Tíminn - 01.05.1996, Blaðsíða 12

12
Mi&vikudagur 1. maí 1996
Tekur samkeppni ekki til ríkja?
„Samkeppnishæfni" er orb án
merkingar, þegar það er haft um
búskap þjóða. ... Helstu þjóðir
heims eiga ekki ab umtalsverðu
marki í samkeppni hver við
aðra." Sú er hin athyglisverða
fullyrðing Pauls Krugman, pró-
fessors vib Massachusetts Ins-
titute of Technology og ef til vill
helsta skapandi hagfræðings
sinnar kynslóðar, í síðasta hefti
Foreign Affairs." Á þessum orð-
um hefst ein forystugreina Ec-
onomist 30. apríl 1994.
í forystugreininni segir enn:
„Mun Krugman hafa á réttu að
standa? Ríkisstjórnum er gjarnt
að setja fram stefnu sína í efna-
Free Banking and Monetary Retorm, eft-
ir David Clasner. Cambridge University
Press.
Að breyttri stöðu seðla-
banka var vikið í grein í Fitt-
ancial Times fyrir nær tveimur
árum, 9. júní 1994, í tilefni
300 ára afmælis Englands-
banka og þá um leiö ab bók
þessari, sem út kom fyrir sjö
árum, 1989: „Hvernig hyggj-
ast seðlabankar verða við
skyldum sínum í peningamál-
um?"
„í vaxtamálum virðast seðla-
bankar raunar í vaxandi mæli
láta peningamarkaði ráða ferð-
inni fremur en að taka frum-
kvæði. Satt að segja hafa sumir
rýnendur þessara mála orð á, að
upptaka starfshátta seðlabanka
hafi verið misráðin. Alla tíð hef-
ur til staðar verið skóli frjálsrar
bankastarfsemi, sem einatt hef-
ur talið einokun seðlabanka á
útgáfu seðla orka tvímælis.
hagsmálum sem viðbrögð við
kröfum samkeppni á alþjóðleg-
um markaði (Bretland nú enn
einu sinni). Kjósendum er það
ekki að skapi. ... Alla jafna eru
efnahagsmál rædd eins og
merking felist í „samkeppnis-
hæfni". ... Og föllumst við á
það: „Samkeppnishæfni er of
nytsamlegt orð til að verða nið-
ur lagt."
Þegar fyrirtæki eru annars
vegar, fellst Krugman á að „sam-
keppnishæfni" hafi skýra merk-
ingu: Fyrirtæki er samkeppnis-
hæft, ef það getur selt varning
sinn á markaðsverði með hagn-
aði. Samkeppnishæfur þjóðar-
Undir með þeim skóla hafa á
síðari árum tekiö boðendur
samkeppni í gjaldmiðilsmálum,
ekki aðeins landa á milli heldur
líka einkaaðila á milli."
„Til skamms tíma hafa boð-
endur þessa ekki haft greið svör
við þessum tveimur spurning-
um: Úr því að opinberar tak-
markanir ná aðeins til seðla og
myntar, þótt peningar felist að
mestu leyti í innstæðum í bönk-
um og ýmis konar fjármálaleg-
um skuldbindingum — hvers
vegna er nú ekki samkeppni um
framboð peninga? Úr því að
bankar, sem ekki lutu eftirliti,
svo sem hinir skosku snemma á
19. öld, er svo oft er til vitnað,
gáfu út seðla innleysanlega við
gulli og silfri — hvernig gátu
þeir átt í samkeppni um fram-
boð peninga?"
„Um síðir er í leitir kominn
hagfræðingur, sem beinlínis
bregst við þessum spurningum
búskapur verður skilgreindur að
áþekkum hætti: Hann leggur til
varning og þjónustu með hagn-
aði á alþjóðlegu markaðsverði.
Fyrirtæki getur orðið ósam-
keppnishæft og þjóðarbúskapur
líka. Frá 1980 til 1985 hækkaði
gengi dollars um meira en 50%,
þannig að tilkostnaður hækkaði
hlutfallslega meira í Bandaríkj-
unum en utan þeirra. Banda-
rískum fyrirtækjum gekk verr ab
flytja út með hagnaði og þau,
sem framleiddu fyrir innlendan
markað, sættu harðnandi út-
lendri samkeppni. Samkeppnis-
hæfni bandarísks þjóðarbúskap-
ar minnkaði. Eftir 1985 féll
án snefils af þeirri sérvisku, sem
hagfræðingar skóla þessa eru
svo oft haldnir. Fyrri spurning-
unni svarar hann með því að
taka undir það, að peninga-
markaðir geti myndað og myndi
margs konar peninga, jafnvel
þótt hljóði á gildandi myntein-
ingar. Helsta dæmi hans er af
mörkuðum evró-gjaldmiðils. ...
En gagnstætt mörgum boðend-
um frjálsrar bankastarfsemi,
fellst hann á að til staðar hljóti
að vera grunn- gjaldmiðill með
stöðugt verðgildi, sem virðing-
arkærir bankar skipti í innstæð-
um sínum, ef nauðsyn beri til."
„Að fordæmi margra hagfræð-
inga um síðustu aldamót, svo
sem Alfreds Marshall og Irvings
Fisher, leggur David Glasner til
upptöku tilhnikanlegs gullfótar,
sem gjaldmiðlar landa verði
innleystir við, en á breytilegu
gengi með tilliti til stöbugs verð-
lags." ■
gengi dollars líka og samkeppn-
ishæfni Bandaríkjanna óx."
„Höfuðatriðið er að líkja ekki
samkeppnishæfu fyrirtæki um of
við samkeppnishæfan þjóðarbú-
skap; með þeim skiljast fljótlega
leiðir. ... Ósamkeppnishæft fyrir-
tæki verður gjaldþrota, en ósam-
keppnishæfur þjóbarbúskapur
ekki. Hvers vegna? í fyrsta lagi
sakir þess að í þjóbarbúskap fer
megnið af framleiðslunni alla
jafna til neyslu innanlands;
hversu ósamkeppnishæfur sem
þjóðarbúskapur er, er mestallri
starfsemi hans áfram haldið. í
öbra lagi, þegar tvö fyrirtæki
keppa, vinnur annab en hitt tap-
ar; þegar tvö þjóðarbú „keppa" (í
vibskiptum) geta bæði haft af því
ávinning sakir lögmálsins um
„hlutfallslegan tilkostnab" án til-
lits til hvort annað er hinu sam-
keppnishæfara. í þriðja lagi, þótt
ósamkeppnishæft fyrirtæki geti
ekki lækkað tilkostnað sinn, gerir
ósamkeppnishæft þjóðarbú það
að einum eða öðrum hætti. Hug-
um að landi, sem orðiö er ósam-
keppnishæft fyrir sakir verð-
bólgu; innan tíðar verður það aft-
ur samkeppnishæft sakir lítillar
verðbólgu um skeið, eða, ef svo
fer ekki, fyrir sakir gengisfelling-
ar."
„Það, sem mestu varðar þjóðar-
bú, er ekki samkeppnishæfni
(sem komin er undir samanburði
við önnur lönd), heldur fram-
leiðni innanlands (sem kallar
ekki á samanburb). Ef Bandaríkin
auka framleiðni á starfsmann um
1% á ári, munu lífskjör batna um
nálega 1% á ári, hvort heldur
framleibni utan lands vex hraðar
eða hægar." — Era þessar hug-
leibingar Kragmans nokkurt
tímanna tákn? ■
EFNAHAGSMÁL
Veróna-rábstefnan:
Tvö þrep
í peninga-
málum ESB?
Um helgina 13.-14. apríl 1996
sátu fjármálaráðherrar og seðla-
bankastjórar aðildarlandanna
fimmtán að ESB rábstefnu í Ver-
óna um skipan evrópskra pen-
ingamála í framtíðinni. Aðra
ráðstefnu munu þeir sitja í Flór-
ens 21.-22. júní í sumar. Beindu
þeir tilmælum til Evrópsku pen-
ingastofnunarinnar og peninga-
nefndar ESB um að leggja fyrir
þá ráðstefnu álitsgerð um gang-
verk evrópskra gengja (ERM) og
skorbur við halla á fjárlögum.
í umræðum á ráðstefnunni í
Veróna kom fram, að rábherr-
arnir og bankastjórarnir töldu,
að þær fyrirhuguðu skorður vib
halla á fjárlögum, að ekki færi
fram úr 3% af vergri þjóðarfram-
leiðslu, væru of víðar. í ræðum
þeirra kom líka fram, að vænta
megi að öll aðildarlöndin fimm-
tán taki ekki samtímis upp hinn
fyrirhugaða evrógjaldmiðil. Og
fram kom líka, að gjaldmiðlum
þeim, sem uppi verður haldið,
verði sett sveiflumörk, 15%
bæði upp yfir og niður fyrir
jafnvirði. „Breski fjármálaráð-
herrann, Kenneth Clarke, sagði
að Bretland mundi ekki taka
þátt í gangverki gengja, en tók
ekki af skarið um hvort til pen-
ingalegrar samfellingar gengi."
Þetta kom fram í Intemational
Herald Tribune 15. apríl 1996.
Er staða seðlabanka aö breytast?
Pósthús á hjólum
í mars á þessu ári leggja Svíar
alveg nibur ab abgreina póst
um borb í jámbrautarlestum.
Þessi starfsemi hefir verib um
borb í járnbrautarlestum
þeirra allt frá árinu 1862. Þá
var tekib vib pósti á hverri
jámbrautarstöb og hann
stimplabur og abgreindur um
borb í lestunum. Póststimpl-
amir, sem til þessa vom not-
abir, vom kallabir ferba-
stimplar. Þeir bám oftast nafn
beggja endastöbva lestanna.
Sá, er þátt þennan ritar, átti
þess kost að vera með í 100 ára
afmælisferð einnar línunnar, frá
Ósló til Svíþjóðar. Var þetta
mikill vibburður og komið við á
nokkram stöðum á leiðinni.
„Póststimplar" leibarinnar voru
sýndir í „Póstklefanum" og
einnig margt fleira sem við átti,
eins og til dæmis pokar, innsigl-
isstengur og eyðublöð þess
tíma, sem lestin hafði verið
„póstlest". Yfirmenn Pósts og
síma ferðuðust með og höfðu
með sér ýmis skemmtileg gögn,
sem við gestirnir fengum að
skoða.
Þann 29. mars kom svo út sér-
stakt minningarfrímerki til að
minnast loka þessa tíma í póst-
sögunni, járnbrautarpóstsins frá
1862 til 1996. Nefnist útgáfan
„Póstvagnar 1862-1996".
Fyrsti póstvagninn var inn-
réttaður fyrir járnbrautarleiðina
Stokkhólmur-Gautaborg, þegar
sú sérleið var opnuð. Þarna var
ekki aðeins fluttur póstur milli
FRIMERKI
SIGURÐUR H. ÞORSTEINSSON
endastöðva, heldur var einnig
tekið á móti pósti á öllum við-
komustöðum, bæði í pokum og
lausum pósti. Þá var einnig af-
hentur póstur á hverjum við-
komustað. Þannig var póstklef-
inn einskonar opinn póstpoki,
samanber „AV 2" í fluginu, þar
sem í var sett og úr var tekið á
hverri viðkomustöð. Innihaldið
tæmdist svo ekki fyrr en á enda-
stöð.
Það mun svo hafa verið í
kringum 1930 sem mest var af
póstvögnum hjá Sænsku járn-
brautunum. Þá urðu þeir um
258 og mátti þá segja að póst-
vagn væri á hverri leið sem lest-
irnai_gengu á. Síðan 1960 hefir
svo þessum póstklefum fækkað
hægt og jafnt og í framhaldi af
því er svo allur póstur aðgreind-
ur í póstafgreiðslum á póstmið-
stöðvum og í pósthúsum.
Oft var þröngt í póstklefanum
og þar var unnið í kapphlaupi
við tímann. Lestirnar voru
hraðskreiðar og allt varð að vera
tilbúið á næstu stöð. Þetta
kenndi póstmönnum að vinna
saman í miklum þrengslum og
sýna umburðarlyndi, og vissu-
lega þurfti mjög svo hæfa starfs-
menn við þessar aðstæður.
Verkhæfni þessara manna var
rómuð hvar sem leið þeirra lá
síðar í póstkerfinu.
Þeir, sem unnu á pósthúsinu í
Esjunni, hafa átt við eitthvað af
þessum erfiðleikum að stríða, að
minnsta kosti þrengslin.
Myndefni frímerkisins er nú-
tíma póstvagn og mynd frá
störfunum um borð í póstklefa.
Myndin er „collage" eftir Ulf
Wahlberg, sem hann gerði eftir
ljósmyndum Svens Tidemann.
Lars Sjöblom gróf frímerkið,
sem er prentað í þriggja lita stál-
stungu. Það er framleitt í rúllum

100
so
Sigurdur H
Aj'nerhrauni
Thoratsineson,
4,
IS-22o HnPnorf irtli,
Sœnska frímerkib, sem minnist endaloka járnbrautarpóstvagnanna.
og verðgildið er 6,00 Skr. og er
það Evrópuburðargjald í Sví-
þjóð.
Evrópa
Þá verða sænsku Evrópumerk-
in að þessu sinni með myndum
tveggja kvenna, eins og víðar.
Það eru þær Astrid Lindgren og
Karin Kock. Þessi merki koma út
þann 24. maí.
Ekki þarf að kynna Astrid
Þýskt bréf til íslands. Þarna borga Þjóbverjar um 7 0 krónum meira en vib
fyrir svarbréfib.
myndum Leifs Jansson og Pika
Pressfoto, Piotr Naszarkowski og
Martin Mörck hafa síðan grafið
merkin.
Frímerkin eru síðan gefin út í
fjögurra frímerkja heftum,
prentuð í stálstungu og er verð-
gildi þeirra 6,00 Skr., sem hæfir
vel, þar sem það er burðargjald
til Evrópu frá Svíþjóð.
Höfum við nokkuð veitt því
athygli að hingað til höfum vib
aðeins þurft að borga 35,00 ískr.
fyrir bréf til Evrópu? Á það skal
bent ab hver og einn getur
margfaldab fyrir sig hversu mik-
ið ódýrara er að senda bréf frá
íslandi til meginlands Evrópu
en frá t.d. Svíþjóð eða hinum
Norðurlöndunum. Þá má einn-
ig geta þess, að það kostar eitt
þýskt mark að senda bréf hing-
ab, en 35,00 ískr. eins og áður
sagði, ab senda bréf héðan. Þar
munar að vísu ekki eins miklu,
en hversu lengi getur þetta
gengið? ■
Lindgren fyrir lesendunum.
Hún og barnasögurnar hennar
hafa bæði áður verið myndefni
á frímerkjum, auk þess sem þær
hafa orðið heimsfrægar á bók-
um og kvikmyndum.
Karin Kock var hinsvegar
fyrsta konan, sem varð rábherra
í Svíþjóð. Það eru því margskon-
ar kvenímyndir sem verða á
Evrópumerkjum á þessu ári.
Inga-Karin Erikson hefir
teiknað myndirnar eftir ljós-