Tíminn - 05.07.1996, Blaðsíða 6

6
Föstudagur 5. júlí 1996
Vélakaup bœnda minnkab úr 7.500 milljónum í 800 milljónir á áratug:
Bændur minnka vélakaup
1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995
Ár
■ RúUubindtoÍv -V- RúUupðkkunwiUr I
- Driturvélir
Nœr stööugur samdráttur í fjölda seldra búvéla á umliönum áratug kem-
ur glöggt fram á línuritinu. Sala rúllubaggavéla varö mjög mikil á árun-
um kringum 7 990, en hún hefur nú líka stórminnkaö.
Bændur hafa minnkaö véla-
kaup sín um hátt í helming á
rúmum áratug, miðað viö ár-
legt verðmæti seldra véla
reiknað til verðlags ársins
1995. Þannig reiknað hefur
verb seldra landbúnaðarvéla
(án vsk.) minnkað úr nærri
1.5CK) milljónum árið 1984
niður í 740-790 milljónir síb-
ustu tvö árin. Þessi samdráttur
hefur þó fyrst og fremst orðið
á undanfömum fjómm ámm.
Sala hefur dregist stórlega
saman á öllum tegundum
landbúnaöartækja, nema til
flutninga. Kaup á heyvinnu-
vélum urðu ab vísu langmest
árib 1989, þegar vélakaup fyr-
ir rúllubaggaheyskap náðu
hámarki, kaup slíkra véla
hafa nú aftur minnkað um
helming og jafnvel 2/3 á sum-
um þeirra.
Upplýsingar um árlega sölu
búvéla, bæbi fjölda þeirra og
samanlagt söluverð án virðis-
aukaskatts, koma fram í frétta-
riti frá Hagþjónustu landbúnað-
arins. Vélakaupin náðu hámarki
í góðærinu 1987, enda fleiri
dráttarvélar seldar það ár en
nokkurt annað ár á umliðnum
áratug, eða um 560 stykki. Fæst
urðu þau hins vegar 175 árið
1994, en fjölgaði aftur lítillega á
síðasta ári. Dráttarvélakaupin
hafa að jafnaði verið um helm-
ingur vélakaupa bænda í krón-
um taliö, enda verð þeirra
kringum 2 milljónir að meðal-
tali.
Kaup bænda á jarðvinnslu-
tækjum hafa síðustu árin aðeins
verið brot af því sem áður var,
og það sama á við um vélar til
kartöfluræktar og gripahirðing-
ar. Kaup á tækjum til áburðar-
dreifingar hafa minnkaö um
2/3. Sala heyvinnuvéla var
helmingi minni í fyrra en oftast
áður. Aður hefðbundin hey-
vinnutæki eins og heybindivél-
ar, baggahirðingartæki, hey-
hleðsluvagna, baggafæribönd,
heyblásara og heydreifikerfi
kaupir nú enginn bóndi lengur.
Sala sláttuvéla hefur minnkað
um helming og sala snúnings-
véla og múgavéla ennþá meira.
Af rúllubindivélum, rúllu-
pökkunarvélum og rúllugreip-
um seldist hins vegar mikið á ár-
unum 1989-1991, en markaður
fyrir þessar vélar hefur nú aftur
snarminnkað. Á áratugnum
1985-1995 seldust alls kringum
930 rúllubindi- og rúllupökkun-
arvélar. Til samanburðar má
geta þess að bú með kýr og/eða
kindur eru rúmlega 3.200 í
landinu, en jarðir í ábúð alls
kringum 4.650 talsins.
Anna Líndal.
Myndlistarsýning á
Sjónarhóli:
Kortlagning
hversdagslifsins
Anna Líndal opnar einkasýningu
á Sjónarhóli nk. laugardaginn
undir nafninu „Kortlagning
hversdagslífsins". Þar sýnir hún
innsetningar ásamt ljósmyndum
og við sögu koma þekktir nytja-
hlutir úr hversdagslífinu, allt frá
borðbúnaði yfir í skúringarfötur.
Viðfangsefni hennar er einkalífið,
hefðir og vægi þeirra sem stýrandi
afls í nútímanum.
Sýningunni lýkur sunnudaginn
21. júlí. ■
Árið 1912 fær Björn Jónsson leyfi til að
byggja hús í túninu fyrir ofan Fríkirkju-
veg. Húsið á að vera byggt úr steinsteypu,
13,20 x 9,40 m og anddyri 5 x 2,20 m, og
standi nyrst í lóðinni. I október sama ár
fær hann leyfi fyrir að byggja útihús úr
timbri 5,70 x 3,80 m, sem standi suðaust-
ur frá íbúðarhúsinu.
Bæjaryfirvöld settu það skilyrði fyrir
byggingarleyfi Björns Jónssonar, að hann
annað hvort sæi sjálfur fyrir vatnsæð, ga-
sæð og holræsi á sinn eigin kostnað eða
næði samkomulagi við bæinn um þaö.
Fyrsta brunaviröing á húsinu var gerð
24. október 1912. Þar segir að Björn Jóns-
son, fyrrverandi ráðherra, hafi á lóö sinni
við Fríkirkjuveg 19 byggt einlyft hús með
brotnu þaki, risi og steinsteyptum vegg-
svölum. Húsið er byggt úr steinsteypu, se-
mentssléttaðri að utan og asfalt borið að
innanveröu, með járnþaki á plægð 1"
borða súð, með pappa í milli. Milligólf eru
í tveimur bitalögum og í súðina er fyllt
með sagspónum. Niðri í húsinu em fjögur
íbúðarherbergi, eldhús, búr, matreiðslu-
herbergi, gangur og einn fastur skápur,
allt þiljað og með striga og pappa á veggj-
um og loftum, allt málað. Þar er ein elda-
vél. Uppi em sex íbúðarherbergi, baðher-
bergi með baðáhöldum, vatnssalerni, þrír
gangar og fimm fastir skápar, allt þiljað og
með sama frágangi og niðri. Þar er einn
ofn. Á skammbitum er gólf úr 5/4" borð-
um. Þar er þurrkloft.
Kjallari með steinsteyptu gólfi er undir
öllu húsinu, meðalhæð 3 1/2 alin. Þar eru
tvö geymsluherbergi, þvottahús og miö-
stöðvarklefi, kolaklefi og tveir gangar. Þar
er einn vatnspottur. Þá em vatns-, skolp-
og gasleiðslur í húsinu. Þar er einnig miö-
stöðvarhitavél með ofnum og leiöslum.
Við austurhlið hússins er einlyft út-
bygging með þaksvölum, byggð eins og
húsið. í henni em tveir gangar, þiljaðir
með striga og pappa á veggjum og loftum,
málaðir.
Björn Jónsson var fæddur 8. október
1846 í Djúpadal í Barðastrandarsýslu.
Hann var elsta barn Jóns Jónssonar og Sig-
ríðar Jónsdóttur, sem hófu búskap í
Djúpadal árið áður en hann fæddist. Björn
Jónsson varð stúdent frá Lærða skólanum
vorið 1869. Hann var kennari í Flatey á
Breiðafirði veturinn eftir stúdentspróf.
Líklegt verður að telja að því hafi valdið
fjárhagsörðugleikar að hann sigldi ekki til
Kaupmannahafnar haustið eftir stúdents-
prófiö og fór í háskóla þar, eins og venja
var með stúdenta. Ári síöar sigldi hann og
fór í háskóla í Kaupmannahöfn. Hann
kom aftur til íslands vorið 1874.
Björn Jónsson lét mikið að sér kveða í
ritstörfum bæöi hér heima og erlendis.

———

Sóleyjargata 1
(Stabastaður)
Hann var um árabil
ritstjóri ísafoldar,
en fyrsta tölublaðiö
kom út í september
1874.
Björn Jónsson var raungóður maður,
sem vildi hvers manns vanda leysa. Hann
tók ríkan þátt í hjálparaðgerðum, ef slys
eða aðrar hörmungar stebjuðu að lands-
lýð. Hann kom af stað söfnun fyrir fjöl-
skyldur í Landeyjum, sem misstu fyrir-
vinnuna þegar skip fórst fyrir Landeyjas-
andi. í jarðskjálftunum, sem urðu í ágúst
og september 1896, vann hann ómetan-
legt björgunarstarf. Hér er fátt eitt talið.
Hann varð ráðherra 13. mars 1909.
Kona Björns Jónssonar var Elísabet
Guðný Sveinsdóttir, fædd 17. júlí 1839 að
Blöndudalshólum í Bólstaðarhlíðar-
hreppi. Séra Sveinn Níelsson, faðir henn-
ar, var prestur þar. Móðir hennar var Gub-
rún, dóttir séra Jóns í Steinnesi. Séra
Sveinn Níelsson þjónaði síban Stabar-
bakka í Miðfirði, Stabarstað og Hallorms-
stað. Sóleyjargata 1 (Staðastaður) heitir
eftir æskuheimili Elísabetar Guðnýjar.
Björn Jónsson lést árið 1912, sama ár og
hann byggði húsib.
Öll börn þeirra Björns Jónssonar og El-
ísabetar Guönýjar Sveinsdóttur hösluðu
sér völl í þjóðlífinu. En kunnastur þeirra
var Sveinn Björns-
son, fyrsti forseti ís-
lands.
í manntali frá
árinu 1916 búa í
Staðastaö: Elísabet Guðný Sveinsdóttir,
ekkja Björns Jónssonar; Gubrún Sigurðar-
dóttir hjú, fædd 27. ágúst 1869 að Vallá á
Kjalarnesi; Sveinn Björnsson yfirdómslög-
maður, síðar forseti, kona hans Georgía
Björnsson og börn þeirra Björn, Anna,
Henrik og óskírt sveinbarn. Tvær vinnu-
konur vom hjá þeim hjónum, Guðný
Guðjónsdóttir og Þómnn Sigríður Stefáns-
dóttir.
Fram til ársins 1920 tilheyrði Staða-
staður Fríkirkjuvegi 19, en eftir það Sóleyj-
argötu 1. Húsið var bmnavirt í september
1917. Þar segir að Sveinn Björnsson yfir-
dómslögmaður hafi beðið um dýrtíðar-
virðingu á húseigninni Staðastab, Frí-
kirkjuvegi 19. Lýsing á húsinu er í aðalat-
riðum sú sama og í fyrstu virðingu. Á
þeirra tíma mælikvaröa var Staðastaður
höll. Stórar svalir em til hliðar vib aðal-
inngang, sem nú er Fjólugötumegin. Niðri
í húsinu eru fimm herbergi, gangur og
einn fastur skápur. Á þessum tíma var þar
skrifstofa húsbóndans, stór dagstofa og
önnur minni stofa fyrir húsmóðurina.
Gluggar á stóm stofunni vísa út að garðin-
HÚSIN í BÆNUM
FREYJA JÓNSDÓTTIR
um með útsýni yfir Tjörnina. Kjallarinn
var með steinsteypugólfi. Þá var búið að
færa eldhúsið þangað nibur. Eldað var við
gas og matarlyfta á milli hæða. Þar er
einnig búr, tvær geymslur, þvottahús,
miðstöðvarherbergi og eitt íbúðarher-
bergi. Uppi em sex íbúðarherbergi, bað-
herbergi með baðkeri, steypibabi, klósett,
þrír gangar og fimm fastir skápar. Milli-
veggir allir bæði uppi og niðri em úr bind-
ingi, með tvöföldum þiljum, en að öðm
leyti er frágangur uppi sá sami og á hæð-
inni.
Á þessum tíma þykir húsib standa í út-
jaðri Reykjavíkur; stórt og vel ræktað tún
var umhverfis það. í túnfætinum var
gripahús fyrir hesta og kýr.
í febrúar 1919 var húsið tekið til virð-
ingar og er óbreytt nema ab búib er að
bæta við tveimur ofnum og mótor til að
framleiöa rafmagn fyrir ljós.
Mjög fallegur garður er framan við hús-
ið, að mestu með sama skipulagi og upp-
haflega. Steinabeb með fjölskrúðugum
gróðri er fyrir framan og hávaxin tré við
girðinguna umhverfis garðinn. Frú Georg-
ía, ásamt tengdamóöur sinni, skipulagöi
og annaðist garðinn. Elísabet Sveinsdóttir
andaðist árib 1922.
Næstu eigendur að Staðastað vom
Magnús Guðmundsson ráðherra og kona
hans Soffía Bogadóttir. Síðan eignast Þor-
steinn Sch. Thorsteinsson lyfsali húsið. í
mati frá árinu 1939 segir ab Þorsteinn Sch.
Thorsteinsson lyfsali hafi endurbætt og
stækkað viðbyggingu við húsið ab Sóleyj-
argötu 1. Þá lét hann múrhúða allt húsið
að utan með skeljasandi og mála innan
með olíumálningu. Viðbygging, sem er
við austurhlib hússins, er úr samskonar
efnum og frágangur eins og á aðalhúsi. Á
neðri hæðinni eru tveir gangar og tveir
fastir skápar, en á efri hæðinni er eitt íbúb-
arherbergi og snyrting.
Seinna eignaðist Kristján Eldjárn for-
seti húsið. Um árabil á meöan það var í
eigu hans hafði Háskóli íslands þar skrif-
stofur. Ólafur Ragnar Grímsson, nýkjör-
inn forseti, haföi þar skrifstofu fyrir náms-
ráðgjöf á meöan hann kenndi í Háskólan-
um.
Frú Halldóra Eldjárn seldi Staðastað 1.
apríl 1985 Gísla Erni Lárussyni, sem hefur
búið þar síðan ásamt fjölskyldu sinni.
Rögnvaldur Ólafsson arkitekt teiknaði
Staöastað og hefur húsinu lítið verið
breytt frá upphafi. Núna á síðustu dögum
hefur þetta merkilega söguhús verið í um-
ræðunni vegna þess ab Gísli Örn hefur selt
Ríkissjóði það. Þar er fyrirhugað að verði
skrifstofa forseta íslands og forsætisráð-
herra.