Lesbók Morgunblaðsins - 22.04.2006, Blaðsíða 10

10 | Lesbók Morgunblaðsins ˜ 22. apríl 2006
Það gisti óður
minn eyðiskóg
er ófætt vor
bjó í kvistum …
unz óskakraftur
minn endurrís
úr ösku ljóðs míns
og hjarta …
G
ott skáld getur orðið rödd þjóð-
ar, rödd gleði og sorgar, sam-
viskubits og vonar, rödd hins
fagra og góða „sem er eitt og
hið sama“ eins og Snorri komst
að orði er hann tók við bók-
menntaverðlaunum Norðurlandaráðs 1981.
Ekkert íslenskt skáld hóf feril sinn jafn-
glæsilega og hann með upphafsljóðinu Í Úlf-
dölum í fyrstu ljóðabókinni
Kvæðum á lýðveldisárinu 1944
er hann mælti þá þegar röddu
þjóðar sinnar og rakti með nátt-
úrutáknum líf og tilveru hennar að hinu ný-
fengna lýðveldi „og sólin gistir / mig aftur“.
Hann hafði beðið lengi. Það er næsta
óvenjulegt að ljóðskáld birti sína fyrstu ljóða-
bók 38 ára gamalt. En þegar hún kom var
Snorri orðinn fullþroska skáld, og meira en
svo. Þótt ekki hafi allir skilið það þá, sýnir bók-
in þvílíkt afburða vald á ljóðformi, að hvergi
verður að fundið, ekki í einni einustu hend-
ingu. Snorri var listmálari, lærði að mála á lér-
eft í Noregi og skrifaði skáldsögu um listmál-
ara á norsku, Höit flyver ravnen 1934, en
málaði síðan ljóðmyndir af meiri hind en aðrir
menn, svo að notað sé orðfæri hans sjálfs.
Hann átti sitt draumaland er hann lýsir af ein-
stakri innlifun:
Flughamrabratt og rökkurdimmurautt
rís það úr breiðum öldum
laufgrænna hæða, löðri hvítra blóma
og lágum móagárum. Þú ferð stillt og hljótt
þinn gróna veg um djúpsins myldnu dul
að dyrum læstra heima
og sökkvir bæn í fjallsins hljómahyl:
Heilögu vættir, takið mig í sátt. (Það kallar þrá)
– erindi sem álóðir ráðamenn mættu fara
með daglega til að reyna að skilja! Í þessu felst
að náttúruljóð Snorra eru nær alltaf annað og
meira. Í þeim býr táknrænn máttur og sú
kennd, sem sumir kalla náttúrumystík, að lífið
sé ein heild, að maðurinn sé hluti náttúrunnar
um leið og náttúran er hluti hans, – og að að-
skilnaður felur í sér lífsfirringu, villigötur hé-
gómlegrar eignagræðgi.
Þótt Snorri væri ekki mjög pólitískur í
þröngum skilningi þess orðs, fann hann til
sárra vonbrigða í næstu bók, Á Gnitaheiði
1952, og átti herstöðvasamningurinn þar
drýgstan þátt. Um það bera vitni ljóð eins og
Þar skal dagurinn rísa, Í garðinum, Var þá
kallað, Til Kristins og Naust náins, en þó eink-
um ljóðið Marz 1949, er seinna fékk heitið
Land þjóð og tunga. Þar birtist hjá honum
„þrenning sönn og ein“ sem má ef til vill í raun
kalla einkunnarorð Snorra Hjartarsonar. Í
þeim kemur fram sá skilningur, að við, Íslend-
ingar, séum afkomendur þessarar þrenningar
og samofnir henni í öllum skilningi. Við erum
mótuð af landinu, vegferð þjóðarinnar í nátt-
úru þess, og tungunnar er geymir huga okkar,
minningar, vonir og vonbrigði. Snorra er þessi
þrenning heilög:
Þú átt mig, ég er aðeins til í þér.
Örlagastundin nálgast grimm og köld;
hiki ég þá og bregðist bý ég mér
bann þitt og útlegð fram á hinzta kvöld.
Ísland, í lyftum heitum höndum ver
ég heiður þinn og líf gegn trylltri öld.
(Land þjóð og tunga)
Nafnbreytingin er til þess fallin að gefa ljóð-
inu víðari skírskotun en til atburðanna í mars
1949, og enn í dag er hvatningin jafngild. Hver
sá sem ann lífsgildum hlýtur að kvíða afleið-
ingum af þeirri trylltu lífsþægindafrekju and-
artaksins sem virðist móta viðhorf mikils hluta
þjóðarinnar um þessar mundir.
Hið litskrúðuga myndmál með glitrandi lita-
orðum, sem einkennir fyrstu bók Snorra og
gat stundum fengið á sig blæ mælskuþunga í
lengri ljóðunum, vék síðan hægt og bítandi
fyrir beinskeyttara orðfæri, og allar götur síð-
an stefndi hann að æ einfaldara ljóðmáli á ytra
borði, en um leið dýpri og víðfeðmari hugsun.
Það er galdur sem er á fárra valdi, og mætti
kannski líkja við lygnan, tæran og djúpan hyl,
svo djúpan að tæpast sést til botns.
Ljósið snýr baki við litum fjallsins,
líf dagsins seytlar milli steina,
hverfur mjúklátt til myrkurs og þagnar
í mold djúpt undir hrjúfu grjóti.
(Í náttstað)
Síðari bækurnar tvær, Lauf og stjörnur
1966 og Hauströkkrið yfir mér 1979, mega að
þessu leyti heita samstæðar, þótt Snorri gangi
enn lengra til einfaldleika í þeirri síðari, og
mér finnst að þar rísi ljóðlist hans hæst. Allt
stefnir með einhverjum hætti í átt til kyrrðar,
þagnar, sáttar. Nú eru aðeins 39 litarorð í allri
bókinni, hvítur, grænn, rauður, grár, blár.
Einkennandi eru lýsandi orð eins og kyrr,
hægur, þýður, lygn, rór. Beinar myndir eru
ráðandi og myndhverfingar, líkingar horfnar,
orðaval hnitmiðað, vísunum fækkar, yrk-
isefnin verða nákvæmari og innhverfari, en
skilja jafnframt meira eftir handa lesanda að
ráða í. Eins og heiti bókarinnar bendir til, er
haustið fyrirferðarmikið yrkisefni, líkt og
maður sé að kveðja. Síðasta ljóð bókarinnar er
skýrt dæmi um þetta:
Lauffallið ristir rauðar
rúnir í þokuna
hljóð
orð leita hvíldar
angist
og ást leita
einskis og alls hjá þér móðir
eiíf og söm
hvert lauf
hvert ljóð
(Lauffall)
Í þessu æviverki er undarleg og aðdáun-
arverð og einhvern veginn örugg vissa skálds
sem hefur fundið sátt og innri frið og gengur
því fullur trúnaðartrausts þá vegferð sem hon-
um er búin:
Langt af fjöllum hríslast lækirnir
og laða þig margir til fylgdar.
En vegurinn er einn, vegurinn
velur þig, hvert spor þitt er stigið.
Og frá upphafi allra vega
fór enginn þá leið nema þú.
(Langt af fjöllum)
Þannig rætast þessi orð:
Hver vegur að heiman
er vegur heim.
(Ferð)
Vegur heim
Snorri Hjartarson
100 ára 22. apríl 2006
Höfundur er prófessor emeritus í íslenskum
bókmenntum og rithöfundur.
Eftir Njörð P.
Njarðvík
npn@vortex.is
Morgunblaðið/Ólafur K. Magnússon
Snorri Hjartarson „Í þessu æviverki er undarleg
og aðdáunarverð og einhvern veginn örugg vissa
skálds sem hefur fundið sátt og innri frið og geng-
ur því fullur trúnaðartrausts þá vegferð sem hon-
um er búin.“
F. 22.4.1906 á Hvanneyri. Flensborg-
arskóli og MR, listnám í Kaupmanna-
höfn 1930 og Ósló 1931–32. Bókavörður
við Bæjarbókasafnið í Reykjavík 1939–
43 og yfirbókavörður 1943–66.
Ljóðabækur: Kvæði (1944); Á Gnitaheiði
(1952); Lauf og stjörnur (1966); Haust-
rökkrið yfir mér (1979); lét eftir sig 26
ljóð sem birtust í Kvæðasafni 1992.
Snorri hlaut bókmenntaverðlaun Norð-
urlandaráðs 1981. Heiðursdoktor við
heimspekideild HÍ 1986.
Hann lést í Reykjavík 27.12.1986.
Snorri
Hjartarson