Morgunblaðið - 14.02.2006, Blaðsíða 26

26 ÞRIÐJUDAGUR 14. FEBRÚAR 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
ÝMIS teikn eru á lofti um að það
sannist sem við í Frjálslynda flokkn-
um höfum haldið fram um árabil, þ.e.
að ekkert vit sé í því að stýra fisk-
veiðum með því að
ákveða fyrirfram
hversu mörg kíló af
fiski eigi að taka upp úr
hafinu út frá talningu á
fiskum. Með öðrum
orðum munu kvóta-
kerfi að íslenskri fyr-
irmynd brátt heyra
sögunni til enda hafa
kvótakerfi engu skilað í
svokallaðri uppbygg-
ingu fiskstofna. Hér
veiðum við helmingi
minna af þorski en við
gerðum fyrir daga kvótakerfisins og
allir hljóta að sjá vitleysuna í því að
samkvæmt íslenska kvótakerfinu er
ekkert því til fyrirstöðu að allur kvóti
einnar tegundar safnist fyrir í einum
landshluta, að t.d. ýsukvótinn verði
allur suðvestanlands sem myndi aug-
ljóslega leiða til þess að ýsumið ann-
ars staðar á landinu yrðu vannýtt.
Það þarf ekki að skoða íslenska
kvótakerfið lengi til þess að sjá að líf-
fræðilega byggir það á sandi en þess
ber að geta að það var innleitt sem
fiskverndarkerfi. Forsenda íslenska
kvótakerfisins hefur
gengið út á svokallaða
uppbyggingu á fisk-
stofnum, þ.e. að stór
hrygningarstofn skili
mikilli nýliðun. Nú virð-
ist sem færeyskir fiski-
fræðingar séu á góðri
leið með að fallast á
kenningar Jóns Krist-
jánssonar fiskifræðings
ef marka má viðtal
Morgunblaðsins við Pet-
ur Steingrund, fiski-
fræðing á Fiskirann-
sóknastofu Færeyja, fimmtudaginn
2. febrúar sl. Jón Kristjánsson fiski-
fræðingur hefur haldið því fram um
langt skeið, m.a. út frá gögnum frá
Færeyjum og víðar, að augljóst öfugt
samband sé á milli stórs hrygning-
arstofns og nýliðunar, þ.e. að stór
hrygningarstofn leiði af sér litla ný-
liðun og öfugt, lítill hrygningarstofn
gefi af sér mikla nýliðun. Þetta má vel
skýra út á þann hátt að þegar mikið
er af fiski fyrir, þá er bæði minna af
æti til skiptanna fyrir nýliða og meira
um afrán eldri þorsks á smáum fiski
sem er að koma inn í veiðina. Til ein-
földunar má líkja hafinu við tún sem
er fullbeitt en á meðan svo er, þá er
ekki hægt að bæta við gripum inn á
túnið. Nær væri að grisja, fækka
gripunum og gera þannig alla patt-
aralegri.
Í Morgunblaðinu er haft eftir Petri
Steingrund að nýjar rannsóknir sýni
að „nýliðun ræðst af fæðuframboði í
sjónum og sjálfsafráni. Mest er um
sjálfsafránið þegar mikið af horuðum
þorski kemur upp að landinu, sem
aftur ræðst af því hve mikill fiskur,
þorskur og ufsi, er um fæðuna“.
Með öðrum orðum má búast við því
að nýliðun verði lítil þegar stofnar eru
stórir.
Evrópusambandið er einnig farið
að efast. Samkvæmt fréttum Rík-
isútvarpsins hefur Joe Borg, sjáv-
arútvegsstjóri Evrópusambandsins,
samþykkt að endurskoða frá grunni
áætlunina um uppbyggingu þorsk-
stofnsins í Norðursjó. Gerði hann það
í kjölfar mikilla efasemda um að nið-
urskurður á kvótum yrði til þess að
byggja upp þorskstofninn og fylgdi
það fréttinni að í stað niðurskurðar
væri jafnvel vænlegra að herða á
veiðum á ýsu sem æti þorskseiði. Það
er aldeilis að kompásnálin er farin að
snúast. Nú er að sjá hvernig íslenski
sjávarútvegsráðherrann tekur þess-
um fréttum. Sjálfur hefur hann haft
miklar efasemdir um íslenska kvóta-
kerfið fyrir hverjar kosningar enda
hefur það leikið hans heimabyggð og
sjávarbyggðirnar allar grátt. Eftir
kosningar hefur hann hins vegar allt-
af snúist eins og hani í vindi og stutt
allar breytingar til hins verra á kvóta-
kerfinu fyrir sjávarbyggðirnar.
Kvótakerfið er
að líða undir lok
Sigurjón Þórðarson
fjallar um kvótakerfið
Sigurjón Þórðarson
’Eftir kosningar hefurhann hins vegar alltaf
snúist eins og hani í
vindi...‘
Höfundur er alþingismaður.
Í SILFRI Egils sunnudag 5. febr-
úar sl. var menntamálaráðherra, Þor-
gerður Katrín Gunn-
arsdóttir í viðtali. Til
komu umræðu afnota-
gjöld ríkisútvarps og
greip ráðherra þá til
þeirrar samlíkingar
að almenningur væri
ánægður að borga í
dag fastan skatt
(6.075 kr. á þessu ári)
sem rynni til Fram-
kvæmdasjóðs aldr-
aðra til lausnar á
óhjákvæmilegri nauð-
syn. Þessi skattur var
lagður á 1981 þegar
Svavar Gestsson, þá-
verandi heilbrigðis-
ráðherra, kom honum
á í þeim tilgangi að
bæta út þeim veru-
lega skorti sem þá var
á hjúkrunarrúmum.
Í dag 25 árum síðar
er staðan sú að sam-
kvæmt upplýsingum
heilbrigðisráðuneytis
er bráður skortur á
hjúkrunarrúmum fyr-
ir 400 sjúklinga.
Árið 1991 kom fjár-
málaráðherra Friðrik
Sophusson því til leið-
ar að um 40% af því
sem kom inn í rík-
issjóð á þennan hátt,
til rekstrar þjónust-
unnar en ekki upp-
byggingar. Það þýðir samkvæmt
verðlagi í dag að um 4–5 milljarðar
króna hafa ekki fengist til að byggja
fyrir en samkvæmt Ríkisend-
urskoðun er stofnkostnaður hvers
rúms um 12 milljónir króna.
Hlutfall 65 ára og eldri hér á landi
er í dag 11,7% en þetta hlutfall mun
hækka verulega á næstu 10–15 árum
og verða 15,8% árið 2020 samkvæmt
spá OECD. Að fjölda til er þetta
fjölgun um helming úr 30 þúsund í
dag í 60 þúsund árið 2020.
Næstu 4 ár er áætlað
að byggja 200 rúm sem
þýðir að skortur eftir
þennan tíma mun aukast
sennilega í um 600 rúm.
Í dag liggja um 100
hjúkrunarsjúklingar að
jafnaði á deildum Land-
spítala. Enn samkvæmt
skýrslu Ríkisendurskoð-
unar kostar mikið að láta
þessa sjúklinga liggja þar
og fyrir þá upphæð væri
hægt að greiða fyrir 250–
300 sjúklinga á hjúkr-
unardeildum. Frá rekstr-
arlegu sjónarmiði er
skortur á hjúkrunar-
rúmum því fráleitur, við
tölum ekki um sjónarmið
sjúklinganna og greið-
endur þessa skatts und-
anfarin 25 ár.
Finnst Þorgerði Katr-
ínu Gunnarsdóttur
menntamálaráðherra
virkilega að almenningur
eigi að vera ánægður með
meðferð núverandi og
fyrrverandi ríkisstjórna á
þessum skatti? Þurfa
eldri borgarar ekki að
hugsa sig vel um fyrir
næstu kosningar í ljósi
þess hvernig ríkisstjórn
sú sem Þorgerður Katrín
situr í hefur farið með
aldraða í skattamálum og hjúkr-
unarmálum?
Menntamálaráðherra
og Framkvæmda-
sjóður aldraðra
Ólafur Örn Arnarson
fjallar um ríkisstjórnir og
meðferð þeirra á öldruðum
Ólafur Örn Arnarson
’Þurfa eldriborgarar ekki að
hugsa sig vel um
fyrir næstu
kosningar í ljósi
þess hvernig rík-
isstjórn sú sem
Þorgerður Katr-
ín situr í hefur
farið með aldr-
aða í skatta-
málum og hjúkr-
unarmálum?‘
Höfundur er læknir og fyrrverandi
formaður heilbrigðisnefndar
Sjálfstæðisflokksins.
SKATTKERFI þjóða end-
urspeglar gildismat þeirra, og ný-
verið birti OECD upplýsingar um
tekjuskatta hjá vestrænum þjóðum.
OECD birtir upplýsingarnar sem
jaðarskatt, en það er sá tekjuskattur
sem greiddur er af næstu krónu sem
maður vinnur sér inn. Jaðarskattur
getur verið mismunandi hár eftir
tekjum. Hjá flestum hérlendis er
jaðarskatturinn jafn tekjuskatts-
hlutfallinu (36,7%), meðan jað-
arskattur þeirra sem eru undir
skattleysismörkum er núll og jað-
arskattur hátekjumanna var tekju-
skattur að viðbættum hátekjuskatti.
Samanburður á jað-
arskatti hérlendis og í
þremur öðrum löndum
er sýndur á meðfylgj-
andi grafi fyrir mis-
munandi tekjuháa ein-
staklinga. Halli
línunnar er mælikvarði
á tekjujöfnun tekju-
skatts (meiri halli =
meiri jöfnun), en á Ís-
landi er línan flöt og
tekjujöfnun því hverf-
andi. Þannig hafa þeir
tekjulægri á Íslandi
hæstu jaðarskattana af
löndunum fjórum,
meðan þeir tekjuhærri á Íslandi
hafa lægstu jaðarskattana.
Með þessum samanburði sést að
meira að segja Georg Bush er meiri
jafnaðarmaður en íslensk stjórnvöld,
og gerir mun meira í að jafna skipt-
ingu kökunnar. Einnig er nokkuð
ljóst að tekjujafnandi skattkerfi
skerðir hvorki lífskjör né hagvöxt,
þvert á það sem íhalds-
menn halda fram. Í
Noregi er mun meiri
tekjujöfnun en hér og
það er sú þjóð sem býr
við bestu lífskjörin í
heiminum að mati
Sameinuðu þjóðanna.
Írland hefur svo búið
við langmesta hagvöxt
meðal vestrænna ríkja
á seinustu tíu árum
(rúmlega tvöfalt hærri
en á Íslandi) og þar er
tekjujöfnunin einnig
mun meiri.
Launamunur hefur aukist gíf-
urlega hérlendis á seinustu 10 árum
en ef skattkerfið væri eins og tíðkast
hjá vestrænum þjóðum, væri hann
miklu minni. Íslensk stjórnvöld vilja
þó ekki minnka launamun og vill
Sjálfstæðisflokkurinn þvert á móti
vinna að því að fjarlægja seinustu
leifar tekjujöfnunar skattkerfisins
með því að afnema persónuafslátt.
Línurnar í stjórnmálum eru því að
verða skýrari. Við jafnaðarmenn
munum í næstu kosningum etja
kappi við tvo íhaldsflokka sem láta
Georg Bush líta út sem vinstrimann
í skattamálum. Vonandi munum við
þá skipa fram fólki sem hefur mikinn
áhuga á efnahagsmálum og jöfnuði,
en minni áhuga á „þróun lýðræðis“.
Tekjujöfnun
Guðmundur Örn Jónsson fjallar
um launamun og skattkerfið
’Launamunur hefur auk-ist gífurlega hérlendis á
seinustu 10 árum en ef
skattkerfið væri eins og
tíðkast hjá vestrænum
þjóðum væri hann miklu
minni.‘
Guðmundur
Örn Jónsson
Höfundur er verkfræðingur.
UM ÞESSAR
mundir eru liðin tutt-
ugu ár síðan skipulögð
fræðsla hófst á vegum
Starfsfræðslunefndar
fiskvinnslunnar og var
þess sérstaklega
minnst með ráðstefnu
á Akureyri 10. febr-
úar. Nefndina skipa
fulltrúar frá Sam-
tökum atvinnulífsins,
Starfsgreinasambandi
Íslands og sjávar-
útvegsráðuneytinu.
Sjávarútvegsráðu-
neytið heldur utan um
námskeiðahaldið og er
starfsmaður í hluta-
starfi hjá ráðuneytinu
sem skipuleggur nám-
skeiðin með fyrir-
tækjum í fiskvinnslu
og stéttarfélögum
starfsmanna. Þá má
geta þess að sjáv-
arútvegsráðuneytið
fjármagnar að mestu
námskeiðin með árlegum fram-
lögum sem nema um 10 til 12 millj-
ónum.
Á þeim tuttugu árum sem liðin
eru hafa um 14 þúsund starfsmenn
lokið námskeiðunum. Um er að
ræða 40 stunda grunnnámskeið sem
fiskvinnslufólk hefur rétt á að sækja
á fyrsta starfsári. Þeir sem sækja
námskeiðin útskrifast sem sérhæfir
fiskvinnslumenn auk þess sem þeir
fá launahækkun eins og kveðið er á
um í kjarasamningum. Á þriggja
ára fresti eiga menn rétt á 8 stunda
upprifjunarnámskeiði, það eru þeir
sem lokið hafa grunnámskeiðinu.
Þá hefur nefndin einnig boðið upp
á sambærileg námskeið fyrir starfs-
menn fiskimjölsverksmiðja og ný-
lega hófust námskeið fyrir starfs-
menn fiskeldisfyrirtækja. Öll
námskeiðin fara fram á vinnutíma
starfsmanna. Stór hópur fisk-
vinnslufólks býr ekki við sömu kjör
og starfsöryggi og aðrir hópar
launafólks. Hins vegar er ljóst að
ákvæði í kjarasamningum varðandi
námskeiðahald er almennt betra í
kjarasamningum fiskvinnslufólks en
annarra ófaglærðra starfsmanna.
Á ráðstefnunni á Akureyri kom
fram almenn ánægja með hvernig til
hefur tekist með námskeiðahaldið
fram að þessu þrátt fyrir að alltaf
megi gera betur. Vilji er til þess að
tryggja þau enn frekar í sessi og
kom það fram í máli sjávarútvegs-
ráðherra og annarra aðila sem töl-
uðu á ráðstefnunni á Akureyri.
Námskeiðin hafa verið í
stöðugri þróun og nú
hefur verið ákveðið að
bjóða upp á val, þannig
að sex þættir af tíu
verði bundnir og hægt
verði að velja fjóra af
öðrum sex til að fylla 40
stunda námskeiðið. Áð-
ur var þetta ekki hægt,
þá byggðu námskeiðin
á tíu fjögurra stunda
þáttum.
Það hefur ekki farið
fram hjá neinum að
veruleg fjölgun er-
lendra starfsmanna
hefur orðið í fiskvinnslu
á Íslandi. Ekki er ólík-
legt að sá hópur sé um
20% af þeim sex þús-
und sem starfa í fisk-
vinnslu á Íslandi. Þá er
ekki talinn með sá
fjöldi erlendra starfs-
manna sem fengið hef-
ur íslenskan ríkisborg-
ararétt. Starfsfræðslunefndin hefur
brugðist við þessari þróun með því
að gefa kennsluefnið út á þremur
tungumálum, það er á íslensku,
pólsku og ensku. Þannig vill nefndin
koma til móts við þá sem tala ekki
eða skilja íslenskt mál.
Það á að vera eðlileg skylda bæði
gagnvart starfsmönnum og vegna
þróunar og nýsköpunar atvinnulífs-
ins að gefa þeim sem komnir eru út í
atvinnulífið og hafa litla formlega
viðurkennda menntun nýtt tækifæri
til náms. Þar gegna fiskvinnslu-
námskeiðin ekki síst ákveðnu hlut-
verki.
Þá má geta þess að námskeiðin
hafa vakið athygli erlendis og hafa
fulltrúar m.a. frá Noregi, Kanada og
Bandaríkjunum komið í heimsókn
til Íslands til að kynna sér uppbygg-
ingu námskeiðanna. Full ástæða er
til að þakka þeim sem komu að því
að hrinda námskeiðunum í fram-
kvæmd fyrir þeirra brautryðj-
endastarf og framlag til starfs-
menntunar fiskvinnslufólks. Án
þessa fólks og fjárhagslegs stuðn-
ings frá sjávarútvegsráðuneytinu
hefði þessi skipulagða fræðsla fisk-
vinnslufólks ekki orðið að veruleika.
Starfsmenntun í
fiskvinnslu
Aðalsteinn Á. Baldursson
fjallar um fræðslu í fiskvinnslu
Aðalsteinn Á.
Baldursson
’Á þeim tuttuguárum sem liðin
eru hafa um 14
þúsund starfs-
menn lokið nám-
skeiðunum.‘
Höfundur er form. matvælasviðs SGS
og nefndarmaður í starfsfræðslu-
nefnd fiskvinnslunnar.