Lesbók Morgunblaðsins - 26.08.2006, Qupperneq 4

M
ér finnst ekkert
líf án hins and-
lega lífs,“ segir
Oprah Winfrey,
„og ég held að
þeim fari sífjölg-
andi sem gera sér grein fyrir hinni
kraftmiklu, andlegu hlið lífsins.
Hvað mig varðar, þá snýst þetta um
„hvers vegna við erum raunveru-
lega hér? Hvaða tilgangi þjónum
við? Allt það sem er á seyði í kring-
um mann, hvaða merkingu hefur
það?“
Ég held að við höfum týnst í trú á
efnisheiminn – á alla þá muni sem
okkur áskotnast – að þeir séu það
sem máli skiptir.“
Þetta er búinn að vera langur
dagur í Kansas City. Við höfum
fengið jógakennslu og mat frá
einkakokki Ophru, Naomi Wolf,
einn þungavigtarhöfunda banda-
rískra bókmennta hefur hvatt okk-
ur öll til að hugleiða fegurðarmýt-
una og við höfum hlotið þjálfun í
undirstöðuatriðum aldurslauss lífs.
Skyndilega, í miðju gospellagi,
stekkur Oprah fram á sviðið við yf-
irgnæfandi fagnaðarlæti áhorfenda
sem rísa allir sem einn úr sætum
sínum til að taka á móti henni. „Hæ,
þið eruð æðisleg,“ kallar hún.
Tryggir aðdáendurnir standa
áfram, vagga sér í takt við tónlist-
ina, veifa höndum og kalla á O-ið
stóra. Og næsta klukkutímann spíg-
sporar hún um og snurfusar sig, les
úr verkum Wayne Dyer og Deepak
Chopra og segir okkur öllum að rísa
upp og taka ábyrgð á eigin lífi.
Winfrey, líkt og allir vita, er fyrst
bandarískra blökkukvenna til að
verða milljarðamæringur; þetta er
kona sem stjórnar spjallþætti sem
sýndur er í 121 landi, sem kom á
legg tímariti sem sýnir árlega 140
milljón dollara hagnað, á veit-
ingastað og stórar fasteignaspildur í
nokkrum löndum og flýgur á milli
þeirra í einkaþotu.
En lífið hefur ekki alltaf reynst
svo ljúft konunni sem Bandaríkja-
menn elska. Hún fæddist í sárri fá-
tækt og sætti hræðilegri misnotkun,
sem hún viðurkennir að hafi skaðað
sig. En hún tekur líka skýrt fram að
hún hafi neitað að láta það auð-
kenna sig eða buga.
Oprah fæddist árið 1954 í Kos-
ciusko, litlu landbúnaðarsamfélagi í
Mississippi, en fluttist oft milli
staða fyrstu æviárin. Móðir hennar
Vernita vildi flýja fátæktina og for-
dómana í Mississippi og hoppaði því
um borð í rútu á leið til Milwaukee,
en skildi dótturina eftir hjá móður
sinni Hattie Mae og Earless Lee,
eiginmanni hennar, er átti eftir að
verða fyrsti af mörgum slæmum
skuggum á æsku Opruh.
„Ég óttaðist hann,“ segir hún.
„Ég man að hann var alltaf að
henda dóti í mig eða að stugga við
mér með stafnum sínum. Ég lifði í
fullkomnum ótta við hann. Okkar
næsti nágranni var blindur maður
sem bjó ofar við veginn. Engin önn-
ur börn voru þarna. Engir leik-
félagar og enginn leikföng; fyrir ut-
an dúkku sem var búin til úr
maísstöngli. Ég lék mér við dýrin
og eyddi mestum mínum tíma í að
segja kúnum sögur úr Biblíunni.
Ég minnist þess að hafa horft út
á nafnlausan veg, úthýsið, hænsna-
stíuna og jafnvel trjástumpinn í
garðinum framan við húsið. Ég man
eftir að hafa verið hrædd og klifrað
upp í kjöltu ömmu minnar í þrumu-
veðri. Ég óttaðist þrumurnar og
eldingarnar og man að hún sagði
við mig „sittu kyrr, Guð er að vinna
verk sitt“.“
Henni reyndist mikil huggun í
lestri bóka og eftir að hún varð
fræg stofnaði hún bókaklúbb sem
sýndi sig áhrifamikið afl í útgáfu-
heiminum og skóp milljónir dala í
sölu.
„Bækur voru mín frelsun,“ segir
hún, „ég lærði að lesa þegar ég var
þriggja ára gömul og fann fljótt að
þar var heilan heim að finna sem
náði langt út fyrir bóndabæinn okk-
ar í Mississippi. Bækur sýndu mér
að lífið bjó yfir möguleikum, að þar
var fólk eins og mig að finna, fólk
sem enn fremur byggði heim sem
ég gat ekki aðeins látið mig dreyma
um heldur raunverulega stefnt að.
Það var eins og að opna nýjar dyr.“
Þegar hún var sex ára sendi móð-
ir hennar eftir henni. Hún bjó þá
við fjárhagslegt öryggi, var í föstu
starfi sem þjónustustúlka og átti
kærasta sem lofaði að giftast henni,
og er svo var komið fannst Vernitu
hún geta annast dóttur sína. Næsta
áratuginn bjó Oprah hjá móður
sinni.
Lífið var hins vegar ekki átaka-
laust. Móðir Opruh barði hana
reglulega fyrir að vera „bóka-
ormur“ og það var ekki eina ofbeld-
ið sem hún sætti. Níu ára gamalli
var henni nauðgað af frænda sínum
og þegar hún var komin á tánings-
aldur af móðurbróður sínum. Hún
varð ólétt – ekki er ljóst hver fað-
irinn var – og barnið lifði ekki
„nema viku eða tvær“ að sögn Win-
frey.
Jafnvel áratugum síðar er ljóst að
þessi reynsla setti mark sitt á hana.
„Þetta er sú alversta og tilfinn-
ingaþrungnasta lífsreynsla sem ég
hef upplifað,“ segir hún. „Fjöl-
skyldan ýtti þessu hins vegar undir
teppið.
Ég vann þátt með Truddi Chase,
sem var svo sködduð af kynferð-
islegri misnotkun og ofbeldi að hún
hafði skipt sér upp í nokkur sjálf, og
í miðri frásögn hennar fór ég að
gráta óstjórnlega. Ég gat bara ekki
hætt. Þarna sagði fortíðin til sín.
Þegar ég hafði safnað nægum
kjarki til að segja móðurætt minni
frá því sem gerst hafði, gagnrýndu
þau mig fyrir að greina frá slíku op-
inberlega. Núna láta þau eins og
fortíðin hafi ekki gerst. Móðir mín
sagðist ekki vilja hlusta á þetta, svo
ég minntist aldrei á það framar.
En ég jafnaði mig aldrei. Ég var
– og er enn – alvarlega skemmd af
þessari lífsreynslu. Í fjölmörg ár
reyndi ég að sannfæra sjálfa mig
um að ég væri komin yfir þetta en
var það alls ekki. Ég burðaðist enn
með skömmina og kenndi sjálfri
mér ómeðvitað um gjörðir þessara
manna. Langt innra með mér þá er
ennþá hluti sem telur að fyrst að
þeir misnotuðu mig hljóti ég að hafa
verið slæm, lítil stelpa.“
Enn á ný leitaði hún á náðir lest-
ursins sem að þessu sinni opnaði
henni sýn á þjáningar bandarískra
blökkumanna, sérstaklega ævi
þeirra Sojourner Truth og Harriet
Tubman.
„Sojourner Truth var fædd í
þrældóm,“ segir hún. „Hún var
skýrð Isabella Baumfree, en eftir að
hún strauk frá húsbónda sínum og
gerðist predikari, andvígsmaður
þrælahalds og femínisti þá tók hún
upp nafnið Sojourner Truth, sem
tákn um líf sitt og köllun, sem var
að leysa þræla – sérstaklega konur
– úr þeirri ánauð sem þeir sættu.
Harriet Tubman er kynslóðinni
yngri, en flúði einnig á vit frelsisins
með því að fela sig yfir daginn og
fylgja Norðurstjörnunni á nóttunni.
Hún sneri aftur til Suðurríkjanna til
að aðstoða við hið leynilega kerfi
sem notað var til að leysa þræla úr
ánauð – röð skjólshúsa sem náði
alla leið frá Suðurríkjunum til Kan-
Sagan af O
Oprah Winfrey er íslenskum sjónvarpsáhorfendum vel kunn. En kannski þekkja ekki margir þá stórbrotnu sögu
sem þessi kona á og slétt ásýnd hennar á skjánum hylur. Í þessu viðtali talar hún um sársaukafulla fortíð sína,
sjónvarpsferilinn, bókhneigðina og trúna á sjálfstrúna.
Þáttarstjórnandinn Oprah „Ástæða þess að þátturinn minn hefur gengið svona vel er að hver dagur er mér tækifæri til að opna hjarta mitt. Það gefur mér tækifæri til að læra í gegnum reynslu mína og
Eftir Clive Simmons
4 LAUGARDAGUR 26. ÁGÚST 2006 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók