér í þau mál
og heimta að fá aö selja alkóhólið líka, eins og
klámblöð og mjólkurmat.
í fyrra var bóksala í landinu steindrepin með
bókaskatti og þjóöin varð ólæs á svipstundu. Um
þetta mátti lesa í blöðum og
hlusta á í endalausum útvarps-
fyrirlestrum.
í ár var bóksalan steindrepin
með því að lækka verð á bókum í smásölu og selja
þær víðar en góðu hófi gegnir. Ótal vitnisburðir
liggja fyrir um það.
Hvaða grikkur bókinni verður gerður fyrir
næstu jól má Óðinn vita, en karlinn var ólæs þótt
hann væri upphaf alls skáldskapar. En mikið af
jólabókaskáldskapnum virðist ekki frá honum
kominn heldur fremur ortur fyrir hann, sem er
blindur á öðru auga en ólæs á hinu. En þaö er
önnur saga og kemur gjafabókaflóðinu ekki við.
Vandamálin um hverjir mega selja hverjum
hvab taka á sig síbreytilegar myndir og eru nú til
dæmis fasteignasalar farnir að deila við löggilda
fasteignasala um óviöurkvæmilega viöskiptahætti
en ekki dettur nokkurri manneskju í hug að þrefa
um hvorir séu heiðarlegri, bílasalar með próf eftir
námskeib og bílasalar sem ekki nábu prófinu á
námskeiðinu.
En á meðan olíurisarnir dunda sér við smokka-
sölu og matvörukaupmenn við bóksölu meðfram
sjötíu og tveim tegundum af gosdrykkjum er
verslunar- og valfrelsið í sæmilegu lagi.
OÓ
Á víbavangi