Fréttablaðið - 04.03.2009, Blaðsíða 31

H A U S
MARKAÐURINN 5MIÐVIKUDAGUR 4. MARS 2009
F R É T T V I Ð T A L
Formaður Sjálfstæðisflokksins, Geir H.
Haarde forsætisráðherra, og formað-
ur Samfylkingarinnar, Ingibjörg Sólrún
Gísladóttir, verðandi utanríkisráðherra,
kynntu stjórnarsáttmála nýrrar ríkisstjórn-
ar í ráðherrabústaðnum á Þingvöllum
skömmu fyrir hádegi 23. maí 2007. Úr
þeirri yfirlýsingu var ekki annað hægt að
lesa en ný ríkisstjórn ætlaði sem sú fyrri
að standa að baki fjármála- og útrásarfyr-
irtækjum og styddi þróun undangenginna
ára. Í tíð fyrri ríkisstjórnar Sjálfstæðis- og
Framsóknarflokks voru línur lagðar um að
hér skyldi stefnt að frekari uppbyggingu
alþjóðlegrar fjármálastarfsemi.
Eftirfarandi kemur fram í kafla stefnu-
yfirlýsingar Þingvallastjórnarinnar um
atvinnulífið:
„Í umbreytingu íslensks atvinnulífs á und-
anförnum árum felst meðal annars aukið
vægi ýmiss konar alþjóðlegrar þjónustu-
starfsemi, þar á meðal fjármálaþjónustu.
Ríkisstjórnin stefnir að því að tryggja að
slík starfsemi geti áfram vaxið hér á landi
og sótt inn á ný svið í samkeppni við
önnur markaðssvæði og að útrásarfyrirtæki
sjái sér áfram hag í að hafa höfuðstöðvar
á Íslandi. Áhersla verður lögð á að efla
Fjármálaeftirlitið til þess að íslenski fjár-
málamarkaðurinn njóti fyllsta trausts.“
UNDIRRITUN Geir H. Haarde og
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir undir-
rita stjórnarsáttmála í maílok 2007.
MARKAÐURINN/GVA
S T E F N U Y F I R L Ý S I N G
Þ I N G V A L L A S T J Ó R N A R
bæri og með séríslenskum blóra-
bögglum. „Það er nóg að horfa til
Bretlands til að sjá að þar eru veru-
leg vandræði í fjármálageiranum
og stjórnvöld hafa gripið inn í með
beinum hætti. Þetta vill oft gleym-
ast enda eru margir sem vilja slá
sig til riddara með því að koma
fram í umræðuna með sem stærst-
um yfirlýsingum.“
STJÓRNVÖLD STUDDU ÚTRÁSINA
Sömuleiðis segir Jónas horft fram
hjá því hversu alþjóðlegir bank-
arnir voru og hér sé um alvar-
legustu og dýpstu krísu að ræða
frá 1930. „Í Bandaríkjunum hafa
síðan í ársbyrjun 2008, hátt í 50
bankar fallið og þar á meðal eru
heimsþekkt nöfn,“ segir hann. Þá
eigi breska ríkið nú hlut í stærstu
bönkum þar og víða í Evrópu hafi
ríki gripið til aðgerða til stuðnings
fjármálafyrirtækjum. „Þá hafa
tvö ESB-ríki, Lettland og Ung-
verjaland leitað til Alþjóðagjald-
eyrissjóðsins,“ segir hann og bend-
ir á að talað sé um fyrstu dagana í
október síðastliðnum sem dagana
þar sem fjármálakerfi heimsins
nánast hrundi. „Munurinn á Ís-
landi og öðrum ríkjum er einfald-
lega sá að við erum með gjaldmiðil
sem ekki er alþjóðlega viðurkennd
mynt og hvorki ríki né Seðlabanki
höfðu styrk til að styðja við bakið á
bönkunum í þessum einstæðu erf-
iðleikum í heiminum.“
Þegar leitað er svara við spurn-
ingunni um af hverju fjármála-
kerfið hér hafi fengið að vaxa svo
segir Jónas að hafa verði í huga að
það sé kerfisleg spurning sem sé
ekki málefni FME. „Hér var hlut-
fallslega mesti vöxturinn á árunum
2004 og 2005, sérstaklega með upp-
kaupum erlendis,“ segir hann og
bendir á að ekkert banni fyrirtækj-
um að vaxa, meðan þau haldi sig
innan ramma laganna. „Þá var pól-
itísk stefna hér að styðja við bakið
á vexti og viðgangi fjármálageir-
ans. Þegar kerfið var rúmlega sjö-
föld landsframleiðsla haustið 2006
var sett fram stefna um Ísland
sem alþjóðlega fjármálamiðstöð
og í stefnuyfirlýsingu ríkisstjórn-
ar Sjálfstæðisflokks og Samfylk-
ingar vorið 2007 er áréttað að hér
stefni menn að því að tryggja að
fjármálastarfsemi hér geti áfram
vaxið.“ Um leið bendir Jónas á að
eftir að lausafjárkrísan var skoll-
in á haustið 2007, hafi fjármálafyr-
irtækin ekki vaxið með uppkaup-
um á fyrirtækjum erlendis, meðal
annars hafi verið hætt við kaup-
in á hollenska bankanum NIBC
sem hefði annars stækkað kerfið
um fjórðung. Fyrri helming árs-
ins 2008 hafi efnahagsreikningur
bankanna dregist saman um sjö
prósent í evrum talið.
Í stjórnkerfinu sátu menn ekki
auðum höndum „Samstarfshópur
FME, Seðlabankans og ráðuneyt-
anna hittist reglulega til að fara yfir
stöðuna og möguleg úrlausnarefni,
kæmi til áfalls. Þá voru settar upp
mögulegar sviðsmyndir. Árið 2007
fór fram norræn viðbúnaðaræfing
og hjá FME var starfandi viðbún-
aðarhópur allt árið 2008 þar sem
aukin var verulega öll upplýsinga-
öflun um áhættuþætti hjá bönkun-
um. Bankarnir voru hvattir til að
minnka efnahagsreikning sinn og
hagræða í rekstri, gæta að útlána-
gæðum, fjármögnun og lausafjár-
stöðu,“ segir Jónas og áréttar að
hefðbundnir mælikvarðar í hálf-
sársuppgjörum bankanna hafi ekki
bent til vandræða síðasta haust, né
aðrar upplýsingar sem frá þeim
komu. Hvorki endurskoðendur
bankanna né lánshæfismatsfyr-
irtæki hafi gert athugasemdir við
stöðuna. Þá hafi stjórnvöld hér,
ekki fremur en önnur, séð fyrir
fallið í haust. „Menn hafa spurt af
hverju bankarnir hafi staðist álags-
próf FME í byrjun ágúst en fallið
tveim mánuðum síðar. Skýringin
er sú að álagsprófið snýr að styrk
eiginfjár, sem FME hefur eftir-
lit með. Það var hins vegar ekki
eiginfjárvandi sem felldi bank-
anna heldur lausafjárvandi, fyrst
og fremst í erlendri mynt. Eignir
bankanna virðast hins vegar vera
rýrari en uppgjörin bentu til og
skoða þarf hvort ástæðurnar séu
að þær hafi rýrnað vegna þróunar
efnahagsmála, vegna þess að bank-
ana skorti afl eftir greiðsluþrot til
að styðja við þær eða hvort óvar-
lega hafi verið farið í útlánum og
jafnvel á svig við lög.“
Jónas segir vert að rifja upp
að vinnuhópur um möguleg við-
brögð við fjármálaáfalli hafi skil-
að skýrslu 2006 þar sem lagt var til
að auknar heimildir yrðu veittar til
að grípa inn í rekstur fyrirtækja,
án þess að þær tillögur hafi verið
gerðar að lögum. „Svipuð sjónar-
mið setti ég svo fram í samstarfs-
hópnum eftir norrænu viðlagaæf-
inguna 2007 auk þess að hvetja til
þess að stjórnvöld hefðu fyrirliggj-
andi afstöðu um hámark fjárhags-
legs stuðnings við fjármálakerfið,
ef einhvern tímann reyndi á það.“
Eftir á að hyggja segir Jónas líka
hægt að velta fyrir sér hvort hér
hefði þurft að stækka gjaldeyris-
forðann, eða skoða atriði á borð við
inngöngu í ESB og upptöku evru,
eða hafa umhverfið á einhvern
hátt ólystugra fyrir fjármálafyrir-
tækin. „Slík úrræði hefðu þá kall-
að á lagasetningu eða beitingu á
einhverjum úrræðum sem FME
hafði ekki. Síðan er einnig hægt að
segja að bankarnir hafi brugðist of
seint við með að draga saman segl-
in miðað við þróun mála frá haust-
inu 2007, en eigendur og stjórnend-
ur bankanna bera ábyrgð á rekstri
þeirra og taka þær viðskiptaá-
kvarðanirnar sem mestu ráða um
þróun starfseminnar.“