Lesbók Morgunblaðsins - 28.10.2006, Síða 8

8 LAUGARDAGUR 28. OKTÓBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Ian Watson
ian@ianwatson.org
Í
slendingar panta sífellt fleiri pakka að
utan. Árið 2003 afgreiddi Tollmiðlun
Íslandspósts við Stórhöfða í Reykja-
vík 44.000 „einfaldar tollskýrslur“ –
eyðublaðið sem einstaklingar fá af-
hent vegna pantana sinna að utan.
Árið 2004 afgreiddi Tollmiðlun 58.000 skýrslur,
árið 2005 voru þær 92.000 og allt útlit er fyrir
að þær verði ennþá fleiri í ár. Rúmlega þriðj-
ungur þessara sendinga kemur frá netversl-
anarisanum Amazon og um fjórðungur allra
sendinganna er bækur. Árið 2005 bárust 35.800
af 92.000 sendingum frá Amazon. Á fyrstu sjö
mánuðum ársins 2006 voru 15.000 af 57.000 ein-
földum tollskýrslum til komnar vegna bóka-
sendinga.
Það sem kemur á óvart og er raunverulega
áhugavert við þessar tölur er hins vegar hversu
fáir Íslendingar panta bækur að utan. Hverjum
tíu manna hópi berst innan við einn bókapakki
árlega. Ég hóf rannsóknarvinnuna fyrir þessa
grein með því að spyrja vini mína, sem flestir
tala fleiri en eitt tungumál og eiga heimili full af
bókum á fjölda mála, hvar þeir keyptu bæk-
urnar sínar. Ég komst að því að flestir þeirra
keyptu mikið magn bóka á ferðalögum sínum
erlendis. Burðuðust síðan með þær heim aftur í
farangrinum. Eða eins og einn þeirra sagði við
mig í gríni: „Áhrifamestu bókaverslanir á Ís-
landi eru staðsettar á Heathrow- og Kastrup-
flugvöllunum.“ Pantar þetta fólk bækur að ut-
an í gegnum Netið? Mjög sjaldan. Og ég er eins
og það; panta næstum aldrei af Netinu heldur.
Hvers vegna ekki? Nú, segjum að pöntuð sé
bók sem kostar 1.000 kr. á Amazon án flutn-
ingskostnaðar. Á hvern bókapakka leggur Toll-
miðlun 14% virðisaukaskatt, 14% sem reiknuð
eru ofan á heildarverð pakkans (bókaverðið
plús flutningskostnað). Ofan á þetta bætist síð-
an 450 kr. þjónustugjald Tollmiðlunar. Þegar
þúsund króna bókin loksins berst til þín kostar
hún orðið 2.308 kr. Póstberar sjá um að inn-
heimta virðisaukaskattinn, þannig að ef þú ert
ekki heima þegar pakkinn berst þá kemur
þetta líka til með að kosta þig ferð á pósthúsið á
afgreiðslutíma. Það ferli felur alltaf í sér að
minnsta kosti eins til tveggja daga seinkun.
Það er því auðvelt að sjá hvers vegna pöntun
bóka af Netinu er lokaúrræði frekar en reglu-
legur viðburður. Takið mig sem dæmi. Ég
kaupi mikið af bókum – en langflestar þeirra
læt ég senda til vina og ættingja í Evrópu eða
Bandaríkjunum sem ég er þá á leið í heimsókn
til, eða eru á leiðinni að heimsækja mig. Ég ber
líka bækurnar mínar í farangrinum heim til Ís-
lands. Allt þetta felur í sér fyrirfram skipulag,
eyðslu dýrmæts tíma úti, farangursrými og
þungar byrðar. En samtöl mín við aðra sýna að
ég er ekkert óvenjulegur að þessu leyti. Mörg
okkar eru reiðubúin að leggja þetta á okkur til
að sniðganga íslenska kerfið.
Þannig sleppum við við sendingarkostn-
aðinn. Þannig sleppum við við virðisaukaskatt-
inn. Þannig sleppum við við 450 kr. þjónustu-
gjaldið. Og þurfum aldrei að sækja bækurnar á
pósthúsið.
Þó að þetta sé ekki ólöglegt þá er þetta held-
ur ekki sérlega skilvirkt. Og gerir okkur ekki
svo ólík svartamarkaðsbröskurunum sem ég
hitti við landamæri Austur-Evrópu á níunda
áratug síðustu aldar og fyrri hluta þess tíunda.
Þeir keyptu nokkur skópör og fáeina sjamp-
óbrúsa í öðru landi á verði sem gróf undan hinu
hefðbundna innflutningskerfi. Þegar fólk finn-
ur hjá sér hvöt til að stunda slík viðskipti er það
til marks um illa skipulagðan markað.
Íslenskir neytendur eru þekktir fyrir að
þurfa að fá hlutina strax, og fyrir að vera ekk-
ert sérstaklega uppnæmir fyrir kostnaðinum –
staðalímyndin er kaupum núna og höfum
áhyggjur af kostnaðinum seinna. (Sumir kynnu
e.t.v. að segja að viðhorf staðalímyndar hins ís-
lenska neytenda til verðlags væri að ef þú þjá-
ist ekki, þá hljótirðu að að vera að arðræna
okkur hin.) Hiki Íslendingar hins vegar við að
reiða fram fé til bókakaupa, og kjósi þess í stað
að flytja bækurnar inn sjálfir á gráa mark-
aðinum, hljóta hlutirnir að vera virkilega á
skjön.
Vandinn
Þegar ég var námsmaður í Bandaríkjunum las
ég mikið, fór oft á bókasafnið, pantaði þar bæk-
ur sem ekki var að finna í safninu í gegnum
samlán bókasafna og keypti notaðar bækur
ódýrt.
Þessa dagana starfa ég við einn af háskólum
Íslands. Þar hitti ég nemendur og samstarfs-
menn sem vilja og geta lesið ensku. Sumir hafa
góðan skilning á öðrum tungumálum líka.
Vandi þeirra er hins vegar sá að þeir hafa ekki
efni á að nálgast þær bækur sem vekja áhuga
þeirra. Sé bók ekki til í íslenska bókasafnskerf-
inu, og fjöldi bóka er þar ekki, er of dýrt að
kaupa hana. Að panta bókina í gegnum samlán
bókasafna er ekki heldur raunhæfur kostur þar
sem kostnaðurinn sem því fylgir er álíka hár og
að kaupa bókina.
Þetta er ekki bara vandamál námsmanna,
þetta er minn vandi líka. Frá því að ég flutti til
Íslands fyrir fimm árum hefur aðgengi að er-
lendum bókum verið eitt fárra stórra umkvört-
unarefna minna við dvölina.
Ég ákvað að skrifa þessa grein að hluta til
sem þjónustu við neytendur. Mig langaði til að
hjálpa því fólki, mér sjálfum þar á meðal, sem
langar til eða þarf að lesa erlendar bækur. Þess
utan var ég forvitinn um erlenda bókamark-
aðinnn á Íslandi. Mig langaði til að rekja líftíma
erlendra bóka á Íslandi. Mig langaði að skilja
hvernig markaðurinn virkar og hverjar góðar
jafnt sem slæmar hliðar hans eru. Þannig að ég
gerði mér ferð í bókabúðir sem selja nýjar
bækur, fornbókasölur, námsmannabókasölur,
bókasöfn, Kolaportið, Góða hirðinn og Toll-
miðlun Íslandspósts. Ég kannaði margar vef-
slóðir, sem og bókahaugana hjá endur-
vinnslustöðvunum í Reykjavík. Og ég reyndi á
þolrif allra vina minna með því að spyrja þá
spurninga um hvar þeir kaupa erlendar bækur.
Ég held að það komi fæstum lesendum á
óvart að mér finnst verð erlendra bóka á Ís-
landi of hátt. Hluti vandans er að bókakaup-
endur vita ekki hvernig þeir geta sparað. Sumir
kvarta yfir háu verði bóka sem keyptar eru hjá
Amazon eða Mál og menningu, en gleyma að
þessar sömu bækur er hægt að fá á mun lægra
verði hjá Bóksölu stúdenta (meira um það síð-
ar). En stærsti vandinn er sá að markaðurinn
með erlendar bækur á Íslandi er skipulagður
þannig að hann vinnur gegn íslenskum neyt-
endum, íslenskum bókasöfnum og ef til vill
Múrar bókaþjóðarinnar
Hvernig gengur Íslendingum að nálgast er-
lendar bækur? Úrvalið er ekki mjög mikið í
íslenskum bókabúðum og íslensk bókasöfn
eru fremur fátæk af erlendum bókum jafnt
og öðrum bókum eins og bent hefur verið á.
Fleiri og fleiri fara því aðrar leiðir til að út-
vega sér erlendar bækur, til dæmis á Netið.
En þar kosta bækur jafnvel meira en í bóka-
búðunum. Bók sem kostar 1.000 kr. á Ama-
zon kostar hingað komin 2.308 kr. eftir að bú-
ið er að greiða 14% virðisaukaskatt,
sendingarkostnað og 450 kr. þjónustugjald.
Hvernig væri hægt að auðvelda aðgang Ís-
lendinga að erlendum bókum og gera hann
ódýrari? Hér er leitað svara.
„Amazon-frumskógurinn“ Rúmlega þriðjungur bögglapósts kemur frá netverslanarisanum Amazon og um fjórðungur allra sendinganna er bækur. Árið 2005 bárust 35.800 af 92.000 sendingum
Markaður gegn bóksölum „En stærsti vandinn er
sá að markaðurinn með erlendar bækur á Íslandi er
skipulagður þannig að hann vinnur gegn íslenskum
neytendum, íslenskum bókasöfnum og ef til vill einn-
ig íslenskum bóksölum.“
Í HNOTSKURN
» Íslendingar kaupa fáar bækur á Net-inu.
» Hverjum tíu Íslendingum berst inn-an við einn pakki af bókum sem
keyptur hefur verið á Netinu.
»Óformleg könnun leiddi í ljós aðflestir kaupa erendar bækur í útlönd-
um og flytja þær heim sjálfir.
» Ódýrara getur verið að kaupa nýjaerlenda bók í Bóksölu stúdenta en á
Amazon.
»Áætla má að tekjur ríkisins vegna er-lendra bókapantanna árið 2005 hafi
numið 22 milljónum króna.