Lesbók Morgunblaðsins - 22.04.2006, Blaðsíða 3

Lesbók Morgunblaðsins ˜ 22. apríl 2006 | 3
S
annleikann finnurðu í skáld-
skapnum,“ segir Lolo, ein
kvennanna í leikritinu Limbo
eftir Margaretu Garpe, sem
frumsýnt verður á laugardaginn
í Þjóðleikhúsi Færeyja. Lolo er
komin á eyju útí hafi til að skoða sjálfa sig og
skilja. Skilja hver hún er í raun og veru. Þar
er hún í samfélagi við aðra sem komnir eru
þangað, einnig af sömu ástæðu. Samfélag
fólks af ólíkum stéttum, ólíkum
aldri, einskonar þverskurður af
stærra samfélagi.
Orð Lolo minna okkur á að til
að skilja okkur sjálf, tilvist okk-
ar sem einstaklinga í samfélagi við aðra leit-
um við í listina. Listina sem umskapar og
rannskar sannleikann, bregður birtu á líf
okkar og skoðar athafnir manna í smásjá á
afmarkaðri stund. Listin er ummyndun á
sannleikanum. Í leikhúsi berum við tilfinn-
ingar á svið, skoðum þær í þrívíðu rými leik-
hússins – um leið og við skemmtum okkur,
gerum stundina skemmri. Þannig er listin og
lífið samofið. Komumst kannski ögn nær því
að skilja hvað það er að vera manneskja. Á
tungumáli sem við skiljum, njótum blæbrigð-
anna, leitum undirtextans og kryfjum tilveru
okkar.
Bangladess
Menning þjóðar og tungumál er það sem ger-
ir þjóð að þjóð. Fyrir réttum tveim mánuðum
var ég í Bangladess.
Á Degi móðurmálsins, sem er haldinn há-
tíðlegur víða um heim 21. febrúar, var ég við-
staddur þegar íbúar Dahka, höfuðborgar
Bangladess, gengu milljónum saman um göt-
ur borgarinnar í skrúðgöngum að aðaltorgi
borgarinnar til að minnast þeirra sem létu
lífið fyrir menningu og tungumál þjóðar sinn-
ar. 21. febrúar 1971 var barist á götum borg-
arinnar fyrir sjálfstæði. Þá hét Bangladess
Austur-Pakistan og herraþjóðin vildi útrýma
tungumáli þeirra, Bengal. Menning þjóðar og
tungumál gerir þjóð að þjóð og því reis fólk
upp og barðist fyrir tungu sinni og menningu
– og hafði sigur. Þess minnast íbúar Bangla-
dess á hverju ári á Degi móðurmálsins. Það
er þjóðhátíðardagur Bangladess.
Það var afar sérstök tilfinning að verða
vitni af þeirri djúpu virðingu sem íbúar
Dahka sýndu þeim sem höfðu barist og látið
lífið fyrir þjóð sína þennan dag fyrir 35 árum.
Hversu meðvitaðir þeir voru um mikilvægi
þess að eiga sitt eigið tungumál sem skáldið
þeirra, Tagore, „Skáld ástarinnar“, hafði
skrifað sín ódauðlegu ljóð á. Tungumálið sem
auðgaði menningu þeirra og sjálfsskilning.
Og þar sem ég var í hópi milljóna borgarbúa
að leggja blómsveig á torgið varð mér hugsað
heim til friðsælu eyjunnar minnar norður
undir Norðurheimskautsbaug. Mér varð
hugsað til þeirra sem höfðu barist fyrir efl-
ingu þessa tungumáls sem þar er talað.
Tungumálið, sem Íslendingasögurnar voru
ritaðar á og þjóðin hefur varðveitt. Tungu-
málið sem við enn tölum. Það hefur gert mig
að Íslendingi.
Ísland
Í byrjun 20. aldar var sterk hreyfing komin
fyrir verndun og hreinsun og eflingu íslensk-
unnar, sem þá var vægast sagt orðin dönsku-
skotin og vanvirt. Þá varð til hugmyndin um
Þjóðleikhús Íslendinga. Samhliða aukinni
sjálfstæðiskröfu óx hugmyndinni um Þjóð-
leikhús fiskur um hrygg. Í Þjóðleikhúsi
skyldi þjóðtungan okkar töluð og á sviðinu
mætti verða listræn rannsóknarstofa á mann-
eskjunni, hvort heldur textinn væri skrifaður
af skáldjöfrum heimsins, Shakespeare, Mol-
iere, Sofokles eða nútímaskáldum okkar og
annarra þjóða. Málið yrði okkur tamt, okkar
eigið mál. Þjóðleikhús varð tákn um tungu-
mál og menningu þessarar litlu þjóðar á eyj-
unni í norðri sem vildi viðhalda menningu
sinni og tungu.
1930 var hafist handa við að byggja glæsi-
legt hús sem skyldi verða þetta musteri ís-
lenskrar tungu. Óþreytandi er ég að dást að
forfeðrum mínum, þessari fátæku kotungs-
þjóð, sem var svo stórhuga að gera sér ekki
að góðu neitt kot til að verða tákn um tilvist
sína. 1950 var Þjóðleikhúsið vígt við afar há-
tíðlega athöfn með stórsýningum á þrem
leikritum eftir helstu skáldin, þá Halldór
Laxness, Indriða Einarsson og Jóhann Sig-
urjónsson. Öll þjóðin fylgdist stolt með.
Í dag vekur leikhúsaðsókn á Íslandi at-
hygli víða um heim, því fátítt er að fleiri að-
göngumiðar séu seldir í leikhússæti á ári, en
nemur íbúatölu þjóðar, eins og gerist á Ís-
landi. Við verjum miklu fé til leiklist-
arstarfsemi, en á móti veitir hún mörgum at-
vinnu og ekki síst, auðgar hún menningu og
styrkir sjálfsmynd okkar ómetanlega. Með-
vitundin um mikilvægi þjóðtungunnar hefur
gert leikhúsið að ómissandi þætti í menningu
þjóðarinnar og leikhúsið heldur áfram að
vera rannsóknarstofa á mannlegu eðli. Ís-
lensk leikrit, þegar best gerist, eru ennþá
vinsælust meðal áhorfenda og leikritun
stendur með blóma. Það er okkur mikilvægt
að geta hugsað á íslensku, numið orðin úr
skáldskapnum, hvort sem hann er skapaður
af hugsuðum annarra þjóða eða okkar eig-
in.Við höldum áfram að leita sannleikans í
skáldskapnum, skoðum okkur í verkum leik-
húslistamanna.
Þetta var í huga mér á Degi móðurmálsins
í Bangladess.
Færeyjar
Á sumardaginn fyrsta var afmæli Þjóðleik-
hússins á Íslandi. Í dag er ég að leggja loka-
hönd á sýningu fyrir Þjóðleikhús Færeyja á
leikritinu Limbo sem getið var í upphafi
þessarar greinar og frumsýnt verður í kvöld.
Og mér verður hugsað heim. En það er líka
gott að spegla sig í reynslu annarra þjóða.
Það var einstakt að vera í Færeyjum 2002
þegar Norrænir leiklistardagar voru haldnir
hér í fyrsta skipti. Finna metnaðinn hjá Fær-
eyingum og getuna til að vera gestgjafi á
þessu stærsta móti norrænna leikhúslista-
manna. Til að auka enn gleðina, hlaut fær-
eyskur rithöfundur í fyrsta skipti Leik-
skáldaverðlaun Norðurlanda, Jóanes Nielsen
fyrir „Eitur nakað land Week-End?“ Þessa
leiklistardaga fór ekki framhjá neinum
áhugaverð umræða um stofnun Þjóðleikhúss
Færeyja. Framkvæmd leiklistardaganna var
til slíkrar fyrirmyndar að við vissum öll að
Færeyjar voru tilbúnar til að eignast öflugt
Þjóðleikhús – sitt eigið Þjóðleikhús.
Að koma nú til Færeyja, svo að segja beint
frá Bangladess, og fá að vera með á bernsku-
skeiði hins nýstofnaða Þjóðleikhúss er mér
mikill heiður. Að starfa með leikhús-
listamönnum hér þessar vikur hefur verið
einstakt. Að finna elsku þeirra og virðingu til
starfsins. Hæfileikar þeirra og geta er fjár-
sjóður. Slíkan fjársjóð ber að efla og hlúa að,
þá mun hann vaxa og margfaldast.
Ég get ekki annað en óskað Færeyingum
innilega til hamingju að vera búnir að eignast
Þjóðleikhús! Sína eigin rannsóknarstofu á
mannlegu eðli, á færeysku – með listina að
vopni.
Skáldskapurinn er búinn til úr sannleik-
anum og „sannleikann finnurðu í skáld-
skapnum“. Það sem gerist þar á milli köllum
við list.
Hvað gerir þjóð að þjóð?
Á sumardaginn fyrsta voru liðin 56 ár frá því
að Þjóðleikhúsið var vígt og í dag frumsýnir
íslenskt leikhússfólk verkið Limbo eftir
Margaretu Garpe í Þjóðleikhúsi Færeyja sem
stofnað var fyrir fjórum árum. Hér er fjallað
um samhengið milli leiklistar, tungu og þjóða
þar sem Bangladess kemur einnig við sögu.
Eftir Viðar
Eggertsson
vidaregg@
islandia.is
Höfundur er leikstjóri, formaður Leiklistarsambands
Íslands og stjórnarmaður í ITI, Alþjóða
leikhúsmálastofnuninni.
Morgunblaðið/Golli
Þjóðleikhús „Varð tákn um tungumál og menningu þessarar litlu þjóðar á eyjunni í norðri sem vildi viðhalda menningu sinni og tungu.“
’Í dag vekur leikhús-aðsókn á Íslandi athygli
víða um heim, því fátítt
er að fleiri aðgöngu-
miðar séu seldir í leik-
hússæti á ári, en nemur
íbúatölu þjóðar, eins og
gerist á Íslandi. Við
verjum miklu fé til leik-
listarstarfsemi, en á
móti veitir hún mörgum
atvinnu og ekki síst,
auðgar hún menningu
og styrkir sjálfsmynd
okkar ómetanlega.‘