Lesbók Morgunblaðsins - 22.04.2006, Blaðsíða 12

12 | Lesbók Morgunblaðsins ˜ 22. apríl 2006
Mick Jagger er víst einn af líkleg-um stjörnum í nýjum sjón-
varpsþætti sem ABC hyggst fram-
leiða. Mun hann
snúast um hóp
manna sem eru
vinnufélagar í
New York og
ákveða að ræna
einhverjum fræg-
um til að eiga fyr-
ir salti í grautinn.
Þátturinn er á
prufustigi, en svo-
kallaður „pilot“ verður framleiddur
sem sker mun úr um hvort þáttaröð
fer í loftið. Upprunalegt heiti þátta-
raðarinnar var I Want To Rob Jeff
Goldblum en sá
mæti leikari var
víst ekki til í að
taka þátt. Jagger
játti hins vegar og mun koma fram í
þættinum. Framleiðandi þáttanna er
Disney, í gegnum undirfyrirtækið
Touchstone Television, og framleið-
endur eru þeir Rob Burnett og Jon
Beckerman.




Angelina Jolie hefur samþykkt aðleika í þriðju Tomb Raider
myndinni sem heitir enn sem komið
er einfaldlega
Tomb Raider 3.
Ian Livingstone,
sá er skapaði
Löru Croft, sögu-
hetjuna í Tomb
Raider, staðfestir
þetta við dag-
blaðið The Daily
Mail. Sú skuld-
binding felur í sér
að Jolie þarf að koma sér í form um
leið og hún er búin að fæða barn sitt
og Brad Pitts. Parið býr nú í Namib-
íu ásamt tveimur ættleiddum börn-
um Jolie. Fyrri Tomb Raider mynd-
irnar fengu fremur slæma dóma hjá
gagnrýnendum en gerðu góða hluti í
bíóhúsunum og enn betri á mynd-
diskamarkaðinum. Tölvuleikurinn
sem kvikmyndirnar eru byggðar á
hefur þá hagnast á þeim umsvifum
og nýjasta útgáfa hans, Tomb Raid-
er: Legend hefur fengið rífandi góða
dóma auk þess sem hann er rifinn út
úr söluhillum. Jolie er afskaplega
tengd framhaldsmyndum um þessar
mundir, hún mun koma fram í
Ocean’s Thirteen, sem er framhald af
Ocean’s Eleven og Ocean’s Twelve
auk þess sem hún mun eiga innslag í
Sin City 2.




Eftir að hafa laumað hrósyrði aðFrökkum í lokasenu myndar
sinnar Hollywood Ending virðist
Woody Allen nú
hafa móðgað land
og þjóð, en
Frakkar eru ein-
staklega hrifnir af
verkum meist-
arans. Þannig er
mál með vexti að
Allen hugðist
taka upp næstu
mynd sína í París
en hefur nú hætt við allt saman, ekki
í fyrsta sinn sem hann tekur þannig
ákvarðanir. Hann mun hins vegar
ekki halda til öryggisins í heimahög-
um sínum á Manhattan heldur verð-
ur myndin tekin upp í Lundúnum líkt
og síðasta mynd, Match Point.
Ástæðan er m.a. sú að handritið
reyndist of metnaðarfullt, þá með til-
liti til fjárráða. Franska kvikmynda-
stofnunin er í sárum og gaf út eft-
irfarandi yfirlýsingu: „Þetta eru
slæmar fréttir fyrir franska kvik-
myndaheiminn og þá atvinnumenn
sem honum tilheyra en þeir voru
orðnir spenntir að fá að vinna með
„Monsieur“ Allen“.
Eins og segir er Allen í miklu
uppáhaldi hjá Frökkum og birtist
hann í auglýsingu frá 2003 sem mið-
aði að því að fá Bandaríkjamenn til
að heimsækja Frakkland á ný en
ferðamannastraumurinn hafði dottið
niður vegna Íraksdeilunnar. Í aug-
lýsingunni segir Allen: „Ég vil ekki
þurfa að kalla frönsku kartöflurnar
mínar frelsis-kartöflur og ég vil ekki
þurfa að frelsis-kyssa konuna mína
þegar ég vil slengja á hana frönskum
kossi.“ Það var franska ríkisstjórnin,
takk fyrir, sem framleiddi téða aug-
lýsingu.
Erlendar
kvikmyndir
Mick Jagger
Woody Allen
Angelina Jolie
Skoðanir eru skiptar um Lars von Trier enfáum blandast þó hugur um að sú gríð-arlega athygli og virðing sem dönskkvikmyndagerð nýtur á alþjóðavettvangi
nú um mundir helst í hendur við og hefur stuðst
við velgengni leikstjórans. Trier er dálítið eins og
loftsteinninn í leikriti Dürrenmatts – óvelkominn
gestur sem ekki er hægt að líta
fram hjá eða leiða hjá sér.
Snillingur sem stundum er
óþolandi. Hann hefur umbylt
danskri kvikmyndagerð á rót-
tækari hátt en nokkur þarlend-
ur leikstjóri og segja má að einu skandinavísku
módelin sem hægt er að bera hann við séu fé-
lagarnir Dryer og Bergman.
Það sem einkum hefur vakið athygli und-
anfarið, eða frá því að hann gerði Dancer in the
Dark, er meint andúð hans á Ameríku. Þessi um-
ræðuflötur er einkum áberandi í umfjöllun
bandarískra kvikmyndagagnrýnenda. Og kemur
það ekki á óvart. Enda þótt fyrst hafi soðið upp
úr með Dogville var strax í kjölfar fyrri mynd-
arinnar, söngleiksins sem skartaði Björk, byrjað
að benda á vanhæfni Triers til að fjalla um
Bandaríkin sökum þess að hann hefur aldrei
komið þangað (að eigin sögn er hann flug-
hræddur).
Dogville fékk fína dreifingu í Bandaríkjunum
en heldur litla aðsókn, enda þótt hún skartaði
sjálfri Nicole Kidman í aðalhlutverki. Hvert sem
litið var í orðræðu og umræðu gagnrýnenda mátti
greina samhljóm um að Trier hefði hér gefið
bandaríska draumnum harkalegan kinnhest.
Hann væri ósanngjarn, og vissi ekki um hvað
hann fjallaði (aftur, sökum þess að hann hefur
ekki ferðast um Bandaríkin).
Það kemur mér ekki á óvart að Dogville hafi
vakið deilur í Bandaríkjunum, þetta er mynd sem
framkallar og krefst umræðna og skoðanaskipta.
Ég er hins vegar ósammála því að myndin sé á
einhvern hátt sérstaklega and-amerísk. Myndin
er and-húmanísk á sama hátt og gamla testa-
mentið er and-húmanískur texti, en söguþráð-
urinn sem slíkur er alltof afstrakt til að hægt sé
að kenna hann við ákveðið þjóðland eða sértæka
pólitíska gagnrýni.
En ef Dogville var misjafnlega tekið í Banda-
ríkjunum má segja að framhaldsmyndin, Man-
derlay, slái við fyrri afrekum leikstjórans í því að
eignast óvini. Reyndar hafa gagnrýnendur líkt og
Roger Ebert, sem voru óvinsamlegir í garð fyrri
myndarinnar, verið jákvæðir í garð framhaldsins
en yfirgnæfandi meirihluti þeirrar menningar-
umfjöllunar sem ég hef séð hefur fordæmt mynd-
ina, reynt að stinga í hana eins og um menning-
arkýli sé að ræða. Jafnvel þeir sem halda því
fram að Trier sem slíkur sé mikilvægur, líkt og
gagnrýnandi Rolling Stone, vilja meina að honum
sé tekið að förlast.
Ég veit ekki hvað skal segja. Manderlay er
framúrskarandi mynd. Að því gefnu kemur það
mér ekki á óvart að hún hljóti slælegar viðtökur í
Bandaríkjunum. Ástæðan er sú að hér hefur
Trier augljóslega ákveðið að beita fyrir sér sér-
tækri pólitískri orðræðu. Í stað hins sammann-
lega er hið sér-bandaríska tekið fyrir í myndinni.
Trier hegðar sér dálítið eins og safaríveiðimaður
þar sem skotmörkin eru undirstöður hinnar svo-
kölluðu pólitísku rétthugsunar í Bandaríkjunum.
Hann veltir við steinum og varpar fram spurn-
ingum, hann sviðsetur hið ósegjanlega til að
framkalla viðbrögð.
Trier er vissulega prakkari en það sem skiptir
máli er að horfa ekki framhjá kaldhæðninni og
sjálfsvitundinni sem einkennir myndir hans. Ef,
hins vegar, einhver hætta steðjar að honum, og
hér vísa ég líka til handritsins sem hann skrifaði
af Dear Wendy, þá er hún sú að verða um of hug-
fanginn af því að gagnrýna ameríska heimsveldið
og þannig leyfa því að gleypa sig, en segja má að
akkúrat þessi veikleiki hafi orðið Godard að falli á
áttunda áratugnum. Blikur eru þó á lofti sem
benda til þess að sú verði ekki raunin. Næsta
mynd Triers fjallar jú um Ísland.
Manderlay í Bandaríkjunum
’Trier er vissulega prakk-ari en það sem skiptir máli
er að horfa ekki framhjá
kaldhæðninni og sjálfsvit-
undinni sem einkennir
myndir hans.‘
Sjónarhorn
Eftir Björn Þór
Vilhjálmsson
vilhjalmsson@
wisc.edu
B
reski heimildarmyndaleikstjórinn
Adam Curtis vakti mikla athygli í
fyrra með myndinni Power of
Nightmares (Máttur martraða) en
þar var leitast við að sýna fram á
ákveðna hliðstæðu milli þróunar
ofstækisafla í vestri og austri á liðnum áratugum,
bókstafstrúarmanna í Mið-Austurlöndum og
öfgafrjálshyggju í Bandaríkjunum,
og lýsa því hvernig óviljandi sam-
sláttur þessara hreyfinga hefur
leitt til hryðjuverkaótta samtím-
ans. Curtis er afkastamikill kvik-
myndagerðarmaður og nú fyrir skemmstu rak
annað stórvirki eftir hann á fjörur kvikmynda-
áhugamanna, Century of the Self (Öld sjálfsins,
2005), en hér er um fjóra stundarlanga sjónvarps-
þætti að ræða sem upphaflega voru sýndir á BBC
en hefur verið dreift í kvikmyndahús sem kvik-
mynd í tveimur hlutum. Hér er um metnaðarfulla
heimildarmynd að ræða sem, líkt og Power of
Nightmares, hefur ákveðinn boðskap fram að
færa. Viðfangsefnið er kenningar Sigmunds
Freud en myndin heldur því fram að hugmyndir
hans um dulvitundina hafi á liðinni öld reynst
áhrifamiklar í þjóðfélagsstýringu og skoð-
anamótun, ekki síst á þeim sviðum sem við kenn-
um við auglýsingar og almannatengsl.
Frumkvöðullinn sem yfirfærði lykilhugmyndir
sálgreiningarinnar yfir á viðskiptasviðið er Edw-
ard Bernays, amerískur frændi Freud, en sam-
kvæmt myndinni átti hann einnig heiðurinn af því
að finna upp sjálft hugtakið „almannatengsl“ á
þriðja áratugnum. Bernays var öflugur auglýs-
ingamaður og eitt helsta afrek hans er víst það að
hafa gert reykingar vinsælar hjá kvenfólki. Hann
hóf að auglýsa sígarettur með slagorðinu „frels-
iskyndlar“ og tengdi þær við kvenréttindahreyf-
inguna með þeim afleiðingum að bannhelgin sem
lengi hafði hvílt yfir því að konur reyktu var brot-
in á bak aftur, og markhópurinn fyrir vöruna tvö-
faldaðist.
Fyrsti hluti myndarinnar nefnist „Hamingju-
vélar“ (e. „Happiness machines“) en þar er vísað
til orða sem Herbert Hoover Bandaríkjaforseti
lét falla á fundi með auglýsingaforstjórum fljót-
lega eftir að hann tók við embætti. Lauslega þýdd
hljóðuðu þau svo: „Þið hafið umbreytt fólki í ham-
ingjuvélar sem eru á sífelldri hreyfingu og eru
lykillinn að efnahagslegum framförum.“ Þetta
reyndust vitanlega orð að sönnu.
Annar hlutinn nefnist „Skoðanamótun“ og
fjallar um hvernig hugmyndum Bernays vegnaði
á eftirstríðsárunum. Þetta var tímabil mikillar
velmegunar í Bandaríkjunum og áður óþekktar
neysluvörur stóðu almenningi nú til boða. En
stundum þurfti aðeins að ýta við neytandanum og
þá var auglýsingaiðnaðurinn allur af vilja gerður.
Eitt af þeim dæmum sem nefnd eru í myndinni
tengist markaðssetningu á tilbúnu kökublöndunni
hennar Betty Crocker. Húsmæður tóku upp-
haflega frekar illa í vöruna og hún seldist illa.
Eitthvað var það við kökuþurrefni úr boxi sem
ekki féll þeim nægilega vel í geð. Markaðs-
mennirnir vissu í fyrstu ekki hvaðan á þá stóð
veðrið en svo kom í ljós að konurnar höfðu sam-
viskubit yfir því að baka köku sem þær áttu í raun
ekkert í. Lausnin var einföld. Uppskriftinni var
breytt þannig að bæta þurfti við einu eggi. Síðan
er það væntanlega best eftirlátið sálgreinendum
að túlka hegðun húsmóðurinnar sem á þennan
máta færir eiginmanninum eggið sitt.
Þriðji hlutinn nefnist „Það er lögreglumaður
inni í hausnum á okkur öllum: Við verðum að eyða
honum“ en þar er sjónum beint að egósálgrein-
ingarhreyfingu sjöunda og áttunda áratugarins
þar sem menn á borð við William Reich gerðu
sjálfshjálp að vinsælli markaðsvöru, en Reich hélt
því fram, andstætt Freud, að dulvitundin væri
hálfgerð fjársjóðskista jákvæðra hughrifa. Síðasti
hlutinn, „Átta einstaklingar dreypa á víni“ fjallar
um hvernig hugmyndir sálgreiningarinnar eins
og þeim er miðlað í gegnum auglýsingaiðnaðinn
hafa haft áhrif á stjórnmál undanfarinna áratuga.
Myndin er afskaplega vel unnin og enda þótt
hún sé löng tekst Curtis ávallt að gera efnið at-
hyglisvert, ekki síst með frábærri heimildaöflun
þegar að myndefni kemur, og rökfestan sem ein-
kennir stílbrögðin er allt að því aðdáunarverð.
Curtis er vel á veg kominn með að festa sig í sessi
sem einn athyglisverðasti og frumlegasti heimild-
armyndagerðarmaður samtímans. Hann tekst á
við mikilvægar spurningar og hefur reynst einkar
laginn við að spinna saman þá hugmyndaþræði
sem mótuðu öld öfganna.
Viðskiptavæðing sjálfsins
Heimildamyndin Century of the Self heldur því
fram að hugmyndir Sigmunds Freuds um dulvit-
undina hafi á liðinni öld reynst áhrifamiklar í
þjóðfélagsstýringu og skoðanamótun, ekki síst á
þeim sviðum sem við kennum við auglýsingar og
almannatengsl.
Eftir Björn Þór
Vilhjálmsson
vilhjalmsson
@wisc.edu
Sigmund Freud Var hann upphafsmaður að auglýsingabrellum nútímans?