Réttur - 01.10.1969, Page 23

Átta árum síðar hefst svo lokahríðin. Heimsstrið
það, er auðvaldsskipulagið leiddi yfir mannkynið, og
svar rússnesku alþýðunnar: verklýðs- og bænda-
byltingin 1917, skóp jarðveginn fyrir voldugasta
átak íslenzku sósialistanna vestan hafs: „Voröld",
siðasta sjálfstæða íslenzka sósíalistablaðið í Vest-
urheimi, heyr i þrjú ár, 1918—21, hörðustu og rót-
tækustu baráttuna fyrir málstað sósíalisma og al-
þýðu. En það er ekki efni þessarar greinar að lýsa
því átaki. (Eitt atriði var gert að umræðuefni i 3.
hefti Réttar 1969).
Þótt „Voröld" hnigi i valinn við góðan orðstír
héldu skáld sósíalismans vestan hafs áfram barátt-
unni i ádeilu- og hvatningaljóðum sínum. En sárs-
aukalaust var þeim það ekki að sjá siðustu við-
leitnina til sjálfstæðrar íslenzkrar sósíalistiskrar
starfsemi hvað blaðaútgáfu snerti brotna niður.
Stephan G. Stephansson fellir harðan dóm yfir
þessari öfugþróun í bréfi 19. janúar 1921 með eftir-
farandi orðum:
„Sannleikurinn er, að nokkur hluti íslendinga
hefur afmenzt hér i landi, uppskafizt andlega; á
þeirra valdi eru blöðin nú. Þeir eru kannske ríkari
en hitt fólkið, en ríkastir af ráðríki og rosta."
— Og siðar í bréfinu segir hann um blöðin, sem
eftir eru: „Samvizka þeirra eru centin — ekkert
annað".
Síðan þessari sósíalistísku baráttu sjálfstæðra
íslenzkra blaða I Vesturheimi lauk, hafa íslenzku
sósíalistarnir þar, sósialdemókratar og kommún-
istar, unnið með félögum sínum í verklýðsflokkum
og -samtökum þar og ýmsir getið sér góðan orðstir.
Þannig var t.d. Viktor B. Anderson, sonur Guð-
æundar Bj. Anderson, fyrsta formanns Jafnaðar-
mannfélagsins og ráðsmanns Dagskrár II, löngum
fulltrúi verkamanna I bæjarráði Winnipegborgar,
meðlimur C.C.P. (Cooperative Commonweath
Þarty) sósíaldemókrataflokks Kanada. Er hann nú
nýdáinn í hárri elli. Og nú er t.d. Emil Bjarnason,
sonur Páls Bjarnasonar, — sem áður hefur verið
frá sagt í Rétti, — einn af forustumönnum Komm-
únistaflokks Kanada.
En minningin um brautryðjendur sósíalisma og
verklýðshreyfingar meðal íslenzka kynstofnsins
vestanhafs mun lifa. Sósíalistisk verklýðshreyfing
islands mun minnast þess að þaðan kom bróðurhönd
fil hjálpar, þegar baráttan hófst hér heima, — að
þar var barizt af þrótti þann áratug, er minnst fór
fyrir hreyfingunni hér, — og að þar náði hinn heiði
hugur íslenzkra sósíalista hæstri reisn í þjóðlegum
og sósíalistiskum skáldskap Stephans G. Það á þvi
jafnt við brautryðjendur sósíalismans meðal Islend-
inga í Vesturheimi sem við aðra beztu landa vora
þar það, sem Orn Arnarson kveður í kvæðinu góða
til Guttorms J. Guttormssonar:
„Þeir sýndu það svart á hvítu
með sönnun, er stendur gild,
að ætt vor stóð engum að baki
að atgervi, drengskap og snilld.
Og kraftaskáld Klettafjalla
þar kvað sín Hávamál,
sem aldalangt munu óma
i Islendingasál".
E. O. tók saman.
HEIMILDIR:
Baldur I,—'VII. árg. Gimli 1903—10.
Dagskrá II. 1.—2. árg. Winnipeg 1901—3.
Freyja. Útg. M. J. Benedictsson. Selkirk og Winni-
peg I,—XII. árg. 1898—1910.
Vínland I.—VI. árg. Minnesota. 1902—8.
Almanak O. S. Thorgeirsson til 1954.
Sigurður Júlíus Jóhannesson: Ljóð. Steingr. Arason
valdi og reit formála. Rvík 1950.
Blaðamannabókin. Rvík. 1948.
Saga Islendinga i Vesturheimi I—II. 1940—53.
Þorsteinn Þ. Þorsteinsson: Vestmenn. Rvík 1935.
Eftir að þessi grein var skrifuð og sett barst mér
í hendur mikil saga Islendinga í Manitoba („The
lcelandic people in Manitoba) eftir W. Kristjáns-
son, prófessor við Manitoba-háskólann i Winnipeg,
gefin út í Winnipeg 1965. Þar er greinargóð frá-
sögn um islenzka verkamannafélagið („The lce-
landic Labor association") bls. 270—274. — I þess-
ari bók segir að Margrét J. Benediktsson hafi verið
boðin á Alþjóðaráðstefnu kvenréttindakvenna i
Toronto 1909, en ekki getað farið vegna fjárskorts.
Máske er þvi málum þlandað um frásögnina um
Lundúnaþingið hér á undan. Margrét sótti hinsvegar
1000 ára hátiðina á Þingvöllum með tilstyrk kvenna
í Kanada.
169