Lesbók Morgunblaðsins - 03.02.2007, Blaðsíða 6

6 LAUGARDAGUR 3. FEBRÚAR 2007 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Maríu Kristjánsdóttur
majak@simnet.is
É
g fer ekki með Isabellu til
indíánaættbálksins.
Ég fer ekki til hellisins
„Guacharo“, fegursta
staðar í heimi. Guachoro
heitir fuglinn sem býr í
flokkum í þeim helli.
Hann er blindur og flýg-
ur út þegar dimmir í leit að ávöxtum ákveðinna
pálmategunda og trjáa. Kemur aftur í morguns-
árið og unir sér yfir daginn í hellinum við að
spýta út úr sér fræjum og að melta fenginn. Af
fræjum og fuglaskít vex svo áttatíu metra hár
gróður því það rennur lækur um hellinn. Að
vaka og bíða þess að fuglarnir snúi aftur í flokk-
um er það sem við vildum sjá.
Ég fer nokkrum dögum fyrr en ætlað var til
Caracas.
Caracas
„Við höldum kyrru fyrir, querido hermano, í nokkra
mánuði í Caracas. Hér erum við í guðdómlegu og auð-
ugu landi. Undursamlegar plöntur,skröltormar , tígr-
isdýr, apar, páfagaukar og margir hálfvilltir indíánar,
mjög fallegur og áhugaverður kynstofn. Í Caracas
vegna þess hve nálægt hún liggur snæviþöktum fjöll-
um er svalasta og heilsusamlegasta loftslag í Am-
eríku.“
(Alexander Humboldt fyrir 200 árum)
Ég hef komið hér áður að kvöldi. Við ókum þá
upp frá flugvellinum, ströndinni upp í 900 metra
hæð inní dalinn þar sem Caracas teygir sig 25
kílómetra löng milli lágra brattra fjalla á bökk-
um árinnar Guaire. Þjóðvegurinn dimmur, um-
ferðin þung, bílarnir margir, sumir gamlir,
ryðgaðir, að hruni komnir,frá sjötta áratugnum.
Flutningabílarnir einnig komnir til ára sinna.
Flutningar allir á þjóðvegum eða á skipum því í
fjallendu og skógivöxnu landinu er ekkert lest-
arkerfi og flugvélar ekki mikið notaðar. Það er
líka ódýrt að aka, 300 krónur íslenskar kostar
að fylla tankinn á Pajerojeppa.
Á hæðunum meðfram veginum dreifast dauf
rafmagnsljós einsog litlar stjörnur eða eld-
flugur, „belti eymdarinnar“ segir Símon. Fá-
tæklingarnir sem streymt hafa alla tuttugustu
öldina til höfuðborgarinnar og hvergi fengið inni
hafa numið þarna land. Í fyrstu hrúguðu þeir
upp pappa eða bárujárni til hafa eitthvert skjól
en nú hefur mörgum þeirra tekist að breyta
hreysunum í múrsteinssmáhýsi. Þetta eru fjöl-
mennustu fátækrahverfi í Rómönsku–Ameríku
og nefnd barrios, braggahverfi. Smáhýsin
standa hvert upp við annað í snarbröttum hlíð-
um og hefur ekki verið þjónað af opinberum
orku eða vatnsveitum; hér eru engar lagðar göt-
ur og frárennsliskerfi er ekkert. Menn hafa orð-
ið sér úti um rafmagn með því að tengja ólög-
lega í næsta finnanlegan ljósastaur í
nærliggjandi hverfum og vatn með því að brjót-
ast niður í vatnsleiðslur er liggja milli borg-
arhluta. Stuldurinn á vatni leiðir til þess að
vatnið streymir út, þjóðvegir bólgna upp og
brotna undan þrýstingnum. En alvarlegast er
þó að byggingarnar í hlíðunum hafa eytt öllum
gróðri er bindur jarðveginn. Á regntímabilinu í
miklum rigningum gerast því hér skelfilegir
hlutir. Lækir verða að stórfljótum og aur-
skriður velta fram sem sópa með sér húsum,
fólki og dýrum. Á akstri okkar til Barcelona
verðum við áþreifanlega vör við afleiðingarnar
af stórfelldri gróðureyðingunni. Við lendum í
mikilli umferðarteppu á stað þar sem und-
irstöður stærstu brúar í Rómönsku-Ameríku
hafa gefið sig vegna jarðvegsskriðs og hún
hrunið. Á lúsarhraða er ekið eftir krókaleiðum
og gegnum vinnusvæði því verið er að end-
urreisa brúna; í skini bílljósanna birtast þá í
hrönnum íbúar hæðanna með fangið fullt af
vörum: vatni í plastdunkum, vasaljósum, blæ-
vængjum,lyklakippum, geisladiskum; fólk á öll-
um aldri, mest þó ungt, myndarlegt fólk klætt í
einkennisbúning alþjóðavæðingarinnar, galla-
buxur og bol, sem þræðir lipurlega á milli
bílanna, öruggt í fasi, augnaráðið vökult, sumir
kallandi upp vörur sínar. – Feldu myndavélina,
segir Simon skipandi. Og ég hlýði án þess að
spyrja í þetta fyrsta skipti sem ég varð var við
óttann við glæpi. Óttann við þá fátæku. Óttann
við þá sem koma ofan úr hæðunum. Sá ótti á sér
djúpar rætur. Alveg frá því Spánverjar ruddu
sér land meðfram ánni á sextándu öld og hröktu
frumbyggjana, indíánaþjóðflokkana sem þar
bjuggu, uppí hæðirnar. Gömul þjóðsögn er til
um „Daginn þegar fjallstopparnir koma niður“.
Caracas sem fyrir þremur áratugum taldist
til öruggustu stórborga allt þar til olían féll í
verði og þjóðin hrapaði niður í fátækt, er nú
sögð ein af hættulegustu borgum í Rómönsku-
Ameríku. Líkt og í Barcelona hafa einstaklingar
brugðist til varna: öryggisþjónustu fyrirtæki
hafa sprottið upp, öryggisbúnaður, ljóskastarar,
lásar og múrar og rafmagnsgirðingar. Heilu
hverfunum og götunum er lokað með varð-
stöðvum og ókunnugum bannað að fara um
hverfið. Flest eru þetta marmarahvít hverfi efri
stéttar en líka fátækari hverfi. Og á tímabili
skiptist borgin í nær tvo hluta. Í austurbænum
bjó fólk Chavezar og þangað máttu engir and-
stæðingar hans koma, og í vesturbænum vörð-
ust menn með því að koma sér upp einkaher-
sveitum og íhuguðu jafnvel að nota aðferðir
miðalda ef ráðist yrði á þá og hella heitri olíu úr
tunnum yfir andstæðingana. Mexíkóski fé-
lagsfræðingurinn Pedro García Sanches, sem
gert hefur rannsókn á Caracas, hefur reynt að
skilgreina hvaða áhrif þessi uppskipting og ein-
angrun hefur haft á félagslega sýn borgarbúa:
Hún hefur haft í för með sér sundrungu hins opinbera
rýmis, myndað djúpa gjá í upphaflegu hugmyndina
um borgina sem lýðræðislegt rými samveru og hreyf-
ingarfrelsis. Ný form félagslegrar aðgreiningar hafi
verið búin til, samfélag skapast sem einkennist af
gagnkvæmu eftirliti. Því má lýsa sem einkavæðingu
borgarlífsins. Borgarhlutar og hverfi leita til baka til
sjálfra sín vegna þeirra hugmyndar að hvert hverfi og
hver bústaður verði sem lokað samfélag að vernda
sig gegn ógninni að utan. Sá siður að loka sig af
vegna ótta viðheldur sér þar sem hann eykur á ótt-
ann við aðra.
Í birtu og við fyrstu sýn er Caracas, þessi sjö
milljóna manna borg, skelfileg. Skelfilega ljót.
Sundurskorin af hraðbrautum þar sem allir
keyra með hávaða og látum. En komast aldrei
nema örlítinn spöl í einu, svo mikil er umferðin.
Hundar og mannfólk, börn gangandi við veg-
arkanta þar sem rusl liggur í hrönnum. Ljótir
skýjakljúfar stinga sér upp úr byggðinni; risa-
stór pepsimerki trónandi einsog frelsisstytta á
einum, súkkulaðikanna merkt Nescafe á öðrum.
Það var byrjað að byggja þá á sjötta og sjöunda
áratugnum þegar heimsmarkaðsverð á olíu
steig í himinhæðir og verktakar og fjárfestar
gripnir gullgrafaraæði, rústuðu miðbæinn og
rifu niður flest lágu húsin frá nýlendutímanum.
Hús hjúkrunarfræðingsins Patriciu Valdiviu
og manns hennar arkitektsins Juan Jose Perez
Rancels stendur efst í fjallshlíð er snýr frá
Caracas og í þessu landi þar sem allir hafa sinn
afmarkaða bás þá tilheyrir þetta fjall lægri
millistétt. Hér er hvorki loftkæling, né jeppar,
stálháfar og leðursófasett en hér er dásamlegt
útsýni frá veröndinni, úr hengirúminu, yfir
endalaus skógivaxin fjöll, fjölbreytt tónlist,
bækur og umræður frá morgni til kvölds um
Dalai Lama, Jesú Krist, sorgir fjölskyldunnar,
byggingarlist og heilsugæslu og Chavez auðvit-
að sem er gagnrýndur harkalega; fjarlægð
þessa húss frá miðbænum svipuð og úr Mos-
fellsbæ á Lækjartorg en það getur tekið tvo
tíma að komast þangað ef dagurinn er slæmur.
Það er því erfitt en öruggt að búa hér.
Juan Jose gerist leiðsögumaður minn til
þeirra vinja og fallegu staða sem þrátt fyrir allt
leynast í þessari borg, sem reynist svo einsog
mörg ógn áhugaverð – og mest skoðum við hús.
Þegar komið er niður af fjallinu er keyrt í
gegnum fyrsta barriosa-hverfið. Þar alveg við
veginn áttstrent tveggja hæða rautt múrsteins-
hús, með bláum listum og þaki. Á því borði sem
á stendur: Mision barrio adentro. Sem hægt er
að útleggja: aðgerð innan hverfisins en merkir í
reynd heilsugæslustöð. Það var ein fyrsta að-
gerðin sem hrint var í framkvæmd af Boliv-
arhreyfingunni. Í barriosa-hverfunum hafði
aldrei verið nein heilsugæsla, innlendir læknar
sem allir eru í einkarekstri þorðu ekki þangað
inn af ótta við skæruliða sem áttu þar athvarf,
glæpaklíkur og eiturlyfjasjúklinga. Þeir þorðu
ekki heldur eða hugnaðist ekki launin þegar
heilsugæslustöðvar voru reistar í öllum hverf-
unum. Þær eru reknar af íbúum sjálfum en í
þeim starfa nú kúbanskir læknar og hjúkr-
unarfræðingar og í staðinn fær kúbanska þjóðin
niðurgreidda olíu. Á þeim átta árum sem þær
hafa starfað hefur ungbarnadauða nær verið út-
rýmt.
Mision Robinson,Mision Ribas, Mision Sucre, Mision
Mercal, Mision Habitat, Mision Guaicaipuro, Mision
Zamara, Mision Vuelta al Campo, Mision Arbol, Mision
Ciencia, Mision Vuelvan Caras,Mision Madres de Bar-
rio…
Mision Madres de Barrio er beint sérstaklega
að fátækt meðal einstæðra mæðra. Samkvæmt
stjórnarskránni hafa konur rétt á hús-
mæðralaunum og geta tekið lán í sérstökum
kvennabönkum. Fátækustu húsmæðurnar eiga
rétt á 16.000 kr í laun á mánuði. (Í fyrsta skipti í
sögunni eiga einnig allir íbúar Venezúela rétt á
eftirlaunum þó lág séu.) Mision Robison er að-
gerð þar sem sjálfboðaliðar um allt land kenna
ólæsum á öllum aldri að lesa og skrifa og var
sett á laggirnar 2003 – í dag er talið að ólæsi sé
útrýmt í landinu svo mikill var áhuginn. Mision
Ribas reynir að virkja þá sem dottið hafa út úr
skólakerfinu og veitir framhaldsskólamenntun.
Alþýðuháskólar, nokkurs konar skemmri skírn,
hafa verið opnaðir í sagnfræði, tónlist, bók-
menntum og listum. Mision Mercal sér um að
útvega nauðsynlega gæðamatvöru á viðráð-
Er eitthvað að óttast?
Í þriðju og síðustu ferðagrein höfundar um
Venesúela er dvalið í höfuðborginni Caracas,
einni af hættulegustu borgum Suður-
Ameríku. En hvað er að óttast? Þegar vel er
að gáð er unnið að ýmiss konar umbótum og
börn eru að leik. Fólk segir líka skoðanir sín-
ar óhrætt, ekki síst á Chavez sem sumir óttast
kannski meira en annað.
Venesúela