Tíminn - 06.02.1996, Blaðsíða 10

10
Þri&judagur 6. febrúar 1996
Sveinbjörn Björnsson:
Menntun á ab nýtast samfélaginu
til framfara og aukinna lífsgæba
Hér fer á eftir meginhluti ræ&u
sem háskólarektor flutti vió
brautskráningu kandídata s.l.
laugardag. Þá útskrifubust alls
126 kandídatar, en auk þess
luku 20 nemendur eins árs vió-
bótarnámi frá félagsvísinda-
deild.
Millifyrirsagnir eru bla&sins, en
ræ&an er hér birt nokku& stytt.
Áöur fór þaö orð af HáSkólan-
um að þeir sem þar lykju námi
færu flestir í opinber störf. Me&
aukinni aösókn og fjölbreyttara
námsframboði hefur þetta breyst.
Nú býður Háskólinn nám til
fyrsta lokaprófs í 51 grein og viö-
bótarnám eöa meistaranám í 32
greinum. Kandídatar Háskólans
finna sér störf á flestum sviöum
þjóðlífsins. Þess eru dæmi aö þeir
skapi með þekkingu sinni ný
störf og jafnvel heila atvinnu-
vegi, svo sem í hugbúnaðariðn-
aði, og heita má að öllum stærstu
fyrirtækjum landsins sé stjórnað
af fólki með háskólamenntun.
Stúdentar gera sér vel Ijóst aö
það getur oltið mest á hug-
kvæmni þeirra sjálfra og framtaki
hversu vel menntun þeirra nýt-
ist. Áhugi þeirra og góður árang-
ur í nýsköpun og þróun, sem viö
urðum vitni aö hér áðan, fyllir
okkur bjartsýni um að menntun
unga fólksins muni nýtast samfé-
lagi okkar til framfara og aukinna
lífsgæða.
Fróðlegt er að skoða í þessu
ljósi hvernig kandídatar skiptast
á greinar undanfarin þrjú ár. Af
tæplega 800 kandídötum á ári
eru að jafnaöi 10 guöfræðingar,
40 læknar og 50 lögfræðingar.
Þetta voru hinir dæmigerðu
kandídatar til opinberra starfa og
embætta fyrr á árum. Þeir eru nú
aðeins 13% kandídatanna. Um
37% ljúka öðru starfsnámi og
ráða sig ekki síður í störf í einka-
geira en opinber störf. Þar eru
fjölmennastir um 115 viðskipta-
og hagfræöingar, 50 verkfræðing-
ar og í heilbrigðisgeiranum um
80 hjúkrunarfræðingar, 20
sjúkraþjálfar, 15 lyfjafræðingar
og 7 tannlæknar á ári. Helming-
ur kandídatanna hefur hins veg-
ar ekki lokið eiginlegu starfs-
námi, heldur almennu námi með
fjölbreytilegu vali til B.A.- eða
B.S.-prófs. Þar eru kandídatar
heimspekideildar fjölmennastir,
um 160, félagsvísindadeildar um
125 og raunvísindadeildar um
100 á ári. Þekking þessara kand-
ídata nýtist jafnt í einkageira sem
opinberum rekstri. í samanburði
við aðrar þjóðir er fjöldi kandíd-
ata sem hlutfall af þjóðinni ekki
áhyggjuefni, heldur einhæfni at-
vinnulífs og smæð íslenskra fyrir-
tækja, sem gerir þeim erfitt að
nýta sér þekkingu kandídatanna.
Að því var vikið í ræðu við braut-
skráningu fyrsta vetrardag á
liðnu ári.
Valda ekki kröfunum
Að þessu sinni vil ég gera að
sérstöku umtalsefni erfiðleika
margra námsmanna við byrjun
háskólanáms. Háskóli íslands
notar alþjóölega viðmiöun í kröf-
um sínum til prófa. Margir
námsmenn valda ekki þessum
kröfum og hverfa frá námi. Á
hverju ári innritast um 2400
nemendur til byrjunar náms í
Háskóla íslands. Um tveir þriöju
vegar sú truflun, sem veröur á
námi þeirra nemenda sem ekki
komast áfram.
Verst er þetta í heilbrigðis-
greinum þar sem fjöldi þeirra,
sem fá að halda áfram námi, tak-
markast af aðstöðu til þjálfunar á
heilbrigðisstofnunum. Þeir eru
um 30 í læknisfræði af um 170, 6
í tannlæknisfræði af um 25, 60 í
hjúkrunarfræði af um 130 og 18 í
sjúkraþjálfun af um 70. Þannig
stöðvast um 280 nemendur í
námi eftir fyrsta misseri, þrátt
fyrir að margir þeirra hafi staöist
öll próf með góðri einkunn.
Margir þeirra reyna ár eftir ár við
sama prófið, án þess að komast
áfram á þeirri braut sem þeir
kjósa.
í lögfræði er fjöldi þeirra, sem
áfram komast, ekki bundinn við
ákveðna tölu, en að jafnaði ná
aðeins um 70 af 180 tilskildum
árangri á prófum til að setjast á
annað ár. Svipaðar tölur mætti
nefna úr öðrum námsgreinum og
í heild er verið að ræöa um
vanda allt að 1400 nemenda,
eins og áður var sagt.
Þetta er vandi háskólastigsins,
sem Háskóli íslands axlar án þess
a& vera undir það búinn. Lausn
hans getur hins vegar ekki verið
mál Háskólans eins, heldur allrar
þjóðarinnar. Það væri lítill vandi
að þalda Háskóla íslands uppi, ef
hann einsetti sér að taka aðeins
inn bestu nemendurna. Hann
gæti fengið lagaheimild til að
auka svo faglegar kröfur við inn-
ritun að þaö yrði nánast undan-
tekning að nemanda hlekktist á í
námi. Skráðum nemendum
mundi við þetta hugsanlega
fækka um fjórðung, en sá nem-
endahópur sem ekki fengi innrit-
un ætti nær engra kosta völ til
háskólanáms hér á.landi. Hann
væri í blindgötu. Ef við trúum á
gildi menntunar, hljótum við að
telja æskilegt að þessir nemendur
eigi kost á námi við sitt hæfi. Það
væri afturför í menntamáluri: >
Tímamynd Tj
senda þá til annarra landa, auk
þess sem það yrði tæplega hag-
kvæmara en búa þeirn aðstöðu til
náms hér heima.
Fræðilegi grunnurinn
stúdentum ofviöa
Það er af þessum ástæðum sem
Háskóli íslands hefur ekki sóst
eftir heimild tii takmörkunar,
heldur hvatt til þess að betur
verði hugað að uppbyggingu
annarra skóla á háskólastigi sem
byðu annars konar nám en hiö
fræðilega háskólanám á vegum
Háskóla íslands. Allt nám Há-
skólans er þannig vaxið að fyrst
er lagður traustur fræðilegur
grunnur, áður en námið sveigist
að þjálfun til sérhæfðs starfs eða
rannsókna og lokaprófi með al-
þjóðlegri viðmiðun eftir 3 til 4 ár
hið skemmsta. Þab er hinn
fræðilegi grunnur sem reynist
mörgum stúdentum ofviða eöa á
ekki við þá. Þeim gæti hins vegar
vegnað ágætlega í öðru háskóla-
námi, sem legði minni áherslu á
fræðilegan grunn og rannsóknir,
en beindist þegar í upphafi að
verkmenntun og þjálfun til
starfa. Vísa að slíku námi er ab
finna í öðrum skólum á háskóla-
stigi, en þeir bjóða hins vegar
mun færri námsgreinar og geta
abeins tekið á móti fáum nem-
endum. Meginfjöldinn á ekki
annan kost hér á landi en Há-
skóla íslands. Sá fjöldi úr hverj-
um árgangi, sem hér lýkur fræði-
legu háskólanámi, er svipaður og
gerist með skyldum þjóbum, en
vib eigum ekki sambærilega
skóla og aðrar þjóðir, sem bjóða
aðgengilegra háskólanám með
áherslu á styttri námsleiöir og
verkmenntun. Ætti Háskóli ís-
lands að fara inn á þessa braut
eða ætti hann að styðja abra
skóla til þessa verkefnis? Án
beins stuðnings Háskóla ísiands
virðist vera erfitt að vinna bessu
n.ámi tiltru nemenda.
Frá brautskráningu viö Háskóla Islands.
þeirra eru að hefja nám við Há-
skóla íslands í fyrsta skipti, en
einn þriðji er að hefja nám aftur,
þar sem hann náði ekki tilskild-
um árangri. Jafnframt hverfa'um
600 frá skólanum árlega án þess
aö ljúka námi. Flestir þeirra helt-
ast úr lestinni þegar á fyrsta
námsári. Könnun meðal þeirra
bendir til þess, ab þeir sætti sig
allvel við orðinn hlut. Þetta
brotthvarf er ekki meira en gerist
við mafga erlenda háskóla, sem
ekki velja til innritunar eftir
hæfni. Þó hlýtur sú hugsun aö
veröa áleitin, hvort vib rækjum
skyldur okkar nægilega vel viö
þennan hluta námsmanna, sem
veröur frá að hverfa. Kemur nám-
iö þeim stúdentum aö gagni sem
ekki ljúka því? Hiö sama á að
einhverju leyti vib þau 800 sem
endurinnritast. Hefði þeim vegn-
ab betur í öðru námi en Háskóli
íslands býbur? Hefði Háskólinn
getað búið betur ab þeim?
Fjöldatakmarkanir
Vandi Háskólans á sér ab hluta
rætur í framhaldsskóla og þeirri
menntastefnu sem ríkt hefur. Þar
standa verknám og iðnnám í
skugga af bóknámi og njóta ekki
virbingar. Nemendur og foreldrar
þeirra óttast að verkmenntun í
framhaldsskóla leiði í blindgötu
og telja því öruggara að velja
bóknámib til stúdentsprófs. Af
viðræöum Háskólans við for-
svarsmenn iðnmenntaskóla má
ráöa að ein áhrifamesta leið til aö
auka veg verkmenntunar í fram-
haldsskóla væri að opna nem-
endum, sem því námi ljúka,
greiðari leið til náms á háskóla-
stigi en nú tíðkast. Viðeigandi
námsbrautir á háskólastigi meti
þætti verkmenntunar og reynslu
sem jafngildan undirbúning á
við ýmsa þætti sem nú felast í al-
mennu stúdentsprófi og bjóði
þeim, sem ekki eru með viðeig-
andi undirbúning undir tiltekið
Sveinbjörn Björnsson.
háskólanám, námskeið til að
bæta úr því sem á skortir. Þessi
ábending iðnmenntaskólanna er
íhugunarverð fyrir alla skóla á
háskólastigi. Verði ekkert að gert,
mun háskólastigið lenda í sama
fari og framhaldsskólarnir. En
þar lendir vandinn einkum á Há-
skóla íslands, sem er öllum stúd-
entum opinn.
Fyrstu merki þessarar þróunar
eru reyndar farin að sjást. Nem-
endum fjölgar mest í þeim grein-
um sem eru beinast framhald af
bóknámi framhaldsskólans.
Deildir Háskólans kvarta yfir
ónógum áhuga og undirbúningi
stúdenta, óvibunandi aðstæöum
sínum til að sinna nemendum
sem skyldi, og brottfall er mikið í
byrjun náms. Þar sem stúdents-
próf hafa ekki verið samræmd,
hafa deildir Háskólans ekki treyst
sér til að gera upp á milli nem-
enda við innritun, heldur tekið
þann kost að leyfa öllum að
spreyta sig fyrsta misserið, en
velja svo úr hópnum meö ströngr
um prófum. Þessi leið hefur þann
meginkost að öllum er gefib
tækifæri til að sanna sig og bæta
úr ónógum undirbúningi úr
framhaldsskóia. Gallinn er hins