Tíminn - 05.03.1996, Blaðsíða 5

Þriðjudagur 5. mars 1996
Wíx&Imw
5
Þjóbleikhúsib: TRÖLLAKIRKJA eftir Ólaf
Gunnarsson í leikgerb Þórunnar Sigurb-
ardóttur. Leikstjórn: Þórhallur Sigurbs-
son. Lýsing: Elfar Bjarnason. Búningar:
Helga I. Stefánsdóttir. Leikmynd: Gretar
Reynisson. Frumsýnt á Stóra svibinu 1.
mars.
Tröllakirkja er eitt allmargra
leikverka upp úr skáldsögum
sem hér hafa veriö sýnd á síö-
ustu árum. Stundum hefur
manni þótt sem fullmikið sé af
því gert að leika skáldsögur og
fremur óskað eftir nýjum frum-
sömdum leikverkum. í þetta
sinn er þó ekki ástæða til að
finna að verkefnavali. Leikgerö
Tröllakirkju Ólafs Gunnarsson-
ar er vel heppnuð, eftir því sem
ég fæ best séð, — og umfram allt
er hér dramatíseruð saga sem er
sannkallað þungavigtarverk
meðal íslenskra skáldsagna síð-
ustu ára. Það hefur öðrum sög-
um verið hampað meira en
þessari, vísast þótt nýstárlegri.
En Tröllakirkja er verk skrifað af
djúpri alvöru, í gamalli og góðri
raunsæishefð'. Þetta er íslensk
fjölskylduharmsaga þar sem
glímt er við trúarlegar tilvistar-
spurningar, í anda Dostojevskís
sem íslenskum lesendum — og
reyndar leikhúsgestum — hefur
verið rækilega kynntur í seinni
tíð. Maður sér sannast að segja
alltof lítið af slíkum verkum frá
íslenskum höfundum. Þess
vegna eru sögur þeirra oft eins
og flugur, stundum nostursam-
lega mótaðar, jafnvel meö yfir-
borðslitskrúði, en gleymast um
leið og þær flögra úr augsýn.
Tröllakirkja er verk af öðru tagi
og því á hún fullt erindi upp á
svið Þjóðleikhússins.
Meginþráður þessarar raun-
sæissögu kemst trúlega til skila í
ieikgerð Þórunnar Sigurðardótt-
ur. Sagan gerist í Reykjavík
1953-54. Sigurbjörn Helgason
arkitekt, alinn upp á trúuðu
heimili, átti bróður sem ætlaði
að verða trúboði en dó ungur.
Sjálfur glatar Sigurbjörn trúnni
og líkt og margir aörir við slíkar
aðstæður fyllist hann stór-
mennskuórum, önnur gildi
veröa að víkja, þar með fjöl-
skyldan, allt nema eigin metn-
aður. Hann hafði tekið þátt í
samkeppni um Hallgrímskirkju,
vann við byggingu Þjóðleik-
hússins, og nú hyggst hann
reisa tröllaukið vöruhús, must-
eri Mammons, því þar liggur
framtíðin. Til að koma því í
framkvæmd hikar hann ekki
við að misnota sér traust félaga
síns, Guöbrands trésmíöameist-
ara, sem tekið hefur ástfóstri við
hann.
En nú gerist það að Sigurbjörn
verður fyrir áfalli: kynferðisaf-
brotamaður misnotar ungan
son hans. Þetta kippir fótunum
gjörsamlega undan Sigurbirni,
hnekkir þeirri ímynd sem hann
vill halda að umhverfinu. í
blindri sjálfsdýrkun sinni á
hann sér engan bakhjarl til að
standast þetta högg. Hann hrek-
ur frá sér fjölskyiduna, ráfar
hálfsinnisveikur um bæinn og
fremur loks skelfileg'an glæp.
„Þetta er saga um mann sem af-
neitar trúarþörf sinni," segir Ól-
afur Gunnarsson í leikskránni.
„Og það má segja að hefði hann
sloppiö áfallalaust í gegnum líf-
ið þá heföi hann aldrei vitað af
því hversu nauðsynleg trúin
væri honum." Hann rís í huga
sér öndverður gegn fyrirgefn-
ingarkröfu Krists, hank Guð
verður fremur hinn strangi og
hefnandi Jahve Gamla testa-
mentisins. En hvar kemur
hefndin niður þegar eyöingarafl
hennar er leyst úr læðingi?
Hinn trúarlega, nánast spá-
mannlega þátt í verkinu má síst
vanmeta, því þar er í senn kvika
þess og undirstaða. En verkið
myndi ekki lifa sem einber
Ur Tröllakirkjunni.
Verk sem skiptir máli
prédikun, heldur því aðeins að
persónusköpun og umhverfis-
mótun sé heilsteypt og lifandi. í
þessu efni er sá bakfiskur í sög-
unni sem dugir leikgerðarhöf-
undi til aö leggja grunn aö
býsna sterkri sýningu, — sagan
þolir nokkuð svo harkalega
meðferö sem hún er beitt og
bitnar á þjóðfélagsmynd og bak-
sviði persónanna. Þórunn Sig-
urðardóttir hefur sem sé tak-
markað leikgerðina mjög við
Sigurbjörn arkitekt sjálfan-, per-
sónu hans og örlög. Eins og
verkið er lagt upp veltur sýning-
in á að hafa sterkan leikara í
hlutverki Sigurbjarnar. Og Arn-
ar Jónsson er augljóslega sá
maður, enda skilar hann hlut-
verkinu með glæsibrag. Það hef-
ur verið sagt um Arnar nýlega
að hann leiki of mikið „á rútín-
unni" í seinni tíð. Ekki er það
tilhæfulaust, og satt að segja
hafa hlutverk Arnars verið full-
einhæf um skeið. Tækni Arnars
LEIKHUS
GUNNAR STEFÁNSSON
er afburðagóð, bæði raddtækni
og líkamstækni, og nýtur hann
hvors tveggja vel í hlutverkinu.
En innri vinnan er einnig vöpd-
uð. Sigurbjörn verður í meðför-
um hans kannski öllu mýkri en
maður ímyndar sér persónuna
úr bókinni. En túlkunin er heil-
steypt og örugg í hverri grein og
Arnar nær aö sýna þráhyggju,
sjálfhverfu Sigurbjarnar og hið
tragíska niðurbrot hans einstak-
lega vel.
Stjarna sýningarinnar er svo
hinn ungi Eyjólfur Kári Frið-
þjófsson sem leikur Þórarin,
yngri son Sigurbjarnar, sem fyr-
ir misgerðinni verður. Hann var
skínandi góður, enda virktavel
fagnaö á frumsýningu. Eyjólfur
var svo sannur og eðlilegur á
sviðinu, framsögn jafnt og allur
limaburður, ,aö unun var á að
horfa.
Aðrir leikendur, stólpar Þjóð-
leikhússins, stóðu sig líka með
prýði. Anna Kristín Arngríms-
dóttir hafði sterka nærveru sem
Sunneva, kona Sigurbjarnar.
Annað meginkvenhlutverkið er
Ingiríður kona Guðbrands tré-
smíðameistara sem Guðrún S.
Gísladóttir leikur. Það er að vísu
veikt atriði, og ekki skýrara í
sögunni sjálfri, hversu þau
Helgi, eldri sonur Sigurbjarnar
og Sunnevu, laðast hvort að
öðru. Helgi er knattspyrnu-
kappi, en ógæfa Sigurbjarnar
hittir hann líka. Hann er leik-
inn af Hilmari Jónssyni. Systur
hans Vilborgu leikur Margrét
Vilhjálmsdóttir, og verða per-
sónugerðir beggja takmarkaðar,
frekar eins og útlínur, en það
stafar af þeirri stefnu sem hér er
tekin, að leggja allan þungann á
Sigurbjörn. Það bitnar á Vil-
borgu sem nokkuð segir af í sög-
unni. Annars er meðferð þeirra
Hilmars og Margrétar fullnægj-
andi innan þessa þrönga ramma
leikgeröarinnar, og sama er að
segja um Ragnar, elsta son
Sunnevu sem Sigurbjörn knúði
til að láta frá sér; hann er leik-
inn af Sveini Þ. Geirssyni.
Jóhann Sigurðarson leikur
hrekklausa góðmennið Guð-
brand, smekkvíslega en átakalít-
ið. Eins og í klassískum harm-
leikjum er þab sá besti sem
ógæfan hittir. Róbert Arnfinns-
son og Bryndís Pétursdóttir fara
létt með að skila foreldrum
Sunnevu, Geir, hinn harða patr-
íark, og Rósu konu hans sem ex-
ar bara við D eins og bóndinn;
Róbert bætti þarna vel dregnum
karli í myndasafn sitt. — Helga
Bachmann kemur fram sem Sig-
urlaug móðir Sigurbjarnar, í at-
riðum úr fortíðinni, sem verða
að koma inn til að skýra per-
sónugerð hans. Helga gerði
þetta eins og vænta mátti. Ann-
að atriði, sem leysa verður meb
því að rjúfa raunsæissviðsmynd,
er að Sunneva stígur fram og
segir draum sinn, en draumar
gegna nokkru hlutverki hér, líkt
og við þekkjum úr íslendinga-
sögum.
Að lokum er að nefna Ingvar E.
Sigurðsson sem leikur lítið hlut-
verk, hinn beygba ógæfumann
Ketil, örlagavaldinn sjálfan í
harmsögu Sigurbjarnar og fjöl-
skyldu hans. Ingvar var ágætur í
því atriði þegar Sigurbjörn sækir
hann heim meb Biblíuna, einu
spennuþrungnasta atriði verks-
ins, og þar náði samleikur þess-
ara snjöllu leikara, Arnars og Ing-
vars, að rísa hátt yfir meöal-
mennskuna. — Sviðsmyndin er
stílfærð, raunar um of fyrir raun-
sæisverk af þessu tagi, baksviðið
vítt, en borðið (altarið?) þjónar
miklu hlutverki. Ljósabeitingin
og músík Hjálmars Ragnarssonar
eru gób stob í að skapa hina réttu
stemningu. Samspil ljóss og
skugga er mjög þýðingarmikiö
áhrifabragð í verki af þessu tagi.
Tröllakirkja er þannig dæmi
um vel heppnaða leikgerð sögu:
heillegt og markvisst verk sem
stendur fyrir sínu á sviðinu, þótt
það gefi ekki fullnægjandi
mynd af heimi sögunnar, enda
ekki við að búast. En hér er
vissulega á ferð verk sem skiptir
máli og óhætt er að mæla með.
TÓNLIST
SIGURÐUR STEINÞÓRSSON
Síðasta lagið var svo The Braes
of Ballandine eftir Edward Mill-
er (1730-1807), lag í skoskum
stíl þótt skáldið væri enskur org-
elleikari.
Camilla Söderberg er okkar
langfremsti blokkflautuleikari
og ótrúlega flínk að spila á þess-
ar hljóðpípur sem spanna raun-
ar heila fjölskyldu, frá bassa-
blokkflautu til sópraníno. Þegar
maður heyrir Camillu spila af
slíkri fimi á takkalaus hljóðfæri
verður skiljanlegt að fornmenn
gátu yfirleitt spilað hin snún-
ustu verk á frumklarinettu, fa-
gott eða flautu — líkt og Egill
Skallagrímsson gat ort drótt-
kvætt þótt nútímaskáld láti sér
nægja „frjálst flug andans óheft
af viðjum formsins".
Snorri Örn spilaði líka á mörg
hljóðfæri: lútu, bassalútu og
smágítar. Snorri Örn er sömu-
leiðis okkar helsti lútumaður,
en þó þótti mér honum takast
best upp í Fernando Sor, þ.e. á
gítarinn, því sú tónlist var
hljómfegurst.
Pípur og lútur
Camilla Söderberg og Snorri
Örn Snorrason skemmtu gest-
um háskólatónleika 28. febrúar
með blokkflautu-, lútu- og gítar-
leik. Efnisskráin spannaði þrjú
skeið tónlistar — endurreisn,
barokk og klassík, sem hér á
landi falla í stórum dráttum
saman við embættisskeib bisk-
upanna Guðbrands Þorláksson-
ar á Hólum (um 1600), Jóns Ví-
dalíns í Skálholti (um 1700) og
loks Hannesar Finnssonar og
Geirs Vídalíns (kringum 1800).
Fulltrúi endurreisnartón-
skálda var að vonum John Dow-
land (1562-1626), eitt af höfub-
tónskáldum Breta og kunnur
hér á landi fyrir það að hafa ver-
ib um skeið við hirð Kristjáns
IV., herkonungsins danska. Bar-
okkmenn voru þrír, bresku tón-
skáldin Godfrey Finger, Jerem-
iah Clarke, John Eccles, og öll
verkin úr bókinni Division Flute
sem kom út í Englandi í tveimur
bindum á árunum 1706-1708.
Þriðja skeiðið, klassíkina,
kynntu listamennirnir með
blokkflautusóló eftir Ernst
Kráhmer og gítarsóló eftir Fern-
ando Sor. Camilla lét þess getið,
að Stef og tilbrigbi op. 24 eftir
Krahmer væri samið fyrir
frænku blokkflautunnar, csakan
að nafni, en tónskáldið var ein-
mitt talinn besti csakanleikari
veraldar á sinni tíð. Hljóðfærið
er ungverskt, og á fyrri hluta 19.
aldar þótti rómantíkerum kurt-
eisi að hafa það sem hluta af
göngustaf sínum og taka lag og
lag úti í náttúrunni, við fugla-
klið og fossanið eins og þar
stendur. Snorri spilaði tvær æf-
ingar Fernandos Sor á smávax-
inn rómantískan gítar, og söng
sá fagurlega.
Camilla Söderberg og Snorri Örn Snorrason.