Tíminn - 04.01.1996, Blaðsíða 5

Fimmtudagur 4. janúar 1996
5
Letigaröur atvinnuleysisins
Refsivist við brotum er ekki
til á íslandi fyrr en 1625.
En alltaf þótti sjálfsagt að
láta refsivistarfanga sýsla nokk-
uð, bæði til hagsbóta og í refs-
ingarskyni. Reyndar er sá siður
miklu eldri, því Jón biskup Ger-
reksson (seinna drekkt í Brúará)
lét Þorvarð Leifsson og Teit
Gunnlaugsson berja harðfisk,
þegar þeir voru í haldi hjá hon-
um í Skálholti. Þeir kunnu hon-
um litlar þakkir fyrir og drekktu
honum, að því er talið er. Síðan
gleymdist þetta, en eftir 1700
var farið að rifja það upp.
Ekki þótti gott að sakamenn
væru iðjulausir og voru menn
því látnir þræla í járnunum og
er fræg sagan um Magnús Bene-
diktsson, sem kom örkumla-
maður úr því „átaksverkefni".
8. október 1758 skrifaði
Magnús Gíslason amtmaður
Rantzau stiftamtmanni: „Flakk-
arar og beiningamenn varða nú
taumlaust uppi í landinu. Náð-
ugi herra stiftamtmaður. Á von
landsmanna um betrunarhús
ab verba að engu?"
Hinn langþráði boðskapur
um betrunarhús kom svo meb
vorskipinu 1759 og varð Arnar-
hóll fyrir valinu í staðinn fyrir
Þingeyrar, eins og til stóð um
hríð. Forstjórar voru oft danskir,
en dr. Björn Þórðarson segir að
sá hæfasti hafi veriö íslenskur
bóndi, Guðmundur nokkur
Þórðarson.
Áhersla var lögð á að fangarn-
ir væru aldrei iðjulausir. Hug-
myndin var sú sama og hjá ýms-
um mönnum um þessar mund-
ir, sem vilja að atvinnuleysingj-
arnir fái ekki bæturnar nema að
þeir vinni aftur fyrir þeim pen-
ingum sem þeir eiga. T.d. skrifar
Friðbert Traustason í Morgun-
blaðið 19. nóvember sl. Hann
hugsar hlýtt til þeirra, sem eru
atvinnulausir og hefur verið
sagt upp störfum, enda formað-
ur Sambands íslenskra banka-
manna.
19. janúar 1928 var til um-
ræðu í efri deild Alþingis tillaga
um heimild til ab reisa betrun-
arhús og slæpingjahæli eða leti-
garð. Og var tilgangurinn sá að
„fangar og slæpingjar, sem ekki
vilja vinna fyrir sér og sínum,
geti stundaö holla og gagnlega
vinnu".
Sá úr hópi þáverandi alþingis-
manna, sem var viðskotaverstur
í garb slæpingjanna, var Magn-
ús Guðmundsson. Hann sagði í
þingræðu að ekki þyrfti sérstaka
deild handa þeim, „því þeir eru
í raun og veru ekki annað en
glæpamenn".
Siguröur Eggerz vildi ekki taka
svo djúpt í árinni. Hann sagði
VETTVANGUR
„Og nú er enginn Sigurð-
ur Eggerz eða Ásgeir for-
seti. Atvinnuleysingjar
hafa ekki gefið Jóni Er-
lendssyni og köppum
hans umboð til að berj-
ast fyrir því að atvinnu-
leysisbætumar verði
lagðar niður, enda hafa
þeir ekki spurt þá, sem
ekki er kannski von."
við umræöurnar: „Um leið vil
ég geta þess að í breytingu þeirri
á hegningarlöggjöfinni, sem
liggur fyrir þessu þingi, fannst
mér gæta of mikillar hörku
gagnvart hinum svokölluðu let-
ingjum. Þetta eru í mörgum til-
fellum annað hvort sjúkir menn
eða úrættaðir."
Og Ásgeir Ásgeirsson vildi að í
stabinn fyrir „letigarður" kæmi
„vinnuhæli", taldi það nafn
virðulegra og tilgangurinn væri
vinnan. Hann sagði að „leti-
garður" minnti á illa fortíð, en
ekki góðan tilgang. „Letigarður"
væri „stúdentaslang" frá Höfn
og ætti ekki að komast inn í ís-
lenska löggjöf. En almenningur
réði svo hvaða orð hann vildi
nota. Ásgeir þekkti þjóð sína,
sem seinna kaus hann fyrir for-
seta.
En að þessu sinni var hún
ekki sammála honum. Hún gaf
þessu fyrirtæki nafnið letigarður
og svo stóð til 1940. Þá kom
herinn og með honum næg at-
vinna, svo enginn letingi var til
í landinu. Var nú stofnunin
kölluð „búgarðurinn", enda tvö
höfuðból lögð undir. En meb
breyttum búskaparháttum lagð-
ist það nafn af og var nú sagt að
menn væru í fríu fæði í sveit-
inni. Nú eru menn bara „fyrir
austan".
Allt frá tímum Jóns Gerreks-
sonar (seinna drekkt í Brúará),
sem lét Teit og Þorvarð berja
fiskinn, og í gegnum Spunahús-
ib og Brimarhólm, Þrælakistuna
á Bessastöðum þar sem sannaðir
og grunaðir þjófar voru jafn vel-
komnir, Betrunarhúsið við Arn-
arhól (seinna Stjórnarráð), leti-
garbinn á Litla-Hrauni og til
„átaksverkefna" og „nám-
skeiða" er hugsjónin sú sama.
Jón Gerreksson var á sínum
tíma lærðastur manna á íslandi,
hafbi verið í háskólanum í Prag
og líka í París og erkibiskup í
Uppsölum. Hann bannaði
Vadstenaklaustri að styrkja hin-
ar lauslátu og tötrum kiæddu
betlikerlingar, sem lifðu á ölm-
usu frá klaustrinu, sem „séu
ungar og hraustar og vinnufær-
ar". Væri nær að láta þær vinna.
Það er gaman að hugsjónir
þessa manns, sem sjálfur dýfði
aldrei hendi sinni í kalt vatn
fyrr en honum var drekkt í Brú-
ará, skuli ennþá lifa góðu lífi
meðal íslenskra menntamanna.
Jón Erlendsson og kappar hans
ráðast á garðinn þar sem hann
er lægstur. Og nú er enginn Sig-
urður Eggerz eða Ásgeir forseti.
Atvinnuleysingjar hafa ekki gef-
ið Jóni Erlendssyni og köppum
hans umboð til að berjast fyrir
því að atvinnuleysisbæturnar
verði lagðar niður, enda hafa
þeir ekki spurt þá, sem ekki er
kannski von.
„Og sjálfir þeir íslensku,"
spurði etasráðið, „hvað segja
þeir?" Og Arnas Arnæus svaraði:
„Hver spyr ærulaust fólk?"
Aðalheimildir:
íslenskar æviskrár.
Refsivist á íslandi eftir dr. Björn
Þórðarson.
Jón Gerreksson eftir sr. Skarphéð-
in Pétursson, Skírnir 1959.
Alþingistíðindi 1928.
Höfundur er atvinnulaus.
Kvennalistann ber af leib
Konur eru allrar virbingar verð-
ar. Og þær gegna lykilhlutverki í
samfélaginu, bæði hér og um
víða veröld. Störf þeirra eru hins
vegar ekki metin sem skyldi. Því
fer víðs fjarri. Eitt Ijótasta dæm-
ib um þab er sú staðreynd, að
verk heimavinnandi kvenna eru
ekki reiknuð meb í þjóðarfram-
ieiðslu. Heimilisstörfin, sem
unnin eru að langmestu leyti af
konum, eru talin samsvara
a.m.k. 1/5 (20%) þjóðarfram-
leiðslunnar, hugsanlega tvöfalt
meiru. Ætla hefði mátt, að
kvennahreyfing hefði sett sér að
markmiði að fá þetta leiðrétt.
Lögskráður hluti heimavinn-
andi kvenna í þjóbarframleiðslu
myndi styrkja sjálfsmat þeirra
og einnig stöðu þeirra í augum
karlmanna. Það gat verið fyrsta
skrefið í þá átt, að hið opinbera
greiddi heimavinnandi konum
laun — í stað þess að eyða stórfé
í dagheimili barna.
Heimilið er í raun réttri horn-
steinn þjóðfélagsins. Þar fer
fram barnauppeldi og matar-
gerð, svo og aðhlynning sjúkra
og aldraðra. Veruíega kunnáttu
þarf til að stunda þessi störf á
fullnægjandi hátt, margra ára
nám, jafnvel í háskóla. Á þeim
vettvangi ættu konur ab beita
sér. Börn þarfnast mjög móður-
ástarinnar og abhalds af hálfu
föðurins. Það er reyndar nátt-
úrulögmál í dýraríkinu öllu, að
móöirin ali upp afkvæmin, en
LESENDUR
karldýrið, sem er líkamlega
sterkara, annist aðdrætti. For-
ustukonur vilja í dag snúa þessu
við. Þær leggja kapp á að beina
kynsystrum sínum ab heiman
og út á vinnumarkaðinn í harða
samkeppni við karlmenn.
Það er vissulega réttmætt og
sjálfsagt, að konur fái sömu
laun fyrir sömu vinnu og karl-
menn, enda víðast tryggt með
lögum. Hitt er vafasamt, ab
konur geti heimtað þau störf til
jafns við karlmenn, sem hinir
síðarnefndu eru hæfari til að
vinna. Nefna má t.d. botn-
vörpuveiöar. Reglan er sú við
ráðningar, að sá/sú fái stöðuna,
sem mesta menntun hefir og
reynslu, án tillits til kynferðis
eða aldurs, svo sem boðað er í
lagaákvæðum.
Þegar talab er um hagvöxt,
stafar hann títt af auknum
fjölda kvenna á vinnumarkaði,
en þá gleymist að draga frá
heimilisstörfin, sem konur hafa
hætt að sinna. Sú er ein villan,
sem stafar af því að reikna
heimilisstörfin ekki í þjóðar-
framleiðslunni. Það mætti vera
baráttumál kvenna númer eitt.
Margt bendir til þess, að kon-
ur almennt kjósi framar öðru að
annast sín börn og heimilið.
Það knýr þær helst út á vinnu-
markaðinn, ab karlmenn fá ekki
Góbæri og kvótaleiga
íslendingar hafa átt því láni ab
fagna að tveir síðustu sjávarút-
vegsrábherrar hafa verið í hópi
ábyrgustu stjórnmálamanna og
hafa látið skynsemi ráða í starfi
sínu, þótt mikill þrýstingur hafi
oft verib á þá um undanlát
vegna aflastýringar þeirrar sem
köllub hefur verið kvótakerfi.
Núverandi ráðherra sýndi að
mínu mati fulla ábyrgð og jafn-
framt pólitíska djörfung þegar
hann ákvað enn frekari niður-
skurð þorskveiðiheimilda, sem
nú eru komnar niður undir 150
þúsund tonn á ári.
Nú hefur sannast að aflastýr-
ingin hefur haft þau jákvæðu
áhrif sem að var stefnt, því að
þorskurinn er að „rétta við".
Alveg eins og gildir um önnur
mannanna verk, er nauðsynlegt
að endurskoða núgildandi afla-
stýringarkerfi og ef það er stað-
reynd ab brátt sé tækifæri til að
auka þorskaflann eftir margra
ára samdrátt, er ég þeirrar skoð-
unar að um leið eigi að móta
nýja stefnu í þessum málum,
nema menn telji ekkert kerfi
geta orðið betra.
Margir hafa gagnrýnt eignar-
hald einstakra útgerba á kvótan-
um og talið óeðlilegt að slík
sameign allrar þjóðarinnar skuli
ganga kaupum og sölum. Þetta
fyrirkomulag er engu að síður
staðreynd og breytingu þar á
verður ab gera með mikilli gát.
Ég held því ab verði breytinga
talin þörf, eigi þær ab verða á
þessa lund:
1. Stjórnvöld kynni reglur um
stigminnkandi „eignarkvóta",
þannig að hann verði ab engu á
10 eða 15 árum.
Frá
mínum
bæjar-
dyrum
LEÓ E. LÖVE(
Þetta væri beint framhald
minnkandi kvóta síðustu ára,
sem menn hafa þurft að sætta
sig við og allir í raun taliö sjálf-
sagðan.
Þab er hins vegar alveg nauð-
synlegt ab reglurnar verði með
þeim hætti að menn hafi góðan
tíma til að aðlagast hinum nýju
háttum.
2. Þær aflaheimildir sem
þannig falla niður, en líka aukn-
ar heimildir, verði leigðar hæst-
bjóðendum skammtímaleigu að
undangengnum útboðum —
þar sem allir íslenskir bjóðendur
standi jafnir.
Hluta aflaheimildanna mætti
binda þeim skilyrðum að aflan-
um væri landað á tilgreindum
stöðum, því ég held að mesta
óréttlæti núgildandi kerfis sé að
heimildirnar skyldu ekki ab ein-
hverju leyti vera tengdar byggð-
arlögum.
Tekjurnar af kvótaleigunni
mættu gjarna renna að ein-
hverju leyti til sveitarfélaga,
sem mörg eiga erfitt m.a. vegna
þess að kvóti hefur verið seldur
burt.
Með nýskipan í þá veru, sem
ég hef lýst hér að framan, er ég
sannfærður um að friður yrði
lengur laun, sem gera þeim fært
að sjá fyrir fjölskyldu. Að ráða
bót á því vandræðaástandi ætti
að vera takmark kynjanna
beggja.
Því hefir verið veitt eftirtekt á
seinni árum, að afbrotum meðal
unglinga fer fjölgandi og áfeng-
is- og fíkniefnaneysla þeirra
vaxandi. Virðist ýmislegt benda
til þess, að ástæður megi, ab
minnsta kosti að nokkru, rekja
til þess, að heimilin sinna í æ
minna mæli uppeldishlutverki
sínu. Spurningin mikla er þessi:
Hvernig verður næsta kynslóð
með sama áframhaldi — og sú
þarnæsta?
Hagfrœðingur
um fiskveiðistefnuna, fiskveiði-
stjórn yrði einfaldari í meðför-
um, andvirði veiðiheimildanna
yrði í samræmi við raunveru-
lega afkomu útgerðarinnar og
sveiflur í efnahagslífi eða ríkis-
fjármálum yrðu fljótt ljósar og
um leið viðráðanlegri.
Það er ekki fyrr en líða tekur á
sumar, sem ákvörbun um nýjan
kvóta þarf að liggja fyrir.
Vonandi verður tíminn nýtt-
ur til að fjalla um þetta mál og
þótt endanleg ákvörðun verði
ekki tekin fyrr en ári seinna um
breytingar eins og að ofan
greinir, er alveg nauðsynlegt að
kynning verði ítarleg og þess
freistað að sem mest sátt ríki í
þjóðfélaginu um þann kost sem
valinn verður.