Lesbók Morgunblaðsins - 02.09.2006, Síða 7

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 2. SEPTEMBER 2006 7
segja tímapressu netútgáfnanna enn meiri en
prentuðu útgáfunnar og þetta komi niður á gæð-
um blaðamennsku hins prentaða blaðs.
Á hinn bóginn hafa útgefendur á síðustu miss-
erum verið að átta sig á sjálfstæði Netsins sem
fjölmiðils og hversu marga og ólíka möguleika
hann veitir. Hefðbundnar skilgreiningar á borð
við ljósvakamiðla annars vegar og dagblöð hins
vegar eiga varla við lengur þar sem framsækn-
ustu blaðaútgefendur á Netinu hafa í rauninni
tekið upp vinnubrögð sjónvarps- og útvarps við
miðlun frétta. Ekki er óalgengt orðið að sjá á
netsíðum stærstu dagblaða fréttir sem unnar
eru eins og sjónvarpsfréttir, blaðamaðurinn
birtist í mynd og/eða myndræn frásögn auk
raddtexta af ýmsu tagi. Þessi tegund frétta-
mennsku hefur þegar hlotið viðurkenningu á
þann hátt að bandaríska sjónvarpsakademían
sem veitir Emmyverðlaunin árlega hefur nú
bætt við flokki um besta frétta- og heimildaefnið
sem birtist á Netinu, farsímum eða margmiðl-
unarspilurum.
En miðlarnir geta einnig unnið saman eins og
mörg dæmi eru um. Einn möguleiki sem dag-
blöðin hafa nýtt sér er hversu gríðarlega mikið
magn efnis er hægt að setja á Netið; magn sem
engum dytti nokkru sinni í hug að prenta. Upp-
hafið er rakið til þess að á fyrri hluta síðasta ára-
tugar datt einum blaðamanna The Wall Street
Journal í hug að setja 573 blaðsíðna langa
skýrslu á heimasíðu blaðsins sem ítarefni við
grein sem birtist í blaðinu. Lesendur höfðu þar
með aðgang að allri skýrslunni sem aldrei hefði
verið ef aðeins væri um prentaða útgáfu blaðs-
ins að ræða. Nú er þetta orðin viðtekin venja og
hægt að nálgast alls kyns ítarefni og upplýs-
ingar á heimasíðum dagblaðanna til frekari
skýringar við prentaðar greinar og fréttir.
Stefnan er tvívirk því vísað er með ýmsum hætti
á milli miðla, vakin athygli á fréttaumfjöllun í
prentaða blaðinu á netsíðunni og öfugt. Allt er
þetta gert til að undirstrika að uppsprettan er
einn og sami fjölmiðillinn þar sem unnið er
sleitulaust að öflun upplýsinga og miðlun þeirra
til lesenda/áhorfenda/hlustenda. Hljómar sann-
arlega vel.
Auglýsingar í prentuðu dagblaði eru ennþá
margfalt meira virði en auglýsingar á netsíðum
dagblaðanna. Ekki eru þó allir sammála um
hversu miklu meira virði. Einn lesandi prentaðs
ferð? Ítarlegar fréttaskýringar um erlend mál-
efni eru ekki ofarlega á lista nema fárra lesenda.
Og tök blaða á slíku efni eru svipuð frá einu til
annars. Mörg blöð hafa skorið niður á þessum
pósti og birta einfaldlega fréttir frá sjálfstæðum
fréttastofum eins og Reuter. „Fólk vill frekar
lesa sér til um hvernig það eykur lífsgæði sín.
Það vill að blaðið segi því hvernig hægt sé að
verða ríkari og hvað það eigi að gera í kvöld.“
Þetta er kannski ekki það sem harðir blaða-
menn vilja heyra enda myndu þeir flestir frekar
kjósa að skrifa um Afganistan en gæludýrahald.
Íhaldssamir blaðaútgefendur hunsa gjarnan
niðurstöður kannana sem benda í þessa átt.
Sumir eru þó farnir að leggja eyrun við og í
Bandaríkjunum er gefin út keðja fríblaða með
„hreyfanlegum“ blaðamönnum sem skrifa frétt-
irnar á staðnum, eins og þær gerast á skólalóð-
inni, á íþróttavellinum eða verslanamiðstöðinni.
Fréttir af „fólkinu í næsta húsi“ eru sagðar það
sem ég og þú viljum helst lesa um. „Lesendur
vilja einfaldlega frekar lesa um matargerð og
húsbúnað en Hizbollah og jarðskjálfta.“ Og
markaðsfræðingarnir streyma inn í stjórn-
unarstöður á rótgrónum dagblöðum og snúa öllu
á hvolf. „Dagblöðin verða að taka meira tillit til
markaðarins,“ segja þeir. Markaðsfræðingar
benda t.a.m. á að það sé fráleitt að ætla sér að
selja sömu vöruna – dagblað – öllum á aldrinum
18 – 88 ára. „Útgefendur verða að taka meira
mið af ólíkum aldurshópum og þjóðfélags-
hópum,“ segja þeir og þess sjást vissulega merki
í efnisvali og efnistökum blaðanna þó íhaldssemi
þeirra á breytingar sé misjafnlega rótgróin.
Hver svo sem framtíðin verður þá er ljóst að
miklar hræringar eiga sér stað á vettvangi fjöl-
miðla og ekki síst dagblaða í dag. Economist
spáir því að ef hefðbundin dagblöð ætli sér að
lifa af verði þau að slá af viðteknum hugmyndum
sínum um vandaða blaðamennsku og brydda
upp á frumlegum nýjungum sem taki mið af
kröfum markaðarins. Annars eigi þau á hættu
að daga uppi og verða að safngripum. Engu að
síður virðist það ennþá vera sjónarmið flestra
dagblaðaútgefenda að vönduð blöð með vel unnu
efni muni tryggja tilveru þeirra og viðgang til
framtíðar hvort sem er á Netinu eða prenti.
dagblaðs er jafnvirði 20 – 100 lesenda á Netinu
segja þeir íhaldssömustu. Einn á móti tíu segja
aðrir en benda jafnframt á að hlutfallið sé óðum
að verða jafnara. Skýringin á þessum mun felst í
því að flest dagblöð bjóða frían aðgang að net-
útgáfum sínum. Netblað nýtur athygli lesand-
ans mun skemur en prentað dagblað og netles-
andi fer ekki í gegnum margar flettingar.
Auglýsingaverð tekur mið af þessu og því er
ennþá mun ódýrara að auglýsa á netsíðum dag-
blaða en í prentuðu útgáfunum. Netauglýsingar
eru þó mun hagkvæmari því hlutfall kostnaðar
og hagnaðar er mun hagstæðara en í prentuðu
dagblaði þar eð ekki þarf að kosta til við dreif-
ingu og prentun. Galdurinn við að græða á Net-
inu segja stjórnendur norsku fjölmiðla-
samsteypunnar Schibsted, sem vakið hefur
athygli fyrir arðvænlega netútgáfu, er að fá les-
endur beint inn á forsíðurnar en ekki í gegnum
aðrar leitarvélar. „Ef við fáum heimsóknir í
gegnum Google djúpt inn í gagnabankann okkar
hirðir Google auglýsingatekjurnar, en ef við
fáum heimsóknirnar inn á forsíðuna getum við
selt 24 tíma auglýsingu þar á 19 þúsund evrur.“
Ekki sakar að hafa eigin leitarvél eins og
Schibsted (finn.no) og taka við tveimur þriðju
hlutu netumferðarinnar í Skandinavíu. Þrátt
fyrir þetta reiða flestar netútgáfur dagblaða sig
á leitarvélar á borð við Google og Yahoo til að
beina lesendum inn á síður sínar.
Economist telur að þrátt fyrir glæsilegar net-
síður og auglýsingasölu muni dagblöð ekki ná að
rétta úr kútnum nema annað og meira komi til.
Og aftur er tekið dæmi af netútgáfu Schibsted
þar sem sala á ýmiss konar þjónustu sem aðeins
óbeint tengist blaða- og fréttamennsku á stóran
þátt í velgengni samsteypunnar. Schibsted not-
aði Aftonbladet til að hleypa af stokkunum
megrunarklúbbi á netinu, Vigtklubben.se, þar
sem 54 þúsund skráðir meðlimir borga 50 evrur
hver á þriggja mánaða fresti fyrir þátttökuna.
Annað dæmi er tekið af Telegraph samsteyp-
unni í Bretlandi sem rekur umfangsmikla net-
sölu og býður lesendum sínum alls kyns varning
til sölu sem kemur blaðaútgáfu ekkert við. En
þar sem eru lesendur þar er markaður og um
það snýst málið.
Og svo er það spurningin um hvað fólk vill
lesa. Hvert er vinsælasta efnið? Fréttir úr
heimabyggð, íþróttir, skemmtanir, veður og um-
blöðin?“
Blaðalestur hefur dregist saman ogsérstaklega meðal ungs fólks.Kannanir hafa sýnt að ákveðinn
hópur ungmenna byrjar
aldrei blaðalestur held-
ur leitar beint á netið
eftir upplýsingum.
Það hefur sýnt sig að
sterkustu netmiðlarnir
eru þeir sem rísa upp á
grunni traustrar hefð-
bundinnar fjölmiðlunar,
Ég nefni dagblaðið Gu-
ardian og breska rík-
issjónvarpið BBC.
Nú er sagt að allir geti látið til sín
heyra með bloggi eða eigin netsíðu. Menn
gátu líka áður fyrr staðið á götuhornum
og hrópað. Spurningin er hver heyrir það.
Blaðamenn leita reyndar talsvert á þessi
mið til að fylla dálka sem ekki njóta fyllsta
trúverðugleika í blöðunum; eins og konar
óstaðfestar fregnir, slúður. Blaðamenn
klípa úr bloggskrifum til að fylla dálka og
birta í blöðunum.
Allar breytingar valda mönnum áhyggj-
um. Einu sinni var það útvarpið, síðan
sjónvarpið og nú er það Netið. Þvert á all-
ar hrakspár hefur bóklestur ekki dregist
saman svo nokkru nemi þrátt fyrir aukna
samkeppni annarra afþreyingarmiðla.
Prentað dagblað er í ákveðnum skilningi
nútímalegasti miðillinn af öllum. Það er al-
gjörlega þráðlaust og hreyfanlegt. Þú get-
ur lesið dagblaðið þitt hvar og hvenær
sem er.
Fréttablaðið tókst vel vegna þess að svo
virðist sem útgefendur hafi lagt meiri
metnað í blaðið sjálft en víða hefur verið í
erlendum fríblöðum. Þarna var auglýs-
ingablað klætt í kápu venjulegs dagblaðs
sem veitti áskriftarblöðum raunverulega
samkeppni. Gagnvart slíkri samkeppni
verða áskriftarblöð að bjóða vandaðri
skrif og dýpri umfjöllun til að halda velli.
Efni áskriftarblaðanna verður að sannfæra
lesandann um að það sé þess virði að
kaupa það.
Dagblað er nútíma-
legasti miðillinn
Anna Kristín Jónsdóttir, verk-
efnisstjóri meistaranáms í
blaða- og fréttamennsku við HÍ
miðill landsins í dag. Ég sé ekki fyrir mér að
breyting verði í náinni framtíð á fríum að-
gangi almennings að mbl.is. Áhuginn á Net-
inu er mjög vaxandi og það er okkar mark-
mið að vera mjög vaxandi í netmiðlun.
Ásóknin í auglýsingar mbl.is er að vaxa
mjög mikið en við höfum líka verið að sjá
mikla aukningu á auglýsingasölu í prent-
miðlunum þannig að reynsla okkar er nokk-
uð ólík því sem erlendir útgefendur eru að
upplifa, þar sem almennt er talað um sam-
drátt í auglýsingasölu í prentmiðlum.
Ef við lítum þrjátíu ár aftur í tímann og
skoðum hvernig íslenskt fjölmiðlaumhverfi
leit út, sjáum við eina ríkisútvarpsstöð,
sterkt Morgunblað, þrjú veik flokksblöð og
svo eitt til tvö síðdegisblöð. Þrátt fyrir
„markaðsvæðingu“ fjölmiðlanna í dag þá tel
ég þá vera að skila miklu betri upplýsingum
til þjóðarinnar um hvað er að gerast í
stjórnmálunum í dag heldur en var á þeim
tíma.
Menn hafa í talsvert langan tíma verið að
spá hruni alvarlegrar blaðamennsku. Ég tel
að það verði alltaf þörf fyrir slíka blaða-
mennsku og fjölmiðlarnir muni svara þeirri
þörf. Auglýsingamarkaðurinn á Íslandi er
lítill og margir fjölmiðlar að berjast á hon-
um sem leiðir af sér að upplýsinga-
starfsemin er mjög frjó um þessar mundir.
Almennt eru mennnokkuð sammálaum að fréttir af
andláti dagblaðsins séu
stórlega ýktar. Hins-
vegar eru gríðarlegar
breytingar að verða á
notkun almennings á
fjölmiðlum og minnk-
andi lestur dagblaða er
alls staðar áhyggjuefni í
kringum okkur en hér á landi hefur lest-
urinn staðið í stað síðan Fréttablaðið kom
til sögunnar enda hefur fríblaðamarkaður-
inn þróast öðruvísi hér á Íslandi en annars
staðar.
Fréttablaðið varð strax meiri ógn við
áskriftardagblöðin en fríblöð hafa verið
annars staðar þar sem þau hafa komið út.
Erlend fríblöð liggja frammi hér og þar en
íslensku fríblöðin (Fréttablaðið og Blaðið)
eru einstök að því leyti að þau eru borin
heim til lesandans. Fjárfestar sjá í þessu
íslenska fríblaðamódeli einhverja möguleika
og það gæti lengt ævi dagblaðsins sem
slíks.
Það kæmi hinsvegar harkalegar niður á
áskriftardagblöðunum, upplag þeirra gæti
minnkað verulega og þar með auglýsinga-
tekjur og útgefandinn yrði að reiða sig
meira á áskriftartekjur þó minni væru.
Það er ástæða til að hafa áhyggjur af
gæðum blaðamennskunnar í kjölfar þess-
arar þróunar. Áskriftarblöðin munu hafa
minna svigrúm vegna minnkandi tekna og
það hefur aftur áhrif á tryggð lesenda því
áskriftarblað hefur tengsl sín við lesendur í
gegnum efnið fyrst og fremst. Tengsl frí-
blaða við lesendur sína eru öðruvísi, þar
sem lesendur eru vara sem blaðið selur
auglýsendum aðgang að í gegnum blaðið.
Lýðræðislegt hlutverk fjölmiðla byggist á
því að veita almenningi sem bestar og hlut-
lausastar upplýsingar um samfélagið og á
grundvelli þess tekur einstaklingurinn
ákvarðanir er lúta að vali á leiðtogum. Ég
tel að þróunin sem á sér stað núna muni
hafa áhrif á fréttir fjölmiðla og sér þess nú
þegar hvað sterkast stað í ljósvakafjöl-
miðlum þar sem „harðar“ fréttir fara hall-
oka fyrir „mjúkum“ fréttum og rekja má
tengslin beint til þess að sífellt eru gerðar
meiri arðsemiskröfur til fjölmiðla og þess
krafist að þeir séu fyrst og fremst reknir
sem fyrirtæki er skili eigendum sínum
hagnaði.
Dagblöð eru nú þegar í vörn á mark-
aðnum og bregðast við með því að reyna að
selja efnið meira. Fyrir fríblöðin sem ekki
eru beinlínis að selja efnið lesandanum
nægir að lesandinn skoði efnið til að aug-
lýsandinn nái til hans. Þróunin er í þá átt
að efnið verið léttvægara og yfirborðs-
kenndara og sjónvarpið hefur gengið hvað
lengst í þessu. Þetta er stundum kallað
„dumbing down“ eða forheimskun
fréttanna.
Til að halda velli sé ég fyrir mér að
áskriftarblöðin reyni að höfða enn sterkar
til kjarna lesenda sem gera miklar kröfur
til efnisins. Ég gæti vel ímyndað mér að
þetta mundi leiða af sér ákveðna „stétta-
skiptingu“ í blaðalestri.
Harðar fréttir
víkja fyrir
mjúkum
Birgir Guðmundsson, lektor
og umsjónarmaður fjölmiðla-
brautar við félagsvísinda-
og lagadeild Háskólans á
Akureyri
Viðbrögð við
spurningu
Economist
Blöðin hafa ekki verið drepin. Það semgerst hefur er að upplýsingarnar,sem eitt sinn flæddu frá toppnum og
niður úr, eru nú farnar að streyma frá botn-
inum og upp,“ segir Alvaro Vargas Llosa,
blaðamaður á Washington Post, í grein sem
birtist í Wall Street Journal sl. miðvikudag.
Geinin birtist undir fyrirsögninni „Q: Who
Killed the Newspaper“ [Spurning: Hver drap
dagblöðin?] og er svar við spurningunni sem
Economist kastaði fram nokkrum dögum
fyrr.
Í svari sínu rifjar Llosa upp að allt frá 1990
hafi hnignun dagblaðanna verið spáð vegna
breytts tækniumhverfis, og segir að hnignun
á fjölmiðlamarkaði hafi orðið raunin. Dag-
blöð í Norður- og Mið-Ameríku og í Evrópu
hafi hins vegar freistast til að líta á breyting-
arnar sem fjárhagslegan og tæknilegan
vanda, en ekki menningarfyrirbæri, og því
hafi allt púðrið síðasta áratug farið í endur-
fjármögnun og tæknibyltingu – til dæmis með
því að koma dagblaðaefni í tölvutækt form.
Llosa telur að rétta leiðin til að nýta sér
breyttar áherslur í lífsstíl og neyslu sé að
blöðin leggi mun meiri áherslu á netmiðla
sína, og bendir á að enn nemi tekjur blaða af
auglýsingum á netmiðlum sínum ekki nema
um 10% af heildarauglýsingatekjum.
Hann segir breytingarnar sem hafa átt sér
stað þó fyrst og fremst snúast um umpólun
valds frá miðstýringu, þar sem almenningur
þurfi ekki lengur að reiða sig á þótta ritstjóra
til að koma skoðunum sínum og hugmyndum
á framfæri.
Nú þurfi enginn að vera bundinn vali rit-
stjórans á efni í dagblað, því ritstjórarnir séu
margir og miðlarnir óendanlega margir, sem
fólk hafi aðgang að fyrir tilstuðlan tækninn-
ar. „Í gamla daga var þetta kallað frelsi til að
velja, en í dag köllum við þetta morð.“
„Ætli gott dagblað sé ekki
samræða þjóðar við sjálfa sig“
Úr upphafi leiðara Economist þar sem vitnað er í orð Arthurs Millers frá árinu 1962
Heimild: The Economist, Aug 26. – 1. Sept. 2006