Réttur - 01.10.1969, Page 5

og búast má við hækkun þjóðartekna um 9,5%.
— Hér aftur á móti telst það ekki til tiðinda, þótt
tölur þessar komi fram og það I öfugri röð: þjóð-
artekiurnar vaxi um 3% og verðlag allt hækki um
9,5 á ári. Það þykir vel sloppið. Þessi sifelldi
tröppugangur er ekkert náttúrulögmál eða óum-
þreytanlegt dulrænt fyrirbrigði. Verðbólgan er
gangverk ríkjandi hagskipunar, sú stöðuga blóð-
gjöf, sem ríkiandi valdastéttir nærast á og við-
halda sinni stöðu með. Blóðstraumurinn liggur um
peningakerfið og er þvi oft hulinn sjónum manna,
þó þeir viti af honum og finni til hans.
Ef til vill má segja með almennum orðum, að
verðbólga sé rýrnun á gildi peninganna, sem eigi
sér stað við það, að of mikið peningamagn sé í um-
ferð miðað við framleiðslu og vöruumsetningu á
ríkjandi verðlagi og kalli á verðhækkun á vörum og
þjónustu. Slík almenn skilgreining segir þó fremur
fátt, því að verðbólgan á sér félagslegar rætur.
Verðbólgan er verðmætistilfærsla, hún er tilfærsla
á þjóðartekjunum og hún er tilfærsla á þjóðarauðn-
um.
Við núverandi þjóðfélagsgerð og valdaaðstöðu
innan þjóðfélagsins hvílir mikill þungi á fram-
leiðslukerfinu. Því er að siálfsögðu ætlað að risa
undir þeirri elnka- og samneyzlu og samfélagslegri
fjármunamyndun, sem alþýða manna knýr fram f
trássi við gróðasjónarmið fyrirtækja. Það verður
einnig í reynd að standa undir eigin endurnýjun og
vexti. Auk þess verður það að standa straum af
uppihaldskostnaði fjölmennrar yfirstéttar og yfir-
byggingu í þjóðfélaginu.
Afdrifaríkarl er þó sú þjóðfélagslega sóun, sem
verðbólgugróðinn orsakar. Fyrirtækin búa vlð stöð-
ugan rekstrarfjárskort og rekstrartruflanlr af þelm
sökum, fjárfest er af skammsýni og nýting fjár-
muna oft afleit. Þannig geta fyrirtæki gengið með
hálfum afköstum árum saman án þess að bein
vandkvæði fyrir það hljótist af. Fjárfest er fjárfest-
ingarinnar vegna eftir því sem tekst að ná I lánsfé
•— en ekki svo mjög eftir framtíðarþörfum, sem
efling fyrirtækisins og atvinnugreinarlnnar kallar
á. Þannig er oft undir hælinn lagt, að hve miklu
leyti fjármunirnlr henta þörfum, þegar þeir komast
I gagnið. Hús og steypugerð er oftast betra að
selja en vélakost, þegar fram líða stundir, og þannig
mætti lengi telja. 1 heild kostar uppbygging fram-
leiðslukerfisins þvl þjóðfélagið miklu meira yfir
nokkurn tima séð.
Þótt svo gangl til Innan framleiðslukerfisins, er
sú staðreynd engu háskaminni, að fjármagnið er
dregið frá þvi og komið fyrir i öðrum greinum
eins og verzlunar og bankahöllum, húsakosti og
aðstöðu allri hjá fésýslu og verzlun. Takmarkið
er að fjárfesta I seljanlegri eign, en ekki endilega
að taka þátt I framleiðslukeppni, sem undir þess-
um kringumstæðum er oft erfið og stundum háska-
leg. Þessum bagga svipar til herkostnaðar hjá
öðrum þjóðum.
Undir þessari byrði hefur launafólk orðið að
burðast og ekki haft pólitíska stöðu til að velta
af sér. Verðbólgan hefur verið aðaltækið til að
færa verðmætin til og viðhalda þeirri skipan, sem
rikir.
TRAPPAN í TURNINUM
Við verðbólgu minnkar kaupmáttur launa. Sama
krónutala er greidd í kaup, en krónurnar rýrna,
minna fæst fyrir aurana. Kerfið tekur til sín mis-
muninn og færir hann til. Tíminn liður. Þá er reynt
að jafna metin: verkalýðsfélögin knýja á um kaup-
hækkun. Framleiðslukostnaður fyrirtækja eykst
nokkuð a.m.k. í fyrstu en mismunandi hjá aðilum.
Þau svara þegar bezt lætur með því að hagnýta
sér meiri tækni og skipulagningu, en sé aðstaða
fyrir hendi, þá velta þau þvi á ný út I verðlagið.
Það hækkar af þeim sökum og síðan enn meir
fyrir dyggar undirtektir kaupmanna. Tíminn líður.
Reynt er á ný að jafna metin. Verkalýðsfélögin
verða að kveða menn til vopna, sitja á löngum
samningafundum og oft að slást, en mótaðilinn
getur að loknum slag örvað sina blóðrás á ör-
stuttum tíma eða beitt pennastriki. Til þess hefur
hann pólitíska stöðu og þjóðfélagsaðstöðu. Þar er
unnið á tíma.
Verkalýðsstéttin hefur ekki megnað á síðari
árum að komast út úr þessum vítahring, ná raun-
verulegum kjarabótum og veita atvinnurekstrinum
fullt aðhald í tækniþróun og skipulagningu. Hún
hefur átt fullt í fangi með að hlaupa á eftir verð-
laginu upp tröppuna í turninum. Fátt væri henni
meira að skapi en að losna úr þeirri prisund, en
pólitísk staða hennar hefur verið of veik til þess.
Verðbólgan kemur víða við. Við hækkun launa
og verðlags í landinu hækka öll útgjöld útflutn-
ingsgreina eins og sjávarútvegs og fiskiðnaðar —
en tekjur þeirra eru bundnar. Föst gengisskráning
færir þeim sömu krónutölu eftir sem áður. Að vísu
151