Tíminn - 15.05.1996, Blaðsíða 5

Miðvikudagur 15. maí 1996
5
Halldór Ásgrímsson:
Stuðningur vib útflutnings-
fyrirtæki forgangsverkefni
Grein þessi er að mesta samhljóða
ávarpi, sem Halldór Ásgrímsson
utanríkisráðherra flutti á hádegis-
verðarfundi utanríkisráðuneytis-
ins um atvinnustarfsemi og fjár-
festingar íslendinga erlendis þann
13. maís.l.
Sókn íslenskra fyrirtækja er-
lendis hefur veriö með öðr-
um áherslum undanfarin ár
en áður. Fyrirtæki, sérstaklega í
sjávarútvegi, hafa ráðist í rekst-
ur og fjárfestingar víða um lönd
þar sem samvinna hefur tekist
vib útlendinga um veiðar,
vinnslu og -íölu sjávarafurða.
Fyrirtæki hafa unnið þar braut-
ryðjendastarf sem stjórnvöld
verða að styðja við bakið á. Sá
stuðningur verður fyrst og
fremst að vera í því fólginn að
búa fyrirtækjum þannig rekstr-
arumhverfi að þau búi við sam-
bærilegar aðstæður og erlendir
keppinautar þeirra. Hið opin-
bera verður einnig eftir því sem
aðstæður leyfa hér á landi, að
auðvelda fjármögnun verkefna
meðal annars í samstarfi við al-
þjóðabanka og sérhæfða fjár-
festingasjóði.
Ríkisstjórnin hefur frá upp-
hafi lagt á það áherslu að stuðn-
ingur við fyrirtæki í útflutningi
væri forgangsverkefni og að
þessu hefur verið unnið mark-
visst meðal annars í samstarfi
við aðila sem koma ab útflutn-
ingsmálum. Vegna hinna sér-
stöku aðstæðna hér á landi ger-
ist þetta ekki á einni nóttu.
Einkafyrirtæki verða að feta
þessa nýju stigu af varfærni. ís-
lensk fyrirtæki eru ekki það stór
eða fjárhagslega sterk að þau
þoli stór skakkaföll á erlendri
grundu.
Á síðasta ári var skipuð nefnd
á vegum utanríkisráðuneytisins,
meb þátttöku iðnaðar- og vib-
skiptaráðuneytisins, sjávarút-
vegsráðuneytis, Útflutningsráðs
íslands, Þróunarsjóðs sjávarút-
vegsins og Iðnþróunarsjóðs.
Þessari nefnd er ætlað það hlut-
verk að gera tillögur um hvernig
ríkisstjórnin geti stutt við bakið
á íslenskum fyrirtækjum sem
stunda atvinnurekstur erlendis
eða hafa hug á að fjárfesta er-
lendis. í þessu starfi hefur verið
reynt að fá sem heildstæðasta
mynd af því sem betur mætti
fara og gera tillögur til úrbóta.
Einnig hefur verið kannað
hvernig grannríkin búa að fyrir-
tækjum sem eru í varanlegri at-
vinnustarfsemi.
íslendingar hafa reynt að laða
erlendar fjárfestingar hingað til
lands rriéðal annars með því að
afnema flestar hindranir á fjár-
festingu hér á landi nema í sjáv-
arútvegi. Á vegum stjórnvalda
er unnið markvisst kynningar-
starf og fyrirgreiðsla við hugsan-
lega erlenda fjárfesta hefur verið
stórefld. Fjárfestingum íslend-
inga erlendis hefur minni
gaumur verið gefinn af hálfu
stjórnvalda.
Þjóðhagslegt gildi fjár-
festinga
Reynt hefur verið að meta
hvaða þjóðhagslegt gildi er af
fjárfestingum íslendinga er-
Þ---------------
VETTVANGUR
„Það er álit forsvars-
manna fjölda ríkisfyrir-
tœkja og stofnana að
starfsemi þeirra hafi yfir
að ráða sérhœfðum tœkj-
um sem með einkaaðil-
um mœtti selja beint eða
í samstarfi við útlend-
inga með stofhun fyrir-
tœkja erlendis. Jafhframt
hafa einkafyrirtœki, ekki
síst á sviði hugbúnaðar,
sýnt áhuga á samstarfi
við stofnanir ríkisins um
að koma þeim á markað
erlendis. Opinber fyrír-
tœki hafa þegar tekið
þátt í íslenskrí útrás með
einkafyrírtœkjum."
lendis. Þar er um bein áhrif á út-
flutningstekjur að ræða, því ná-
in tengsl eru á milli fjárfestinga
íslenskra fyrirtækja og markaðs-
setningar íslensláa afurða er-
lendis. Það leiðir síðan til auk-
inna þjóðartekna og bættra lífs-
kjara. Einnig styrkir fjárfesting
markaðsstöðu íslenskra fyrir-
tækja erlendis og dregur úr við-
skiptakostnaði og óvissu. Skýr
dæmi eru um að erlend fjárfest-
ing íslenskra sjávarútvegsfyrir-
tækja hafi skapað tækifæri fyrir
útflutning á vöru, þjónustu og
þekkingu sem tengjast sjávarút-
vegi. Jafnframt getur erlend fjár-
festing verið leið til að öðlast
reynslu og þekkingu sem erlend
fyrirtæki búa yfir.
Á íslandi er vaxandi iðnaður
sem tengist sjávarútvegi og
margt bendir til að hraðan vöxt
hans undanfarin misseri megi
að hluta rekja til varanlegrar at-
vinnustarfsemi sjávarútvegsfyr-
irtækja erlendis. Útflutningur
iðnaöarvara til landa þar sem ís-
lensk umsvif eru hvað mest,
eins og Chile, Mexíkó og Nami-
bíu, sem varla var getið í út-
flutningsskýrslum fyrir örfáum
árum, nemur nú hundruðum
milljóna króna og fer vaxandi.
Vöruútflutningur til Namibíu
nam í fyrra um 145 milljónum
króna og við það má bæta sölu á
þjónustu vegna endurbóta á
togara. Ef allt gengur að óskum,
má gera ráð fyrir að í tengslum
við starfsemi íslenskra fyrir-
tækja á Kamtsjatka í Rússlandi
verði fluttar út vörur og þjón-
usta fyrir verulegar upphæbir á
næstu misserum.
Samkeppnisstaða ís-
lenskra fyrirtækja
Forsvarsmenn margra fyrir-
tækja sem starfa erlendis telja
smæð íslands frekar styrk en
veikleika, ekki síst meðal smá-
þjóða sem stendur stuggur af
samstarfsaðilum frá stærri ríkj-
um. Þab styður þessa kenningu
að íslenskum fyrirtækjum hefur
orðið vel ágengt í nokkrum
smáríkjum, til dæmis í Namibíu
og Litháen. í Eistlandi, Lettlandi
og á Falklandseyjum eru verk-
efni að komast á rekspöl og
þannig mætti áfram telja.
Smæðin og sérhæfingin eru líka
talin styrkur í ýmsum stærri
ríkjum, svo sem Kína og Víet-
nam.
íslensk fyrirtæki búa ekki við
nægilega góða samkeppnis-
stöðu á mörgum sviðum.
í fyrsta lagi má nefna ýmis
réttindamál íslenskra fyrirtækja
með starfsstöðvar erlendis og
starfsmanna þeirra. Fyrirtækj-
unum þykir bagalegt að starfs-
fólkið, sem þarf að dvelja lang-
dvölum í fjarlægum löndum,
skuli missa ýmis réttindi sem
tengjast almannatryggingum,
til dæmis hvað varðar greiðslu
sjúkrakostnaðar. Annað mál,
sem oft er nefnt, en er sennilega
erfiöara viðfangs, tengist skóla-
göngu barna og unglinga.
í öbru lagi ríkir óvissa um
skattlagningu starfsmanna ís-
lenskra fyrirtækja erlendis,
meðal annars varðandi kostnað
sem dreginn er frá dagpening-
um sem greiddir eru vegna lang-
dvalar erlendis. í mörgum til-
fellum er um að ræða einstak-
linga sem halda heimili hér á
landi. Oft er heimilishaldið tvö-
falt. Mál af þessu tagi hafa verið
til meðferðar hjá skattayfirvöld-
um og kjör þessa fólks eru
óvissu háð. Slíkt gengur ekki til
lengdar, hvorki fyrir starfsfólkið
né fyrirtækin, sem mörg eru í al-
þjóðlegri samkeppni. í mörgum
grannríkjum eru reglur skýrari
og oft rýmri.
í þriðja lagi má nefna að ís-
land hefur gert tiltölulega fáa
tvísköttunarsamninga. Tví-
sköttunarsamningar geta haft
veruleg áhrif á samningsstöðu
fyrirtækja. Sé slíkur samningur
ekki fyrir hendi, skapast marg-
vísleg vandamál. Nýlegt dæmi
er um að skattayfirvöld viðkom-
andi lands hafi haldið eftir
hluta af samningsfjárhæð sem
tryggingu fyrir skattgreiðslum
íslenskra starfsmanna, sem aug-
ljóslega er bagalegt fyrir viö-
komandi fyrirtæki. íslensk
stjórnvöld hafa á undanförnum
misserum reynt að hraða gerð
slíkra samninga.
í fjórða lagi má nefna að gerð
marghliða og tvíhliða fjárfest-
ingasamninga getur greitt fyrir
viðskiptum. Iðnaðar- og við-
skiptaráðuneytið er þátttakandi
í gerð marghliða fjárfestinga-
samnings á vegum OECD. Sú
vinna er komin á góðan rekspöl
og ef að líkum lætur veröur
gengiö frá samningi sem felur í
sér gagnkvæmar fjárfestingar-
tryggingar innan OECD
snemma á næsta ári. í framhald-
inu er ætlunin að fjölga aðildar-
ríkjum að fjárfestingasamningi
þessum.
Almennar stubningsab-
gerbir stjórnvalda
En hvað geta stjórnvöld gert
til að greiða fyrir áformum fjár-
festingaaðila? Forsvarsmenn
fyrirtækja sem starfa erlendis
hafa bent á gagnsemi opinberra
heimsókna æðstu ráðamanna.
Einstakar fjárfestingar íslend-
inga má rekja til heimsókna
ráðherra og viðskiptasendi-
nefnda til viðkomandi landa.
Bent hefur verið á að rétt sé aö
skoða:
- hvort ráðuneytin eigi að gera
sameiginlega áætlun um ráð-
herraheimsóknir á helstu mark-
aði íslenskra fyrirtækja;
- erlendum opinberum heim-
sóknum veröi beitt í þágu at-
vinnulífsins, ekki síst varanlegr-
ar atvinnustarfsemi íslendinga
erlendis, og
- opinberar heimsóknir ýerði
farnar með þarfir fyrirtæl^janna
að leiöarljósi og skipulag þeirra
verði í nánu samstarfi við
stjórnendur fyrirtækjanna.
Með þessu átaki verði þess
freistað að styrkja stöðu ís-
lenskra fyrirtækja á erlendri
grund og koma á beinum
tengslum þeirra við viðkomandi
stjórnvöld.
Þáttur opinberra fyrir-
tækja
Þaö er álit forsvarsmanna
fjölda ríkisfyrirtækja og stofn-
ana að starfsemi þeirra hafi yfir
að ráða sérhæfðum tækjum sem
með einkaaðilum mætti selja
beint eba í samstarfi við útlend-
inga meb stofnun fyrirtækja er-
lendis. Jafnframt hafa einkafyr-
irtæki, ekki síst á sviði hugbún-
aðar, sýnt áhuga á samstarfi við
stofnanir ríkisins um ab koma
þeim á markað erlendis. Opin-
ber fyrirtæki hafa þegar tekið
þátt í íslenskri útrás með einka-
fyrirtækjum. Nægir í því sam-
bandi að nefna SKÝRR, Póst og
síma, Vegagerð ríkisins, Hita-
veitu Reykjavíkur, Flugmála-
stjórn og Vita- og hafnamála-
stofnun. Forráðamenn sumra
þessara stofnana hefur þótt
skorta skýrar lagaheimildir til
þátttöku í áhætturekstri og hafa
þeir ýmist stofnað til rekstrarins
á grundvelli sérstakra laga þar
að lútandi eða með heimild frá
viðkomandj ráðherra. Reynslan
hefur leitt í ljós að íslensk fyrir-
tæki í verkefnaútflutningi eiga
oft í vök að verjast sökum
smæðar sinnar. Eignaraðild
stórra fyrirtækja getur verið
þeim mikill styrkur. Einnig þyk-
ir opinber þátttaka í fyrirtæki
gæðastimpill á tilteknum ört
vaxandi mörkuðum þar sem
enn er mikil ríkisforsjá í efna-
hagslífinu.
Með hliðsjón af þessu þarf að
skoða eftirfarandi atriði:
- að ríkisfyrirtæki fái heimild
til að taka beinan þátt í vel skil-
greindum nýsköpunar- og þró-
unarverkefnum með einkaaöil-
um á sínu sviði, og
- að ríkisfyrirtæki og stofnanir
ríkisins afli sér heimilda til að
ráðuneyti sem þau heyra undir
leggi visst hlutfall af veltu eða
hagnaði í sjóð sem nýta má til
þátttöku í áhætturekstri.
Fjármögnun verkefna
Varanlegri þátttöku í atvinnu-.
rekstri á erlendri grund er æ
meiri gaumur gefinn í mörgum
atvinnugreinum á íslandi. Sam-
keppnin er þar alþjóðleg og
beinn og óbeinn stuðningur op-
inberra aðila í einstökum lönd-
um ræður miklu um stöðu fyrir-
tækja í samkeppninni. Varð-
andi samkeppnisstöðu íslenskra
fyrirtækja þegar kemur aö fjár-
festingum erlendis má draga
tvær meginályktanir:
- íslensk fyrirtæki eiga erfitt
með að afla áhættufjár hjá fjöl-
og alþjóðlegum fjármálastofn-
unum vegna skorts á áhættufé
hér heima, og
- til að jafna samkeppnisstöðu
íslenskra fyrirtækja, sem hyggj-
ast taka þátt í varanlegum at-
vinnurekstri erlendis, þarf að
gera þeim kleift að afla hluta
áhættufjár á íslandi. Slík fjár-
mögnun er lykillinn að áhættu-
fjármögnun frá mörgum fjöl- og
alþjóðlegum fjármálastofnun-
um.
Með hliðsjón af þessu þarf að
huga að eftirfarandi:
- að við yfirstandandi upp-
stokkun sjóðakerfisins verði
gert ráð fyrir að sjóðirnir hafi
það hlutverk að örva þátttöku
íslenskra fyrirtækja í atvinnu-
starfsemi á erlendri gmnd, og
- að viðkomandi verði heimil-
að að leggja fram áhættufé í
formi hlutafjár í varanlega at-
vinnustarfsemi erlendis á móti
hlut traustra íslenskra fyrirtækja
í starfseminni.
Góbir fundargestir.
Ég vona að þau atriði, sem hér
hafa verið tíunduð, sýni aö rík-
isstjórnin hefur fullan hug á að
styöja við bakið á fyrirtækjum,
en það eru einmitt þau sem rutt
hafa brautina í útrás íslensks
viðskiptalífs. ■