Lesbók Morgunblaðsins - 28.10.2006, Page 11

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 28. OKTÓBER 2006 11
Það er sérstök tilviljun að nýjastabók Christophers Hopes, My
Mother’s Lovers, skuli koma út á
nánast sama augnabliki og 60 eyðn-
isérfræðingar senda Mbeki, forseta
Suður-Afríku, undirskriftalista um
að hann reki heilbrigðisráðherra
landsins þar sem hún fullyrði að gul-
rætur, rauðrófur
og afrískar kart-
öflur virki sem lyf
gegn sjúkdómn-
um. Í My Mot-
her’s Lovers
meðhöndlar
læknir sjúkdóm-
inn með þessum
sömu rót-
arávöxtum og
sjúklingurinn
deyr – dauða sem sem Hope kallar, í
bók sem er lífleg og allt að því ávana-
bindandi lesning, dauða af völdum
hugmyndafræði. Hér heldur Hope,
sem gerður var útlægur frá Suður-
Afríku árið 1975 eftir að ljóð hans
voru bönnuð, áfram að gera suður-
afrískum yfirvöldum gramt í geði
með skáldsögu sem er grimmilegt
mat á heimalandi hans eftir aðskiln-
aðarstefnuna.




Höfuðborgin setur svip sinn, þómeð ólíkum hætti sé, á skáld-
sögur þeirra Bjarna Klemenzar,
Fenrisúlfur, og
Hauks Más
Helgasonar,
Svavar Pétur &
20. öldin, sem ný-
lega komu út hjá
Nýhil. Síð-
arnefnda bókin
segir frá eilíflega
miðaldra Kópa-
vogsbúanum og
bankastarfs-
manninum Svav-
ari Pétri en fyrrnefnda bókin gerist í
skuggum Reykjavíkur, „noise“-
tónlistar og norrænnar goðafræði.




Leynilögreglumaðurinn HarryBosch er með símanúmer í Los
Angeles (323-244-5631) þar sem
hægt er að skilja eftir skilaboð til
hans. Það er hægt að hlusta á upp-
tökur af rödd hans eða spila skila-
boðin sem honum hafa borist. Það má
einnig sjá Bosch í myndbandi á You-
Tube, leika upphafsatriði Echo Park,
nýjustu bókarinnar um hann. Það er
næstum eins og Bosch sé raunveru-
leg persóna, ekki skáldsagnapersóna
Michaels Connellys, sem með Echo
Park nær að framkalla enn eina æsi-
spennandi glæpasöguna á að því er
virðist áreynslulausan hátt. Sé Con-
nelly afkastamikill þá er Stephen
King svo gott sem óstöðvandi en
e.t.v. öllu mistækari spennusagna-
höfundur. Með nýjustu bók sinni, Li-
sey Story, virðist King þó takast að
skapa verulega draugalega spennu-
sögu, jafnvel sam-
kvæmt hans
staðli, sem nær að
ásækja lesandann
þótt stíl-
brigðalega séð
verði hún að telj-
ast ofhlaðin.




Vonir og von-brigði lífsins
setja svip sinn á
nýjustu bók Richards Fords, Lay of
the Land, þriðju og síðustu bókina
um hinn miðaldra Frank Bascome –
letilega sögu um hversdaginn þar
sem tilbrigðaríkar lýsingar höfund-
arins á venjulegu fólki og hversdeg-
inum ná að njóta sín vel, þótt hún sé
e.t.v. ofhlaðin smáatriðalýsingum.
Ritstíll Bills Brysons er öllu líflegri
og atvikahlaðnari þó að hér séu það
einnig litlu hlutirnir og smáatriðin
sem sagan hverfist um. En í bókinni
The Life and Times of the Thunder-
bolt Kid snýr Bryson aftur til eigin
æsku, miðvesturríkjanna á sjötta
áratugnum – tímabils sem hafði rúm
fyrir ofurhetjur og væntingar. Það er
heldur ekki hægt að segja annað en
að miðvesturríkin á sjötta áratugn-
um, með Bryson sem leiðsögumann,
séu frekar ævintýralegur staður.
BÆKUR
Christopher Hope
Michael Connelly
Haukur Már
Helgason
Eftir Guðmund Andra Thorsson
indra@simnet.is
Ígrein um Íslenska bókmenntasögu Máls ogmenningar eftir Hermann Stefánsson rit-höfund og bókmenntafræðing á vefnumKistan.is – sem Þröstur Helgason vitnaði til
í síðustu Lesbók – er lagt út af orðum sem féllu í
samtali mínu við Sigurbjörgu Þrastardóttur í
Morgunblaðinu um bókmenntasöguna. Sigurbjörg
spurði mig um það hvernig strauma síðustu ára-
tuga í bókmenntafræðum sæi stað í verkinu og átti
þá við póst-strúktúralisma, afbyggingu, femínisma,
sálgreiningu, táknfræði, menningarfræði og annað
sem áberandi hefur verið síðustu áratugi í nútíma
bókmenntafræði, til dæmis hjá afar áhrifaríkum
hugsuðum á borð við Foucault og Derrida, Bart-
hes, Eco, Lacan, Júlíu Kristevu og fleiri og fleiri.
Svar mitt var til þess fallið að valda misskilningi.
Ég fimbulfambaði sem sé fyrst eitthvað um að var-
ast bæri við ritun bókmenntasögu að einskorða sig
við tiltekna tískustrauma. Sigurbjörg var fljót að
henda þetta á lofti og spurði mig hvort ég teldi allt
það sem fyrr var nefnt vera „tískubólur“.
Ekki var það nú kannski alveg það sem ég vildi
sagt hafa …
Nema hvað: Hermann Stefánsson og Þröstur
Helgason virðast á báðum áttum yfir því hvort ég
telji virkilega helstu stefnur og strauma síðustu
áratuga í bókmenntafræði vera „tískubólur“ –
svona eins og jó-jó-æði, Lambada-dansinn og Beta-
myndbandstæki. Ég talaði hins vegar um tísku-
strauma og það er svolítið önnur hugsun á bak við
það orð. Ég vænti þess að báðir taki þeir undir með
mér um það að bókmenntafræðin er ævinlega und-
irlögð alls kyns tískustraumum eins og önnur
mannleg iðja. Við ritun bókmenntasögu þarf að
mínu mati töluverða yfirsýn um kenningar og víð-
sýni gagnvart því hvað þar kann að nýtast hverju
sinni við að bregða ljósi á verkin og höfundana sem
til umfjöllunar eru. Ef við ímyndum okkur slíkt rit
frá því á sjötta áratugnum þar sem allt væri skoðað
í ljósi exístensíalisma þætti okkur það heldur
þröngt sjónarhorn, og er ekki þar með sagt að ex-
ístensíalismi sé „tískubóla“. Sama máli gegnir um
slíkt rit frá miðjum áttunda áratugnum þegar
marxismi var afar stríður tískustraumur: ætli okk-
ur þætti það ekki fábreytt umfjöllun ef allt væri
skoðað út frá marxískum forsendum. Ekki treysti
ég mér til að kalla marxisma „tískubólu“ þó að
dregið hafi nokkuð úr áhrifum þeirrar stefnu hin
seinni ár.
Straumar og stefnur í bókmenntafræði allan
seinni hluta 20. aldar eru sem sé ekki „tískubólur“ í
mínum augum. Ég nefndi við Sigurbjörgu að ég
teldi að þessar stefnur flæddu í gegnum skrif þess
fólks sem ritaði í bókmenntasöguna. Ég get eig-
inlega varla ímyndað mér þann bókmenntafræðing
nú á dögum sem ekki hefur orðið fyrir áhrifum frá
þessum straumum, og kenningar úr fræðunum
hljóta að liggja til grundvallar því hvernig þetta fólk
les bækur, hugsar um bækur og skrifar um bækur.
Þetta eru með öðrum orðum bókmenntafræðingar.
En þessir bókmenntafræðingar eru að rita bók-
menntasögu – handa fróðleiksfúsum almenningi.
Bæði Hermann Stefánsson og Gauti Kristmanns-
son hafa bent á ýmislegt sem betur mátti fara í rit-
inu og vantar í það, þrátt fyrir tvö þykk bindi. Það
eru þarfar ábendingar. En þetta er ekki „bók-
menntasaga sem rúmar allt“. Og á meðal þess sem
fellur utan sviðs bókmenntasögunnar eru fræði-
legar vangaveltur um kenningar fræðimanna. Til
þess höfum við tímaritin – og auðvitað Lesbókina.
Tískuþáttur
» Straumar og stefnur í bók-
menntafræði allan seinni
hluta 20. aldar eru sem sé ekki
„tískubólur“ í mínum augum. Ég
nefndi við Sigurbjörgu að ég teldi
að þessar stefnur flæddu í gegn-
um skrif þess fólks sem ritaði í
bókmenntasöguna.
ERINDI
Höfundur er ritstjóri IV. og V. bindis Íslenskrar
bókmenntasögu.
Eftir Þormóð Dagsson
thorri@mbl.is
Þ
að er búið að taka mig fastan. Fyrir
að vinna í spurningaþætti,“ segir
söguhetjan Ram Mohammed Thom-
as þar sem hann dúsir í dimmum
fangaklefa í upphafi skáldsögunnar
Viltu vinna milljarð? eftir indverska
rithöfundinn Vikas Swarup Sagan gerist í Indlandi
og er sögð af bláfátækum þjóni á unglingsaldri sem
er valinn af handahófi til að keppa í sjónvarpsþætt-
inum Viltu vinna milljarð? Þjónninn, sem var gefið
hið einkennilega nafn Ram Mohammed Thomas til
að komast hjá trúardeilum, nær á ótrúlegan hátt að
svara öllum tólf spurningunum sem hann fær en
það eru aftur á móti alls ekki þau úrslit sem stjórn-
endur sjónvarpsþáttarins höfðu vonast eftir. Þeir
höfðu vandlega áætlað að sigurvegarinn kæmi fram
mun síðar í þáttaröðinni þegar stöðin væri búin að
hala inn nægar auglýsingatekjur til að geta greitt
milljarðinn. Til að komast hjá gjaldþroti sakar sjón-
varpsstöðin Ram um svindl og hann er fangelsaður.
Hvernig ætti annars bláfátækur götustrákur, mun-
aðarlaus í þokkabót, sem aldrei hefur setið á skóla-
bekk, að geta nefnt minnstu reikistjörnu sólkerf-
isins eða þekkta persónu úr leikritum
Shakespeares án þess að svindla?
Tólf þroskasögur
Á meðan verið er að pynta játningu úr Ram birtist
öllum að óvörum ungur kvenkyns lögfræðingur að
nafni Smita sem segir að Ram sé skjólstæðingurinn
sinn og forðar honum frá frekari þjáningum. Þrátt
fyrir góðvild sína á Smita bágt með að trúa að Ram
hafi í raun og veru svarað öllum tólf spurningunum
án svindls og hún biður hann um að segja sér allan
sannleikann. Þau horfa saman á upptöku af sjón-
varpsþættinum og stoppa spóluna í hvert skipti
sem þáttarstjórnandinn spyr spurningar. Þá segir
Ram Smitu sögu af örlagaríkum atburði í lífi sínu
sem útskýrir hvernig hann vissi svarið við viðkom-
andi spurningu. Í ljós kemur að hver einasta spurn-
ing sem hann var spurður í þættinum tengist viss-
um atburði í lífi hans, eins og lífið hafi alla tíð
undirbúið hann fyrir þennan spurningaþátt. Þannig
vildi það til að drykkfelldur og ofbeldishneigður ná-
granni hans í öreigablokk í Delhí var atvinnulaus
stjörnufræðingur sem skírði kött dóttur sinnar
Plútó eftir minnstu reikistjörnu sólkerfisins. Að
sama skapi hafði Ram lært að skammstöfunin
INRI er rituð efst á
kristna krossa en
fram að átta ára aldri
hafði hann verið í
fóstri hjá presti sem
skaut sig eftir að hafa
komið að raunveru-
legum syni sínum í
ástarleik með öðrum
presti. Þessar og aðr-
ar tíu frásagnir út-
skýra fyrir Smitu
hvernig ómenntaður
og munaðarlaus ung-
lingur gat svarað öll-
um tólf spurning-
unum rétt.
Aftur á móti gæti Ram ekki nefnt á nafn forseta
Bandaríkjanna eða gjaldmiðilinn í Frakklandi en
sem betur fer var hann ekki spurður að því.
Siðferðislegar spurningar
Bókin skiptist þannig í tólf frásagnir úr lífi Rams og
draga þær iðulega fram myndir af ljótari hliðum
indversks samfélags í fátækrahverfunum. Lesand-
inn fær ítarlegar og áhrifamiklar lýsingar á troð-
fullum öreigablokkum, munaðarleysingjahælum og
fötluðum börnum að betla og allt er séð með augum
hins saklausa og góðviljaða Ram. Hann kynnist
mannlegri grimmd í öllum sínum birting-
armyndum, verður vitni að morðum, nauðgunum,
sifjaspelli og þrælahaldi svo fátt eitt sé nefnt. Um
leið varpar sagan fram ógrynni af siðferðislegum
spurningum. Ein er sérstaklega fyrirferðamikil en
það er spurningin um hversu mikið beri að skipta
sér af óförum og óhamingju náungans. Þegar Ram
biður leigusalann sinn að koma stúlku í blokkinni til
hjálpar, en hún býr við ofbeldi og misnotkun, svar-
ar hann:
„Við Indverjar búum yfir þeim stórkostlega
hæfileika að geta horft upp á kvöl og eymd allt í
kringum okkur án þess að það snerti okkur neitt.“
Þá veltir sagan upp spurningum um stéttaskipt-
ingu og þá miklu gjá sem skilur að fátækt og ríki-
dæmi í Indlandi og víðar. Ram ögrar þessari hefð-
bundnu skiptingu með því að sigra í
spurningakeppninni og um leið er hann afar með-
vitaður um þann usla sem hann hefur valdið. Hann
segir í upphafi sögunnar:
„Ýmsir munu segja að ég hafi grafið mína eigin
gröf. Með því að álpast út í þessa spurningakeppni.
Þeir munu benda á mig ásakandi og minna á þau
ráð gömlu mannanna í Dhavari að reyna aldrei að
príla yfir vegginn sem skilur að fátæka og ríka. Og
þegar uppi er staðið, hvaða erindi skyldi bláfátæk-
ur veitingaþjónn eiga í spurningakeppni fyrir
gáfnaljós? Heilinn er ekki líffæri sem okkur er ætl-
að að beita. Við eigum bara hendur og fætur.“
Líkt og spurningakeppnin Viltu vinna milljarð?
spyr bókin spurninga, töluvert mikilvægari þó en í
sjónvarpsþættinum. En þrátt fyrir alvarlega und-
irtóna þá er sagan sögð á gamansaman hátt og er
mjög fyndin á köflum. Frásagnarformið er jafn-
framt mjög skemmtilegt, sagan er sett saman úr
tólf frásögum sem mynda á endanum eina heil-
steypta sögu. Einfaldleiki sögunnar, frásagnarmát-
ans og boðskaparins er sömuleiðis kostur og kemur
í veg fyrir að sagan prediki um of yfir lesandanum.
Höfundurinn Vikas Swarup nær þannig að blanda
saman gamni og alvöru, í réttu hlutfalli, án þess að
annað komi niður á hinu og afraksturinn er afar
skemmtileg og í senn áhrifamikil lesning.
Þegar stórt er spurt
Viltu vinna milljarð? er fyrsta skáldasaga ind-
verska höfundarins Vikas Swarup og er hún nú
komin út í íslenskri þýðingu hjá JPV-útgáfu.
Sagan segir frá munaðarleysingjanum Ram sem
verður fyrir því „óláni“ að vinna í spurn-
ingaþætti, því í staðinn fyrir að hljóta milljarð í
verðlaun er hann handtekinn fyrir svindl. Hann
rekur sögu sína fyrir lögfræðingi sínum og út-
skýrir hvernig líf hans hefur fram að þessu und-
irbúið hann fyrir hverja einustu spurningu í
þættinum. Í frásögum hans er dregin upp átak-
anleg mynd af fátæktinni í Indlandi en þó er
aldrei langt í húmorinn.
Swarup „Vikas Swarup nær þannig að blanda saman gamni og alvöru, í réttu hlutfalli, án þess að
annað komi niður á hinu og afraksturinn er afar skemmtileg og í senn áhrifamikil lesning.“