Lesbók Morgunblaðsins - 02.09.2006, Síða 11

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 2. SEPTEMBER 2006 11
Grasasni væri líklega besta orðiðyfir unga manninn í nýjustu
bók Jonathans Franzens, The Dis-
comfort Zone. Sú
persónusköpun
Franzens þarf
svo sem ekki að
koma neinum,
sem þekkir til
verka hans, á
óvart nema hvað
að hér er um ævi-
minningar höf-
undarins að ræða
– og grasasninn
ungi er hann sjálfur. Franzen sýnir
sjálfum sér svo sannarlega enga
miskunn í lýsingum sínum: hann er
uppstökkur, grobbinn, sjálfselskur
og sjálfhuga. Og óhætt að segja að
ekki er víst að brothætt sjálfsmynd
allra listamanna þyldi að þeir
drægju fram jafn dökka mynd af
sjálfum sér.




Æskan og óþægilegar æsku-minningar eru líka viðfangs-
efni Bens Furmans í Börn eru klár,
þó með öðrum hætti sé, enda hér
ekki um að ræða æviminningar held-
ur eina þeirra fjölmörgu leiðbeining-
arbóka sem ratað hafa í hillur versl-
ana í miklu magni sl. ár. Flestir eiga
á uppvaxtarárum sínum við ein-
hverja erfiðleika að etja – hræðslu,
slæman ávana eða einbeitingarskort
og bókin, sem kom út hjá JPV fyrir
skemmstu, tekur „ég get“-aðferðina
sem grunnhugmynd að 15 skrefa að-
ferð finnska geðlæknisins Furmans
til að hjálpa börnum að tileinka sér
nýja færni og leysa úr erfiðleikum
sínum á jákvæðan hátt. Engan þarf
heldur að undra þó að börn setji líka
sterkan svip á 3. árgang Hrafna-
þings Rannsóknarstofnunar Kenn-
araháskóla Íslands, enda um ársrit
íslenskukennara við KHÍ að ræða.




Allt annarskonar fræði eru við-fangsefni Antonys Beevors í
sagnfræðilegri bók hans um
spænsku borgarastyrjöldina, La
Guerra Civil Española, sem fyrst
kom út á Spáni í fyrra og vakið hefur
nægjanlega athygli til að hafa nú í
sumar verið þýdd bæði yfir á ensku
og dönsku. Bókin er enda einkar
gott yfirlit fyrir þá sem ekki þekkja
sögu spænsku borgarastyrjald-
arinnar, sem og grafísk lýsing á for-
smekk þess óhugnaðar sem vænta
mátti með heimsstyrjöldinni síðari.
Óhugnaður sem er okkur öllu nær í
tíma, árásin á tvíburaturnana, ásamt
hugleiðingum höfundar um að þeir
viðburðir hefðu ekki verið óumflýj-
anlegir, fá sinn skammt hjá Law-
rence Wright í The Looming Tow-
er. En Wright segir persónuleika og
framtíðarsýn örfárra einstaklinga
hafa mótað þá spennu sem ríkir milli
Vesturlanda og múslima, auk þess
sem barátta um bitlinga og stofn-
anavöld milli CIA og bandarísku al-
ríkislögreglunnar megi að hluta til
kenna um þann styrk sem al-Qaeda
hefur náð að byggja upp.




Allt annars konar spenna ein-kennir nýjustu sögu Svend Åge
Madsen, sem velur sér spennusög-
una sem form í
hinni einkar
áhugaverðu Den
syvende bånd
þótt hér sé
spennan fléttuð
saman við heim-
speki- og fé-
lagsfræðilega
stúdíu. Hvernig
væri að búa í
heimi þar sem
maður væri stöðugt fastur við sjón-
varpsskjáinn að vakta einhvern
meðborgara sinna? Allan sólar-
hringinn. Þurfa um leið að hafa auga
með eigin eigum? Og að standa sig
ekki á vaktinni sé ekki í boði, því ein-
hver annar hafi þann starfa að hafa
auga með þér… Hljómar sannarlega
áhugavert og ekki laust við að andi
bókar George Orwell 1984 svífi hér
yfir vötnum.
Svend Åge Madsen
Jonathan Franzen
BÆKUR
Eftir Önnu Sigríði Einarsdóttur
annaei@mbl.is
Áttu hús? Íbúð? Segjum hæð í húsi semþú notar sama og ekkert? Hér erhugmynd: af hverju leigirðu hanaekki rithöfundi? Já, eða myndlist-
armanni, músíkant, leikskáldi… Ýmiss konar
listamenn eru sífellt á höttunum eftir vinnu-
stað, næði og einsemd, að maður tali nú ekki
um innblástur. Sumir búa á hávaðasömu heim-
ili, einhverjir eru orðnir leiðir á eigin skrifborði
og eilífu útsýninu, aðrir þurfa nauðsynlega að
gera vettvangsrannsóknir vegna verka í
vinnslu. Úti um heim skipta gestavinnustofur
listamanna hundruðum og fólk ferðast kriss
kross til þess að elta andann(!) eða rata í æv-
intýri. Hér á landi líka, en gæti verið fjölskrúð-
ugra.
Í Davíðshúsi á Akureyri er íbúð sem stendur
höfundum og fræðimönnum til boða árið um
kring. Hið sama gildir um Snorrastofu í Reyk-
holti. Herhúsið á Siglufirði, fyrrum aðsetur
Hjálpræðishersins, hefur verið gert glæsilega
upp og státar af vistarverum og vinnurými fyrir
smæstu ljóð til stærstu málverka. Í Hveragerði
er elsta hús bæjarins, Varmahlíð, tilvalið skjól,
sem rithöfundar hafa nýtt sér. Austur á Skriðu-
klaustri er einnig setið vasklega við skriftir, í
lista- og fræðimannaíbúð Gunnarsstofnunar.
Þetta eru – ef við tökum stikkprufu í einni list-
grein – í grófum dráttum þau afdrep sem bæj-
arfélög og samtök bjóða félögum í Rithöfunda-
sambandi Íslands, með formlegum hætti. Þá er
ónefnt húsið Norðurbær á Eyrarbakka, sem
RSÍ festi sjálft kaup á fyrir fáeinum árum. [Og
sem þessi pistill var í smíðum barst meðlimum
óvænt heimboð frá Borgarfirði eystra].
En hvað er svo á því að græða að fá rithöf-
und tímabundið í bæinn? Svarið getur hver og
einn ímyndað sér: það fer eftir ýmsu. Kannski
ekkert, ef höfundurinn situr inni daglangt og er
mjög duglegur. Fjölbreytni í bæjarlífið, ef höf-
undarnir eru margir og ólíkir og taka þátt í öllu
frá heita-potts-spjallinu til borðskreytinga fyrir
þorrablótið. Kannski er höfundurinn frægur/
fær/skemmtilegur og efnir til spútnik-
upplestra. Í öllu falli verslar hann í matinn og
kaupir eitthvað í apótekinu og ríkinu og borgar
sig í sund og bíó og skóar sig upp og hamstrar
stílabækur og/eða prentarablek. Hann skilur
sem sagt eftir pening. Og kannski – ef allt ann-
að bregst – skrifar hann staðinn inn í næsta
verk og gerir hann þannig ódauðlegan.
Af þessu má sjá að gestaíbúð af þessum toga
margborgar sig. Finnist húseigendum/
bæjaryfirvöldum listamenn ekkert merkilegri
leigjendur en aðrir, mega þeir vitanlega opna
gestaíbúðir fyrir hvern sem er, t.d. fólk sem á
ekki fellihýsi. En samvinna við listgreinafélög
(RSÍ, SÍM, FÍH o.s.frv.) ætti að tryggja að
þarna mæti fólk sem er komið til að vinna, en
ekki gera óskunda eða vera með móral.
Ofan á allt saman hlýtur það að auka víðsýni
höfundarins sjálfs að búa tímabundið í öðrum
landshluta. Ekki úti í sveit, heldur í lifandi ná-
vígi við bæjarfélag með öllum þess hefðum og
alltumlykjandi karakter. Það hlýtur að verða til
einhvers. Yfirleitt.
Svo má auðvitað alltaf höfða til hégómans.
Skemmst er þess að minnast þegar þýski höf-
undurinn Judith Hermann dvaldi í gestaíbúð
Gunnarshúss í Reykjavík – sem er einmitt ætl-
uð aðkomnum höfundum og þýðendum. Í næsta
verki hennar var Ísland komið inn sem sögusvið
og á mælistiku frægðar hennar í Þýskalandi
þótti mörgum sem það væri „rosa góð land-
kynning“.
Sem sagt: Allt fólkið sem á öll þessi auðu hús,
sem eru alltof mörg og stór í þessu landi – í bæ
og borg – gæti kveikt í þeim ágætis líf, ef það
hugsaði málið.
Hugsað í húsi
ERINDI
Eftir Sigurbjörgu Þrastardóttur
sith@mbl.is ’En hvað er svo á því aðgræða að fá rithöfund
tímabundið í bæinn?
Svarið getur hver og einn
ímyndað sér: það fer eftir
ýmsu. Kannski ekkert, ef
höfundurinn situr inni
daglangt og er mjög dug-
legur. ‘
B
ókin segir frá tíu hæða húsi í Kaíró
sem Hagop Yacoubian, armenskur
viðskiptajöfur og milljónungur, lét
reisa 1934. Því var valinn staður á
einni helstu götu borgarinnar á
þeim tíma og ekkert til sparað að
gera það sem glæsilegast. Húsið var reist í hák-
lassískum evrópskum stíl og ríkulega skreytt út-
skurði og marmara. Svo ánægður var Hagop Yac-
oubian með húsið þegar það var tilbúið að hann lét
skera nafn sitt í inngang þess með latínuletri og
upplýst að næturlagi.
Helstu fjölskyldur Egyptalands sóttust eftir
húsnæði í húsinu, ráðherrar, stórríkir landeig-
endur, erlendir grósserar og auðkýfingar. Á
neðstu hæðinni voru verslunargluggar sem eig-
andi hússins nýtti til að kynna framleiðslu sína og
eins geymsla fyrir lúxuskerrur íbúanna, en á þak-
inu voru fimmtíu litlar járnskonsur sem nýttar
voru á ýmsan hátt, til matvælageymslu, til að vista
hunda yfir nóttina eða til að geyma og þvo þvott.
Byltingin breytti öllu
Bylting Nassers og félaga hans 1952 breytti öllu,
hefðarfólkið og ríkisbubbarnir fluttist margt úr
landi og það húsnæði sem losnaði tók hin nýja yf-
irstétt, yfirmenn í hernum, traustataki. Smám
saman tóku íbúarnir að nýta húsið á annan hátt en
eigandinn hafði ætlað og ekki leið á löngu að
skonsurnar á þakinu voru nýttar sem vistarverur
fyrir þernur og þjóna íbúanna og eins tóku menn
að halda þar búsmala. Á endanum var tekið fyrir
búfjárhaldið, en þegar hástéttafólk tók að flytja út
í úthverfin á áttunda áratugnum urðu járnskúr-
arnir á þakinu smám saman íbúðarhúsnæði og þar
myndaðist á þakinu lítið samfélag sem var eins og
spegilmynd af hvaða samfélagi sem er í Egypta-
landi, fátækrahverfi á tíundu hæð á meðan stönd-
ugra fólk bjó á neðri hæðum hússins.
Yacoubian-húsið varð að einskonar smækkaðri
mynd af egypsku þjóðfélagi og sögupersónur bók-
arinnar eru allar staðalmyndir; gamli konungs-
sinninn sem vill bara fá að vera í friði í sinni viskí-
og hassneyslu, nýríki kaupmaðurinn sem ætlar
sér stóra hluti í pólitíkinni til að öðlast virðuleika,
gáfaði fátæki lágstéttarpilturinn sem kemst ekk-
ert áfram þrátt
fyrir atgervi sitt og
stúlkan fátæka
sem er sífellt áreitt
kynferðislega af
yfirmönnum sínum
og svo má telja.
Egyptar eru enn
að gera upp arf-
leifð togstreit-
unnar milli ólíkra
nýlenduherra,
Breta og Ottóm-
ana. Þótt sett hafi
verið upp eins kon-
ar lýðræðisstjórn á
millistríðsárunum
réðu Bretar því
sem þeir vildu. Helsta mótspyrna gegn yfirráðum
þeirra kom frá Múslímska bræðralaginu, sem
stofnað var til að koma á íslömsku tríki í Egypta-
landi. Frelsisbarátta Egypta varð því snemma
heittrúarhreyfing ekki síður en þjóðernisleg.
Aðeins tvennt í boði
Þegar Gamal Abdul Nasser og fleiri yfirmenn í
hernum steyptu Farouk voru þeir samherjar her-
foringjaklíkan og Múslímska bræðralagið, en
snemma kom í ljós að þeir áttu ekki samleið, Nas-
ser og félagar vildu trúlaust frjálslynt ríki sem féll
heldur en ekki illa að hugmyndum Bræðralagsins
um ríki sem byggðist á lögmáli Kóransins. Nið-
urstaðan var gerspillt einræðissamfélag og fullur
fjandskapur á milli fylkinganna með tilheyrandi
hjaðningavígum. Í ljósi þessa er skiljanleg sú
ályktun Al Aswany að í Egyptalandi sé tvennt í
boði – að flýja spillinguna sem blómstrað hefur í
skjóli herforingjanna eða ganga íslamistum á
hönd, líkt og gáfaði fátæki lágstéttarpilturinn, eða
gefast upp eins og stúlkan fátæka sem lætur á
endanum undan yfirmanni sínum, enda sýnist
henni sem hún eigi ekki annars úrkosta.
Ekki er bara að bókin segi frá spillingu á op-
inskárri hátt en þekkst hefur í Egyptalandi held-
ur fjallar hún hispurslaust um kynferðismál og
eins er ein af sögupersónunum samkynhneigð, en
fáir þurfa að búa við eins hatramma fordóma í
arabalöndum og samkynhneigðir. Guð er svo alls
staðar nálægur og hentugur til ýmissa nota; hinir
réttlátu ákalla hann í sífellu og hinir ranglátu ekki
síður.
Eins og getið er var gerð kvikmynd eftir bók-
inni og sú mynd hefur ekki notið síðri vinsælda í
Egyptalandi en bókin, aukinheldur sem henni hef-
ur verið vel tekið víða. Myndin var frumsýnd á
kvikmyndahátínni í Berlín í sumar og síðan í
Egyptalandi í júnílok þar sem hún sló öll aðsókn-
armet.
Safn margra smásagna
Yacoubian-húsið er í raun safn margra smásagna
sem fléttaður eru saman, oft skotnar kímni eða
þrungnar erótík, en alla jafna litaðar af von-
brigðum og vonleysi og enda oftar en ekki með of-
beldi.
Al Aswany þekkir vel til hússins, enda setti
hann upp fyrstu tannlæknastofu sína í húsinu á
sínum tíma. Íbúar hússins kunna þó ekki að meta
það að það sé bakgrunnur svo umdeildrar sögu og
ætluðu að höfða mál á sínum tíma til að reyna að
stöðva sölu bókarinnar og síðan gerð kvikmyndar-
innar, en ekkert varð úr því málavafstri.
Al Aswany segist annars hafa fengið hugmynd-
ina að bókinni þegar hann var á göngu um Kaíró
eitt sinn sem oftar og sá þá hvar verið var að rífa
hús og í herbergjum þess voru ýmsir smáhlutir
sem fólk hafði skilið eftir. Þá segist hann hafa far-
ið að hugsa um að í hverju þessi herbergi hefði
eitthvað gerst, eitthvað sem vert væri að segja
frá, og tækist honum að segja þótt ekki væri nema
sögu eins þessara herbergja yrði úr góð bók.
Mörgum finnst það benda til þess að betri tíð sé
í vændum að bók sem gagnrýnir svo harkalega
spillingu í Egyptalandi hafi fengið að koma út
óáreitt og ekki hafi heldur verið amast við að hún
væri kvikmynduð. Al Aswany segir aftur á móti að
eina leiðin til að losna við spillinguna sé að koma á
lýðræði, hið illa þrífist í skjóli einræðis.
The Yacoubian Building fæst í Iðu.
Smækkuð mynd af egypsku þjóðfélagi
Engin bók hefur vakið annað eins umtal í
Egyptalandi síðustu ár og Yacoubian-húsið, The
Yacoubian Building upp á ensku, sem selst hefur
metsölu þar í landi og víðar í arabaheiminum.
Bókin, sem er þriðja skáldverk blaðamannsins
og tannlæknisins Alaa Al Aswany, er umdeild
fyrir að draga upp opinskáa mynd af spillingu og
vonleysi í egypsku samfélagi, en skammt er síð-
an hún var kvikmynduð með meiri tilkostnaði en
dæmi eru um þegar arabískar kvikmyndir eru
annars vegar.
Eftir Árna Matthíasson
arnim.blog.is
Burt með spillinguna Egypski blaðamaðurinn,
tannlæknirinn og rithöfundurinn Alaa Al Asw-
any, höfundur bókarinnar um Yacoubian-húsið.