Tíminn - 28.12.1995, Blaðsíða 10

10
Fimmtudagur 28. desember 1995
Dr. Haraldur Sigurbsson
bókavöröur
Hinn 20. desember sl. lézt dr.
Haraidur Sigurösson bókavörö-
ur. Hann haföi þá dvalizt á
sjúkrahúsi um nokkurra mán-
aöa skeiö. Genginn er maöur,
sem átti mikiö og merkilegt
starf aö baki og veröur þeim
hugstæöur, sem kynntust hon-
um vel.
Haraldur var fæddur á Krossi í
I.undarreykjadal 4. maí 1908 og
ólst þar upp. Hann var kominn
af borgfirzku bændafólki. For-
eldrar hans voru hjónin Hall-
dóra Jóelsdóttir og Siguröur
Jónsson, sem lengi bjuggu á
Krossi.
Haraldur stundaöi mennta-
skólanám, en lauk ekki stúd-
entsprófi. Hefur þar sennilega
valdiö heilsuleysi hans, en
hann fékk berkla á unglingsár-
um, auk þess sem kreppa var
skollin á, þegar skólagöngu
hans lauk.
Áriö 1954 kvæntist Haraldur
Sigrúnu Á. Siguröardóttur frá
Riftúni í Ölfusi, og lifir hún
mann sinn. Sigrún er kjóla-
hönnuöur, starfaöi mikiö viö aö
sníöa og hélt námskeiö í þeirri
grein.
Starfsferill Haralds var fjöl-
þættur. Fyrri hluta starfsævi
sinnar vann hann m.a. viö út-
gáfustörf hjá bókaforlagi, blaöa-
mennsku og þýöingar. Áriö
1946 var hann ráöinn bóka-
vöröur viö Landsbókasafn ís-
lands og starfaöi þar, síöast sem
deildarstjóri þjóödeildar, unz
hann lét af störfum fyrir aldurs
sakir áriö 1978. í I.andsbóka-
safni vann Haraldur margþætt
t MINNING
starf. Hann vann mikiö aö gerö
bókaskráa, og leiöbeiningarstarf
hans við safngesti var afar mik-
ilvægt. Hann var maöur fjöl-
fróöur og sérlega bókfróöur. Var
hann óþreytandi að liösinna
fólki, sem leitaöi upplýsinga og
ráðlegginga um fræðileg efni,
innan safnsins sem utan. Eftir
aö Haraldur lét af störfum viö
Landsbókasafn, stundaöi hann
ritstörf og útgáfustörf af.ýmsu
tagi.
Ritstörf Haralds ná yfir vítt
efnissvið. Hann var í hópi rit-
snjöllustu manna, og setur rit-
leikni hans jafnan svip á verk
hans. Þýðingarstörf hans eru
fjölþætt; hann þýddi skáldrit,
feröabækur og fræðirit. Fræði-
störf hans eru umfangsmikil og
merkileg. Kjörsviö hans var
kortasaga, sem hann sinnti af
stakri elju, bæði hér á landi og í
erlendum söfnum. Haraldur
sagöi mér, að hann heföi ungur
heillazt af Landfræðissögu Þor-
valds Thoroddsens, og í raun
fléttuöust ýmsir þættir í áhuga-
sviöi hans saman í áhuga hans á
kortasögu. í mikiö var ráöizt,
þegar Haraldur hóf undirstööu-
rannsóknir á íslenzkri kortasögu
frá upphafi. Viðfangsefnið er
viöamikið og flókið og ýmsir
þættir þess sérlega seinunnir. Á
þessu sviöi vann hann afreks-
verk. Niöurstööur rannsókn-
anna birtust í glæsilegu verki í
tveimur bindum. Heitir fyrra
Einföld
sjúkrasaga
Hér fer á eftir lítil saga um
reynslu aldraðs manns af skipt-
um viö heilbrigðisþjónustuna.
Söguhetja okkar er komin á
efri ár. Almennur vinnumarkað-
ur hafnar honum fyrir aldurs
sakir. Vinnu- -----------------
þrek hans er
líka tekiö aö
þverra.
Hann lifir á þeim eftirlaunum
sem þjóöfélagið ætlar honum
lögum samkvæmt. Þau heita
ýmsum nöfnum: Ellilífeyrir,
tekjutrygging, heimilisuppbót.
Þetta allt fær hann mánaöarlega
frá Tryggingastofnuninni.
Hann hefur lengstum veriö
viö góða heilsu, en nú bregöur
svo við aö honum finnst hann
oröinn slappur og þróttlítill. Því
fer hann og hittir heimilislækni
sinn. Þar kemur fram aö hann er
oröinn blóölítill sem kallað er.
Heimilislæknirinn sendir hann á
spítala svo aö kannað veröi hvaö
valdi blóðleysinu.
Rannsókn á spítalanum leiðir í
ijós aö á ristlinum er illkynjað
æxli og viröist ristillinn leka
blóöi. Þetta kallar á uppskurð.
Meinið er numiö burt og spotti
af ristlinum og sjúklingnum er
gefiö blóö.
Þegar sárið er tekiö aö gróa er
sjúklingurinn sendur á Rauða-
krosshóteliö meðan hann grær
betur.
Þegar maöurinn kemur heim
er hann gróinn sára sinna. Þá er
LESENDUR
liöinn mánuöur frá því hann
kom í spítalann. Hann hefur
ekki veriö krafinn um greiðslu
fyrir neitt af því sem fyrir hann
var gert. Þaö var allt ókeypis.
Hins vegar greiöir Trygginga-
--------------- stofnunin hon-
um ellilaunin
eins og aðra
mánuði. Ellilíf-
eyri, tekjutryggingu, heimilis-
uppbót.
Væri eitthvaö ljótt, rangt eða
óeölilegt viö þaö aö spítalinn
fengi t.d. heimilisuppbótina
þann tíma sem maðurinn fær
framfæri sitt á spítalanum?
Þaö má nefna þetta ýmsum
nöfnum. Talaö hefur veriö um
að menn greiddu gjald um leið
og sjúkrahúsiö tæki viö þeim eöa
þá aö þeir greiddu fyrir mat sinn
meðan þeir eru þar. Einnig er
nefndur nefskattur. En hvað sem
um þetta allt má segja er í þessu
tilfelli sem hér var lýst sá háttur
hafður á aö Tryggingastofnun
borgar manni persónulega meö
því sem hann fær í sjúkrahúsinu.
Honum sparast fæöiskostnaöur
o.fl. sem greiðslan frá trygging-
unum átti að standa undir.
Þannig græöir hann peninga á
því aö vera á spítala.
Það er samt ekki alveg víst aö
hann sé fyllilega ánægöur með
þessi skipti. Kannski hefði hann
viljað borga fyrir sig aö ein-
hverju leyti.
H.Kr.
bindiö Kortasaga íslands frá
öndveröu til loka 16. aldar
(1971) og hiö síðara Kortasaga
Islands frá lokum 16. aldar til
1848 (1978). íslenzkir og er-
lendir sérfræðingar hafa borið
mikið lof á kortasögu Haralds
sem vísindarit. Auk gildis henn-
ar fyrir sögu íslands er hún mik-
ilvægt framlag til almennrar
kortasögu. Einnig liggja eftir
Harald ýmsar ritgerðir um
fræðileg efni, bæði um korta-
sögu og á öörum sviðum. Þá bjó
hann til prentunar íslenzk rit
frá fyrri tíð. Má í því sambandi
nefna útgáfu hans á Sjálfsævi-
sögu síra Þorsteins Péturssonar á
Staðarbakka (1947). Enn fremur
tók Haraldur saman bókina ís-
land í skrifum erlendra manna
um þjóðlíf og náttúru landsins.
Ritaskrá (1991), grundvallarrit
fyrir þá, sem fást viö rannsóknir
á þessu sviði. Heimspekideild
Háskóla íslands veitti Haraldi
heiðursdoktorsnafnbót árið
1980 fyrir bækur hans um
kortasögu íslands og önnur rit-
störf. Þá var hann heiðursfélagi
Sagnfræðingafélags íslands.
Bókasöfnun tengdist fræöi-
mennsku Haralds náiö. Þau Sig-
rún komu sér upp miklu og
vönduöu bókasafni, og var þar
margt fágætra bóka. Nýlega
seldu þau Akraneskaupstað
meginhluta safnsins, og er gott
til þess að vita, að hann veröur
framvegis varðveittur í Bæjar-
og héraðsbókasafninu á Akra-
nesi sem ein heild. Mikiö og
prýöilegt safn sitt af ritum um
kortasögu og kortum gáfu þau
Sigrún hinni nýju stofnun,
Landsbökasafni íslands — Há-
skólabókasafni, þegar hún tók
til starfa í Þjóöarbókhlöðu 1.
desember 1994. Sýndu þau þar
meö hug sinn til stofnunarinn-
ar og rannsókna í landinu. Safn
þetta er varðveitt meö sérsöfn-
um í Landsbókasafni, og er þaö
ómetanlegt þeim, sem fást við
rannsóknir á kortasögu og land-
fræöisögu yfirleitt.
íslenzk náttúra var Haraldi af-
ar kær. Öræfaferðir voru eitt
helzta áhugamál hans, og
stundaöi hann þær frá unga
aldri og meðan heilsan leyföi.
Hálendisferöir, lengri eöa
skemmri, sem hann tók þátt í,
voru æriö margar í tímans rás.
Haraldur var ókvalráður ferða-
maður, og er vaskleg framganga
hans í öræfaferðum í minnum
höfö. í ófá skipti óð hann
straumþungar jökulár, þegar
kanna þurfti vöö. Hann var
hrifnæmur maður og naut sín
einkar vel í hópi félaga á fjöll-
um. Þar haföi hann miklu aö
miðla, jafnfróöur og hann var
um staðfræði, náttúru landsins
og sögu, enda var hann marg-
sinnis fararstjóri í feröum Feröa-
félags íslands.
Félagsmálastörf Haralds voru
umfangsmikil. Hann sat lengi í
stjórn Ferðafélags íslands og í
ritstjórn árbókar þess og samdi
eina árbók, um Borgarfjarðar-
sýslu norðan Skarðsheiöar
(1954). Haraldur starfaöi einnig
aö félagsmálum bókavaröa, sat í
fyrstu stjórn Bókavarðafélags ís-
Iands og var formaöur þess um
skeið. Hann var heiöursfélagi
beggja þessara félaga, og í tilefni
áttræöisafmælis hans gaf Feröa-
félagið út afmælisrit honum til
heiðurs.
Haraldur og faöir minn voru
sveitungar og á svipuöum aldri.
Meö þeim var vinátta. Eg man
fyrst eftir Haraldi, þegar þau Sig-
rún komu í heimsókn á æsku-
heimili mitt á sumrin. Eftir aö
ég komst á fulloröinsár, uröu
kynnin meiri, og allar götur frá
því að ég kom heim frá námi og
rannsóknum í Edinborg fyrir
rúmum tveimur áratugum voru
samskipti okkar mikil. Ég var
tíöur gestur á hinu fallega heim-
ili þeirra Sigrúnar aö Drápuhlíö
48 og naut þar sem margir aörir
einstakrar gestrisni þeirra. Við
Haraldur áttum ýmis sameigin-
leg áhugamál, og bar margt á
góma í samtölum okkar. Hann
kunni frá mörgu áhugaverðu að
segja. Má þar nefna uppvaxtarár
hans í Lundarreykjadal, lífið í
Reykjavík á kreppuárunum og
stríðsárunum, öræfaferðir og
kynni af eftirminnilegu fólki.
Tíðum ræddum við um fræöileg
efni, sem Haraldur var alla tíð
áhugasamur um. Margoft leit-
aði ég hjá honum upplýsinga
og ráöa, og miðlaði hann mér af
hinni miklu og fjölþættu þekk-
ingu sinni. Þá eru mér ofarlega í
huga minningar frá löngum
feröum meö Ferðafélagi íslands,
sem við tókum báöir þátt í, síð-
ast ferö um miöhálendið sumar-
ið 1990. Hann gat þá ekki verið
meö í löngum gönguferöum frá
áfangastöðum, en naut ferðar-
innar bersýnilega mjög. Einnig
er mér ógleymanleg fyrsta ferö
mín til Veiðivatna, sumariö
1976, þar sem Haraldur var far-
arstjóri, en Veiðivatnasvæðið
var honum sérstaklega kært.
Haraldur var rólyndur maöur
og hógvær, en jafnframt félags-
lyndur og glaðlyndur og gerði
gjarnan að gamni sínu viö fólk.
Ætíö var gaman hans græsku-
laust og til þess fallið að lífga
upp á tilveruna. Hann hafði
ákveðnar skoöanir á ýmsum
efnum, en lét þaö lítt hagga ró
sinni, þótt viömælendur hans
væru á ööru máli. Haraldur var
hjartahlýr og skilningsríkur
maöur, sem margir leituöu til,
þegar vanda bar að höndum.
Hjálpsemi hans var einstök, og
gilti þá einu, hvort í hlut áttu
vinir og kunningjar eöa þeir,
sem hann þekkti minna. Hann
bjó yfir miklum sálarstyrk, senr
kom glöggt fram í síðustu
sjúkrahúsvist hans.
Aö leiðarlokum minnist ég
meö þakklæti vinarhugar Har-
alds Sigurössonar og margra
ánægjulegra samverustunda
meö þeim hjónum. Minningin
lifir um góöan dreng og afreks-
mann á fræöasviði.
Ég votta Sigrúnu og öörum
vandamönnum hluttekningu.
Ingi Sigurðsson
Runólfur Bjömsson
Runólfi Björnssyni varð ég mál-
kunnugur á fundum í Sósíal-
istafélagi Reykjavíkur 1945, að
mig minnir, en hafði áður haft
af honum spurnir. Síöar,
snemma á sjötta áratugnum,
tókst með okkur góöur kunn-
ingsskapur á Þjóðviljanum, en
hann var þá starfsmaður í
prentsmiðju blaösins. Rétt fyrfr
og um miöjan áratuginn fannst
honum sem allnokkrum öörum
þörf á ítrekun meginmála Sósí-
alistaflokksins og frekari félags-
legri uppfræöslu innan hans.
Um þaö varð, án sammæla, vís-
ir aö hópi innan Sósíalistafélags
Reykjavíkur. Þótt víðs fjarri færi
aö þá, fyrir stofnun Alþýðu-
bandalagsins, hafi slíkt fyrir
þeim hópi vakaö, varö hann til
þess 1968 og 1969, þegar Al-
þýöubandalagiö klofnaöi og
Sameiningarflokkur alþýöu —
Sósíalistaflokkurinn var lagöur
niöur, að Sósíalistafélag Reykja-
víkur starfaði áfram og bauö
fram í kosningum. Hóf þaö
t MINNING
1969 útgáfu Nýrrar Dagsbrúnar,
sem í upphafi kom út vikulega,
þá mánaöarlega og loks endrum
og eins fram til 1978, en síöustu
árin var Runólfur Björnsson rit-
stjóri þess.
Róttækar sósíaliskar skoöanir,
eins og fram voru bornar af
Kommúnistaflokki íslands,
haföi Runólfur tileinkað sér
snemma á kreppuárunum. Þær
voru honum fyrirheit um betra
mannlíf og réttlátt þjóöfélag,
sem hann taldi grundvöll aö
lagðan í Ráðstjórnarríkjunum.
Við þessar skoðanir stóö hann
fast, og varö það til þess vetur-
inn 1936-37, aö hann, þá hálf-
þrítugur, hrökklaðist úr Héraös-
skólanum á Laugarvatni ásamt
nokkrum öðrum nemendum.
Samt sem áöur var Runólfur,
borinn og upp vaxinn í sveit,
mótaður af bændamenningu
landsins á fyrri hluta aldarinn-
ar, eins og svo margir fram-
ámenn í alþýðuhreyfingunni
fram yfir miðja öldina. Ásamt
sósíalisku starfi voru þjóöleg
fræði og saga helsta hugöarefni
hans.
í Vestur-Skaftafellssýslu var
Runólfur Björnsson í framboði
fyrir Sósíalistaflokkinn 1942,
1946, 1949 og 1953.
Þrátt fyrir grúsk sitt birti Run-
ólfur einungis fáar greinar í
blöðum og tímaritum, en þær
eru dæmigerðar fyrir „alþýölega
róttækni", ef svo má að oröi
kveða, og af þeim sökum verða
þær ekki ósennilega saman
tíndar og út gefnar þegar frá líð-
ur.
Runólfur Björnsson var meö-
almaður á hæð og vöxt, meö
ljóst brúnt hár, bláeygur, hæg-
látur, nær hlédrægur, en þó
ræöinn og gamansamur þegar
svo bar undir. Vinir hans og fé-
Iagar kveöja nú góöan dreng.
Haraldur Jóhannsson