Tíminn - 02.02.1996, Blaðsíða 5

Föstudagur 2. febrúar 1996

5
Horft yfir ósasvœbi Hvítár í Borgarfirbi. Vinstra megin sést Einarsnes. Ósasvæbi Haffjarbarár á Löngufjörum. Eidborg í baksýn til hægri á
MyndirEH myndinni.
Osasvæði, leirusvæöi veiðiánna
í seinasta veiðimálaþætti var fjall-
að um veiðiár sem vaxa að lengd í
átt til sjávar vegna framburðar
jarðefna. Þeirri umfjöllun verður
haldiö áfram og nú tekin fyrir
ósasvæði sérstaklega.
✓
Osasvæbi
Neðsti hluti ánna, þar sem gæt-
ir sjávarfalla, er skilgreindur í lög-
um um lax- og silungsveiöi sem
„ósasvæði". Þar segir að ósasvæði
sé sá hluti straumvatns, sem nær
frá ósi í sjó upp til þess staðar þar
sem straumlína hverfur um stór-
straumsflóö. Ós í sjó er aftur á
móti sá staður þar sem straumur
ár hverfur í sjó um stórstraums-
fjöru.
Misjafnt er frá einu vatnsfalli til
annars hversu ósasvæðið er langt
og ræðst auðvitað af því hve land
að viðkomandi vatnakerfi næst
sjó er hátt yfir sjó, auk þess sem
flóðhæð sjávar er mjög breytileg
hér við land, mest allt að 4,5-5
metrar hér á Suðvesturlandi, eins
og kunnugt er.
Hvar er ós Hvítár
í sjó?
Hvítá í Borgarfirði lengdist að
jafnaði árlega á tímabilinu 1938
til 1977 um 90 metra, ef marka
má matsgeröir um ós árinnar í sjó
frá þessum árum. Fyrir um tutt-
ugu árum var ós í sjó ákvarðaður
fast við efsta boga Borgarfjarðar-
brúar. Hvar ós í sjó er núna í
reynd er ekki ljóst hverjum sem
er. Hafi sama þróun með fram-
burð jarðefna haldið áfram, eins
og á fyrrgreinda tímabilinu,
mætti ætla að ósinn væri 1,7 km
neðan við brúna yfir Borgarfjörð.
F.n það er alls óvíst, vegna þessa
öfluga brúarmannvirkis. Hvaöa
áhrif hefur það á feril framburðar-
ins ofan þess og neðan? Það er
spurningin.
Til nánari fróðleiks og gamans
mætti hugsa sér að í fjarlægri
framtíð sé líklegt að Hvítá og
Langá á Mýrum verði með sam-
eiginlegt ósasvæði, eins og reynd-
in varð með Hvítá og Andakílsá á
liðnum áratugum, ef gengið er út
frá óbreyttu ástandi. Gagnvart
vegalengd eru um 5 km frá Borg-
arfjarðarbrú út á móts við ytri
mörk ósasvæðis Langár. Að vísu
má ætla að framburöur jaröefna
dreifist meira þegar kemur út fyr-
ir Brákarey, svo það hægir á leng-
ingu árinnar. Þá eru 10 km frá
brúnni aö ytri mörkum Borgar-
fjarðar og lýkur þar með þeirri
þrengingu, sem gerir Hvítá auð-
veldara en ella að fylla upp og
lengjast í átt til Faxaflóa sjáifs.
VEIÐIMAL
EINAR HANNESSON
Lengstu ósasvæöin
Sé vikiö aö lengd ósasvæðis,
sem er óvenju langt og líklega
með því lengsta sem þekkist hér á
landi. Þetta eru ósasvæði Laxár í
Leirársveit (Leirárvogar) og ósa-
svæði Langár á Mýrum, sem eru
um 6 km aö lengd hvort um sig.
Þá er sennilegt að ósasvæði Hvítár
hafi verið svipað að lengd og
þessi, ef marka má matið 1938 og
efri mörk ósasvæðis Hvítár þá.
Á Vesturlandi við Faxaflóa eru,
auk fyrrnefndra ósasvæða, nokk-
ur öflug ósasvæði, eins og Akraós,
ósasvæði Hítarár, Kaldárós og
Löngufjörur, en á þeim er ósa-
svæði Kaldár og Haffjarðarár. Öll
eru svæði þessi á Náttúruminja-
skrá.
Leirulón
Algengt er að menn nefni ósa-
svæði leirusvæði af augljósum
ástæðum. Þá hafa ósasvæði verið
nefnd „sjávarlón" eða „leirulón"
(Agnar Ingólfsson, Náttúruvernd-
arráö, fjölrit 1990). í þeim tilvik-
um, sem nefnd eru í spjalli þessu,
væri vissulega villandi að nefna
svæðin sjávarlón. Það er vegna
þess að sjór er utan óss straum-
vatns í sjó, sem fyrr greinir, enda
flokkar Agnar Ingólfsson ósa-
svæði þessi undir heitið „leiru-
lón". Hann segir í formála fyrr-
nefnds rits, „Sjávarlón á íslandi",
að erfitt sé að skilgreina slík fyrir-
bæri, sem hér hafa sum verið gerð
að umtalsefni, og önnur svipuð á
einhlítan hátt. ■
Rós í hnappagat R-listans
Fyrir skömmu birti eitthvert dag-
blaöanna fárra línu frétt, sem þó
var nægilega stór til þess að mig
rak í rogastans.
Fréttin sú arna gekk út á það, að
risna á vegum Reykjavíkurborgar
_ hefði dregist saman um helming
síban R-listinn tók viö búsforráð-
um í ráðhúsinu árib 1994.
Valdaklíkan í landinu og tagl-
hnýtingar hennar halda því fram
við öll möguleg tækifæri, að risna
sé nauðsynlegur þáttur í stjórn-
kerfinu, og það svo að í þeim efn-
um megi ekki skera við nögl.
Vissulega má gagnrýna borgar-
stjórnarmeirihluta R-listans fyrir
ýmislegt. Bjartsýnismenn höföu
vænst úr þeirri áttinni ferskra
strauma og frumlegrar hugsunar.
Þeim lábist að gæta þess, að í lýð-
ræbissamfélagi eru stjórnmála-
menn spegilmynd kjósenda. Og
menn skyldu ekki gleyma því, að
R-listinn hefur haldið dampi
hvað varðar félagslega þjónustu,
þótt mikið atvinnuleysi geri að-
stæður til þess erfiðari en oftast
áður, að nú ekki sé talað um við-
skilnað Davíös og félaga á borgar-
sjóbi.
Risnusparnaburinn, sem ég
nefndi hér aö ofan, er einnig rós í
hnappagat R-listans. En hann er
meira en það. Hann er lýsandi
dæmi þess sem gera ber, ekki að-
eins í stjórn höfuðborgarinnar,
heldur í stjórnkerfi ríkisins og
sveitarfélaganna vítt og breitt um
landið.
Það er ömurlegt ab horfa upp á
stjórn Ríkisspítalanna tilkynna
lokun Bjargs, heimilis fyrir geð-
sjúklinga, án þess svo mikið sem
ræða við félagsmálayfirvöld um
eðlilega yfirtöku þeirra á rekstrar-
kostnaði heimilisins. Og ekki
verður beinlínis sagt að Ingibjörg
Pálmadóttir heilbrigðismálaráð-
herra geti horft stolt framan í
landslýð, nú þegar hún gerir enn
eina aðförina að öryrkjum með
því að draga úr svoköllubum bíla-
styrk til þeirra. Ég segi „svokölluö-
SPJALL
PJETUR
HAFSTEIN
LÁRUSSON
um bílastyrk", því auðvitað er
ekki um neinn styrk að ræða,
heldur greiðslur úr sameiginleg-
um sjóði landsmanna, sem öryr-
kjar hafa lagt inná ekki síður en
aðrir. En lengi skal hlýða hinum
gljákembda ketti, sem malar í
Arnarhváli og nuddar sér utan í
hverp þann sem betur hefur í for-
mannsslag íhaldsins í þab og þaö
skiptið.
Væri nú ekki ráð að stjórnmála-
menn tækju sér R-listann til fyrir-
myndar og skæru niður risnu,
sem og annað bruðl, sem árum
saman hefur ekki aðeins kostab
stórfé, heldur einnig grafið svo
undan virðingu fólks fyrir þjóðfé-
laginu, að orðaval almennings
um stjórnmálamenn og embætt-
ismenn er ekki lengur prenthæft?
í þessu Spjalli hef ég veist nokk-
uö ab Ingibjörgu Pálmadóttur
heilbrigðismálaráðherra og því
miður ekki ab ósekju. En ég þykist
vita að sök hennar liggi ekki í ill-
um vilja. Aftur á móti virðist hún
eiga erfitt með að skilja, að sem
heilbrigðismálaráðherra er hún í
raun vamarmálaráðherra þeirra
sem höllustum standa fæti í ver-
aldlegum efnum. Til þess að
sinna því hlutverki sínu verður
hún ab standa uppi í hárinu á
auöhyggjukettinum í Arnarhváli,
í stað þess ab kemba feld hans í
hvert sinn sem hann malar eða
sýnir á sér klærnar. Og hún mætti
gjarnan leita í smiðju nöfnu sinn-
ar í rábhúsinu, næst þegar hún
leitar sparnabarleiða í heilbrigðis-
kerfinu. ■
FÖSTUDAGS-
PISTILL
í MERKI VATNS-
BERANS
Þjóðfélag með fágaða stjórnsýslu
og ærlega stjórnmálaflokka hefbi
skipt um tvo ráðherra í stjórn
landsins um áramótin. Ástæðan er
einföld: í desembermánubi féll
dómur Hæstaréttar í máli Vatns-
berans svokallaða og um leið
þungur dómur yfir íslenskum ríkis-
fjármálum. Einn sá þyngsti frá
öndverbu.
Vatnsberinn varfundinn sekur
um ab framvísa eitthundrað og tíu
virðisaukaskýrslum meb innskatti
til greiðslu úr ríkissjóði. Skýrslurnar
áttu ekki vib rök að styðjast og því
var um hrein fjársvik ab ræba.
Samtals hafði Vatnsberinn tæpar
fjörutíu milljónir upp úr krafsinu á
þrem árum.
Pistilhöfundur framvísabi einu
sinni virðisaukaskýrslu með inn-
skatti upp á nokkur þúsund krónur
og var strax kvaddur á fund gæslu-
manna ríkissjóðs meb bókhaldib
undir hendinni. Þar skoðubu menn
fylgiskjöl ofan í kjölinn og sann-
reyndu að innskattur átti við rök
að styðjast. Pistilhöfundur var
ánægður með vinnubrögð gæslu-
manna og gott viðmót.
Honum komu því vibskipti
Vatnsberans og ríkissjóbs í opna
skjöldu og var raunar þrumu lost-
inn: Kölluðu gæslumenn aldrei
Vatnsberann á sinn fund meb bók-
haldsgögnin eins og pistilhöfund á
sínum tíma? Skoðubu þeir ekki öll
gögn við fyrstu virðisaukaskýrsluna
sem barst eða þá tólftu í röðinni?
Kannski við þrítugustu skýrsluna
eða jafnvel skýrslu númer eitt-
hundrað og níu? Eða bara ein-
hvern tíma á þrem árum sem
Vatnsberinn var áskrifandi ab pen-
ingum ríkisins?
Tvö fyrirtæki koma við sögu
Vatnsberans: Fyrirtækið sem fékk
greiddan allan innskattinn og fyrir-
tækið sem átti ab greiða ríkissjóði
jafn háan útskatt á móti, en aldrei
var greiddur. Hvorugt þeirra starf-
aði að öðru leyti. Samkvæmt
skýrslum sínum fékk Vatnsberinn
eitthundrað og áttatfu þúsund
krónur í verktakalaun á hverjum
einasta degi í þrjú ár frá eigin fyrir-
tæki. Fór enginn gæslumanna rík-
issjóðs ofan í saumana á vibskipt-
um Vatnsberans við sjálfan sig á
nærri átta hundruð vinnudaga
ferli?
Þegar mál af þessum toga koma
upp úr kafinu, spyrja menn hver
annan á götuhornum: Hvenær
hættir afbrotið ab vera svik Vatns-
berans við ríkissjóð og verbur svik
gæslumanna ríkissjóðs við þjóðfé-
lagið? Hvar eru mörkin? Hverjir
bera ábyrgb?
Albert heitinn Gubmundsson og
Gubmundur Árni Stefánsson voru
hraktir úr rábherrastólum á sínum
tíma fyrir naubaómerkilegar yfir-
sjónir, ef einhverjar voru. Fjármála-
rábherra er forðagæslumabur ríkis-
sjóðs og situr í umboði forsætis-
rábherra. Saman er þeim falið ab
gæta fjársjóða landsins fyrir Vatns-
berum heimsins. Reyndar tæmdi
forsætisráðherrann líka borgarsjób
Reykjavíkur í framhjáhlaupi og þeir
félagar eru langt komnir með yfir-
drátt þjóðarinnar í útlöndum.
Hafi verið ástæða til ab vikja Al-
bert Guðmundssyni á sínum tíma,
er nú ærin ástæða til ab rábherr-
arnir tveir axli skinnin. Vatnsberinn
er ekki einn í merki vatnsberans.