Lesbók Morgunblaðsins - 28.10.2006, Síða 13

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 28. OKTÓBER 2006 13
Eftir Bergþóru Jónsdóttur
begga@mbl.is
Deborah Voigt, óperusöngkonanfrábæra sem rekin var úr hlut-
verki Adriönu á Naxos eftir Richard
Strauss í Covent Garden fyrir tveim-
ur árum, fyrir það að passa ekki
svartan kjól sem hannaður hafði verið
fyrir sýninguna,
er nú stöðugt í
sviðsljósinu, eins
og lesendur þessa
dálks hafa vænt-
anlega tekið eftir.
Það varð auðvitað
allt vitlaust þegar
þetta gerðist og
óperuhúsið sat á
endanum uppi
með skömmina.
Voigt tók sér
nokkurra mánaða frí frá söng og tók
til í sínum málum, en kom svo aftur
fram á sjónarsviðið, - aldrei betri.
Hún hefur að undanförnu verið að
syngja í Metropolitan óperunni og
víðar; - en það sem beðið hefur verið
eftir er endurkoma hennar í óperur
Strauss. Um síðustu helgi gerðist það
loks, að hún steig á svið Lýrísku óp-
erunnar í Chicago sem Salóme í sam-
nefndri óperu. Sjálf var hún búin að
segja kankvís að hún ætlaði að dansa
Sjöslæðudansinn fræga, - með sjö
slæður, en ekki sjötíu og sjö. Spurn-
ingin sem brann á gestum var auðvit-
að sú, hvort hún myndi í raun dansa
Sjöslæðudansinn, þar sem Salóme
táldregur Heródes stjúpföður sinn til
að fá þá einu ósk uppfyllta að fá höfuð
Jóhannesar skírara á silfurfati.
Það þarf ekki að orðlengja það, að
Deborah Voigt kom, sá og sigraði.
Sjöslæðudansinn, er auðvitað ekki að-
alatriði óperunnar - en þó ákveðinn
hverfipunktur.
Gagnrýnandi
Gramophone, Ro-
bert Hilferty, seg-
ir að hún hafi ver-
ið örugg og
þokkafull og skek-
ið sig eins og villi-
dýr áður en hún
tætti af sér slæð-
urnar.
Kjarni málsins
er þó sá að gagn-
rýnendur eru ósparir á efstastigs lýs-
ingarorðin um frammistöðu Deboruh
Voigt í söngnum og flauelsmjúk sópr-
anrödd hennar þykir engu hafa glat-
að af fegurð sinni og lit, þótt kropp-
urinn hafi rýrnað um tæp sjötíu kíló.
Og fagnaðarlætin í Chicago Lyric á
laugardagskvöldið voru meiri en þar
hafa áður heyrst.




Það kemur sennilega engum áóvart sem þekkja til tónlistar-
áhuga Finna, að heyra að versl-
unarmiðstöð í tónlistarborginni Tam-
pere skuli dæla klassískri tónlist yfir
viðskiptavini sína. En fréttin sem
barst þaðan á þriðjudag þótti mér í
meira lagi sérkennileg, ef ekki bara
vond. Koskikeskus verslunarmið-
stöðin í Tampere spilar klassíska tón-
list við bakdyr mollsins. Bakdyrnar
standa í skjóli og veita því vörn gegn
veðrum. Þangað hafa unglingar sótt
til að spjalla saman og reykja. Ráð
verslunarmiðstöðvarinnar til að koma
í veg fyrir að krakkarnir kæmu sam-
an þarna í skjólinu, var að spila klass-
íska tónlist á dágóðum styrk. Versl-
unarmennirnir mældu árangurinn
með því að gera svolitla rannsókn, og
komust að því, að unglingarnir sóttu í
bakdyrnar þegar engin tónlist var
spiluð, en um leið og klassíkin var sett
í spilarann og látin hljóma yfir svæð-
ið, voru unglingarnir á bak og burt.
Það var dagblaðið Helsinki Sanomat
sem sagði frá þessu.
Í bænum Lojha, er samskonar til-
raun í gangi og kirkjutónlist spiluð í
bæjargarðinum frá síðdegi til tíu á
kvöldin til að fæla unglinga frá því að
safnast þar saman. Verslunarmenn í
Tampere segja að stórlega hafi dreg-
ið úr skemmdarverkum í versl-
unarmiðsöðinni eftir að farið var að
spila þar klassíska tónlist. Enginn
virðist hins vegar hafa spurt hvað
verði um unglingana, né allra hinna
spurninganna sem vakna við lestur
þessarar fréttar.
TÓNLIST
Deborah Voigt
Richard Strauss
Eftir Helgu Þóreyju Jónsdóttur
findhelga@gmail.com
É
g man fyrst eftir Rumours í plötu-
skáp foreldra minna þegar ég var
lítil stelpa. Þau spiluðu hana aldrei
svo ég muni, eflaust verið orðin
hundleið á henni eins og svo
margir á síðustu árum áttunda
áratugarins. Ég dró hana fram sjálf þegar ég var
unglingur og reyndi að hlusta á hana, einhver
grugg-stjarnan hafði nefnt lagið Gold Dust Woman
í viðtali svo að ég varð að athuga málið. Mér þóttu
sum laganna góð en ég skildi hana aldrei alveg. Það
var ekki fyrr en mörgum árum síðar, eftir að hafa
heyrt krassandi sögur um gerð hennar, að ég fór út
í búð og keypti mér glæsilega delúx útgáfu með
glás af aukalögum og mikilli bók meðfylgjandi. Ég
kom heim, lagðist í bælið með heyrnartólin og fór
að hlusta. Síðan hef ég ekki hætt. Ég er ekki viss
hvort það eru lagasmíðarnar, seiðandi rödd Stevie
Nicks eða djúpur sársauki ljóðanna sem heillar
mig. Líklega er það allt sem ég nefndi og fleira til.
Fleetwood Mac er ein af þessum hljómsveitum
sem hafa verið margar hljómsveitir í einni. Til að
byrja með var hún skipuð Peter Green, Mick
Fleetwood, John McVie og fleirum (ekki tekur að
telja allan þann mannskap sem hefur tekið þátt í
samstarfi þessu því hann er gríðarlegur). Þetta var
undir lok sjöunda áratugarins þegar breska blús-
vakningin var í algleymingi. Fljótlega leystist þó
upp úr samstarfinu og að lokum yfirgáfu Green og
fleiri sveitina. Í dag er þetta tímabil sveitarinnar
ávallt nefnt Peter Green’s Fleetwood Mac.
Eiginkona John McVie, Christine hafði þá geng-
ið til liðs við Fleetwood Mac en hún lagði til við söng
og lagasmíðar. Meðlimir sveitarinnar komust í
kynni við gítarleikarann Lindsey Buckingham
snemma á áttunda áratugunum og vildu fá hann til
liðs við sig. Buckingham féllst á það með því skil-
yrði að unnusta hans, Stevie Nicks, fengi að vera
með. Þótti hinum þetta súrt í broti en létu tilleiðast
og árið 1975 gáfu þau út plötu samnefnda sveitinni.
Það var lag Nicks, Rhiannon, sem varð helsti smell-
ur plötunnar og styrkti það hana mjög innan hljóm-
sveitarinnar.
Árið 1977 kom svo út Rumours sem hér skal
fjallað um. Nokkur átök voru innan Fleetwood Mac
á þessum tíma. Nicks og Buckingham voru að ljúka
sínu sambandi sem hafði staðið í mörg ár, Christine
og John McVie skildu auk þess sem Mick Fleetwo-
od var líka að skilja við sína konu. Ekki bætti úr
skák að eiturlyfjaneysla innan sveitarinnar náði
hæstu hæðum og segir sagan að við gerð Rumours
hafi kókaínfjall legið á borði inni í upptökuveri
þeirra.
Lögin eru stórkostleg. Textarnir fela ekki að
þetta er mikil skilnaðarplata. Þeir fjalla um ástir,
svik og jafnvel þá bjartsýni sem getur búið að baki
sárum sambandsslitum. Lag Stevie Nicks, Dreams,
er löngu orðið sígilt. Ljúfsárt ljóð um ást og von-
brigði. Eins er Go Your Own Way eftir Buck-
ingham löngu orðið eitt af þessum lögum sem allir
þekkja. Ég held að nafn lagsins skýri sig sjálft.
Fleiri góð er að finna, mér hefur alltaf þótt sérlega
vænt um lögin The Chain og aukalag Nicks, Silver
Springs. Einnig er Gold Dust Woman fallega seið-
andi söngur Nicks sem svo sannarlega leggur lín-
urnar fyrir ferilinn sem hún átti fyrir höndum.
Það sem mér þykir svo merkilegt við plötuna er
að í gegnum grípandi kántrískotið popp er að finna
ljóð sem eru alger afhjúpun sálarinnar og á bak við
lyfta afburðatónlistarmenn þeim tilfinningum sem
textarnir flytja á hærra plan með framúrskarandi
hljóðfæraleik og útsetningum. Rumours er full-
komin plata um ófullkomið fólk.
Fullkomin plata, ófullkomið fólk
POPPKLASSÍK
Eftir Atla Bollason
bollason@gmail.com
Það er hefð fyrir því að skipta vestrænnitónlist í þrennt: Popptónlist, djass-tónlist og klassíska tónlist. Popptónlistvísar þá til þeirrar tónlistar sem sprett-
ur upp úr „rock’n’roll“- og „rhythm & blues“-
tónlistinni á sjötta áratugnum; djasstónlist á
einna helst rætur að rekja til New Orleans á öðr-
um áratug síðustu aldar og einkennist fyrst og
síðast af spuna, en klassísk tónlist vísar í raun til
alls sem var samið áður en tuttugasta öldin gekk
í garð, og einnig til allrar tónlistar sem er samin
fyrir strengja- og blásturshljóðfæri og stærri
hljómsveitir, t.d. sinfóníuhljómsveitir. Alþýðu-
tónlist og sönglög fyrri ára eru nú á dögum oftar
en ekki sett í flokk með klassískri tónlist þótt þau
eigi kannski lítið sameiginlegt með upphafinni
tónlist evrópsku hástéttanna.
Tónlistin ekki breytt
Ég er að velta þessu fyrir mér því að mér virðist
sem múrarnir sem hafa aðskilið þessi þrjú svið
séu orðnir afskaplega veikbyggðir. Þó að það hafi
farið að hrikta í stoðum þeirra strax á sjöunda
áratugnum (og eflaust fyrr) finnst mér sem allra
síðustu ár verði vart þverfótað fyrir múrsteinum
úr þessum veggjum! Sérstaklega virðast skilin
milli klassískrar tónlistar og popptónlistar hafa
verið að mást út upp á síðkastið (en djass og
popp fóru að renna saman strax á sjöunda ára-
tugnum). Það sem er áhugaverðast í þessu öllu
saman er að tónlistin sjálf virðist ekki vera að
breytast neitt stórkostlega, heldur er um að ræða
breytingu í umfjöllun, kynningu, dreifingu og
þ.a.l. á hlustendahópnum.
Kveikja þessara vangaveltna er útgáfa plöt-
unnar Speaks Volumes með lögum bandaríska
tónskáldsins Nico Muhly. Á plötunni er ekki að
finna einn einasta rafmagnsgítar eða trommu.
Þar er enginn texti, engin viðlög og engin vers.
Þar er hins vegar selló, fiðla og klarínetta, og
meðallengd verkanna er yfir sjö mínútum. Þrátt
fyrir það er plötunni beint til hlustenda sem alla-
jafna leggja hlustir við rokk- og popptónlist af
ýmsu tagi. Þetta birtist m.a. í því að plötunni er
dreift til poppgagnrýnenda (fremur en klassískra
gagnrýnenda) og í því að Muhly skyldi leika á ný-
afstaðinni Airwaves-hátíð.
Annar tónlistarmaður/tónskáld sem liggur
beint við að minnast á er Jóhann Jóhannsson, en
hann lék einnig á Airwaves. Plötur Jóhanns undir
eigin nafni eiga ekkert skylt við popptónlist (ef
frá er talin Dís), þær eru hreinræktuð nýklassík
sem sækir meira í Steve Reich, Philip Glass og
Arvo Pärt en Bítlana eða Radiohead. Engu að
síður er hann nú farinn að gefa út á merkinu
4AD, sem er einna þekktast fyrir að hafa haft
The Birthday Party og Pixies á sínum snærum,
svo og okkar ástkæru Gusgus. Þá hafa poppskrí-
bentar fjallað um plötur Jóhanns hérlendis sem
og í mörgum erlendum fjölmiðlum.
Dæmi af þessu tagi verða sífellt algengari, tón-
skáldið Max Richter gefur t.a.m. út hjá Fat Cat,
sama merki og indírokkstjörnurnar Animal Col-
lective og Sigur Rós eru á mála hjá; og popp-
gagnrýnendur fjölluðu um plötu Barða Jóhanns-
sonar Häxan – verk í sjö hlutum fyrir 80 manna
sinfóníuhljómsveit! Þá grunar mig að Ys, ný
plata Joönnu Newsom sem kemur út um miðjan
næsta mánuð, verði óravegu frá því að teljast
popp þótt eflaust verði fjallað um hana sem slíka.
Frá rafpoppi til klassíkur
Kammersveitin Alarm Will Sound sendi frá sér
plötu á síðasta ári sem ber heitið Acoustica. Á
plötunni flytur sveitin lög eftir tónlistarmanninn
Aphex Twin. Platan er áhugaverð vegna þess að
Aphex Twin er raftónlistarmaður og verk hans
einkennast oftar en ekki af fjarveru „raunveru-
legra“ eða „lifandi“ hljóðfæra og forrituðum
trommutöktum sem ég hélt að væri ómögulegt að
flytja án aðstoðar tölvu. Svo er víst ekki og Al-
arm Will Sound endurskapar hvert verkið á fæt-
ur öðru með hefðbundnum hljóðfærum. Það er
sérkennilegt að heyra verk Aphex Twins í þess-
um búningi, aðallega því þau hljóma ekkert svo
ólíkt rafrænu útsetningunum! Platan virkar því
sem eins konar viðurkenning á gildi tónsmíða
Aphex; fyrst lögin ganga í samhengi klassískrar
tónlistar eru þau væntanlega gjaldgeng hjá öðr-
um hópum en ella. Það skiptir líka máli að Alarm
Will Sound lék verk eftir Steve Reich á fyrri plöt-
um sínum og Aphex því ekki í vondum félagsskap
(hann hafði áður starfað með Philip Glass). Þetta
er einnig leið fyrir Alarm Will Sound til þess að
koma tónlist Reichs til breiðari hóps – hann hef-
ur hingað til verið kynntur sem klassískt tón-
skáld og umfjöllun verið eftir því, en svona er
hægt að ná til áhugamanna um dans- og raf-
tónlist.
Eilíft líf
Umskiptin sem hér eru til umfjöllunar hafa þó
sem betur fer aðra og mikilvægari merkingu en
bara tilflutning á markhópum. Klassísk tónlist er
í eðli sínu viðburður, hún snýst að miklu leyti um
það að vera viðstaddur flutning verksins, áhersl-
an er á „hér og nú“ þess. Þannig er „ára lista-
verksins“ kölluð fram svo ég noti hugtak þýska
fræðimannsins Walters Benjamins. Með því að
búa klassískri tónlist farveg í plötunni – miðli
poppsins – hefur hún tryggt líftíma sinn eftir að
frumflutningurinn er afstaðinn. Oftar en ekki er
það eini flutningur verksins og gestirnir kannski
ekki margir.
Vel heppnaðri plötu er ætlað annað hlutverk
og meira en að rifja upp tónleika og því öðlast
tónlistin í vissum skilningi eilíft líf í stað þess að
vera sífelld áminning um viðburð sem er afstað-
inn, minning um dauða sinn. „Áran“ þarf að vera
innbyggð í tónlistina og nást fram á plötu til að
hún glatist ekki. Að mínu mati er þetta mjög
æskileg þróun og í takt við breyttar venjur þegar
kemur að því að njóta lista, en sífellt fleiri kjósa
að njóta listarinnar heima við. Vonandi kemur
„plötuvæðing“ klassíkurinnar einnig til með að
kippa henni ofan af stallinum sem hún hefur
staðið á alla sína ævi og færa hana nær okkur
hinum.
Popp + klassík = Poppklassík
Á plötunni Speaks Volumes með lögum banda-
ríska tónskáldsins Nico Muhly er ekki að finna
einn einasta rafmagnsgítar eða trommu. Þar er
enginn texti, engin viðlög og engin vers. Þar er
hins vegar selló, fiðla og klarínetta, og með-
allengd verkanna er yfir sjö mínútum. Þrátt fyr-
ir það er plötunni beint til hlustenda sem alla-
jafna leggja hlustir við rokk- og popptónlist af
ýmsu tagi. Er eitthvað að breytast?
Jóhann Jóhannsson „Plötur Jóhanns undir eigin nafni eiga ekkert skylt við popptónlist.“