Lesbók Morgunblaðsins - 03.02.2007, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 3. FEBRÚAR 2007 11
Eftir Önnu Sigríði Einarsdóttur
annaei@mbl.is
Það felst viss siðferðisleg rotnuní því að afneita þjóðarmorði þó
að slík afneitun eigi sér stað allt um
kring. Tyrkneski rithöfundurinn
Elif Shafak virðist til að mynda
vera þeirrar skoðunar að sitthvað
sér rotið í heimalandi hennar, en
sjötta skáldsaga hennar The Bast-
ard of Istanbul, sem er önnur bókin
sem Shafak ritar á ensku, hefur
vakið hörð viðbrögð íhaldssinna í
heimalandi hennar enda margir
sem vilja neita harðri meðferð
Tyrkja á Armenum. Í The Bastard
of Istanbul fer hin armenska Arm-
anoush, sem búsett er með for-
eldrum sínum í Bandaríkjunum,
sem ferðamaður til Istanbúl og
uppgötvar þar myrka sögu fjöl-
skyldu sinnar sem hún hafði litla
sem enga hugmynd um. Tyrkland
og ferðamenn koma líka við sögu í
bók Christoph Peters, Das Tuch
aus Nacht sem þýdd hefur verið á
ensku sem The Fabric of Night, en
þessi saga, sem lítur um margt út
fyrir að vera spennusaga, þver-
brýtur hins vegar hefðbundnar
spennusagnareglur og kemst vel
upp með það.




Ferðalög koma líka við sögu íferðadagbók Ingólfs Ein-
arssonar Í náttúrunnar stórbrotna
ríki sem Ferðafélag Íslands gefur
út. Þar segir frá ferðum Ingólfs um
Brúaröræfi og í Öskju sumarið
1954 og er ferðin, sem var farin í
árdaga ferða á fjallabílum inn á há-
lendi Íslands, örugglega ein af þeim
fyrstu sem farnar voru í Kára-
hnjúka.




Fræðibókmenntir lenda sjaldnastofarlega á metsölulistum en
gegna engu að síður þörfu hlutverki
fyrir háskóla- og fræðimanna-
samfélagið og komu tvær slíkar ný-
lega út á vegum
Háskólaútgáf-
unnar. Af er-
lendri rót – Þýð-
ingar í blöðum
og tímaritum á
íslensku 1874–
1910 –
Studia Is-
landica 59 eftir
Svanfríði Larsen
tekur á miklum
vexti í útgáfu prentmiðla á síðustu
áratugum 19. aldar og í upphafi
þeirrar tuttugustu. En útgáfunni
fylgdi stóraukin þýðingastarfsemi,
jafnt á skáldsögum, smásögum,
ljóðum og hagnýtum textum. Saga
stærðfræðináms hér á landi frá 13.
öld til 20. aldar er þá rakin í bók
Kristínar Bjarnadóttur Mathemati-
cal Education in Iceland in Hi-
storical Context – Socio-Economic
Demands and Influences og og fá
þar sérstaka athygli straumhvörfin
sem urðu er stærðfræðingarnir
Björn Gunnlaugsson og Ólafur
Daníelsson mótuðu kennslu
Reykjavíkurskóla hvor á sinni öld.




Skáldsagan The Glass Books ofthe Dream Eaters eftir G. W.
Dahlquist er frumraun höfundarins
á skáldsagnasviðinu. En gagnrýn-
andi Daily Telegraph segir Da-
hlquist, sem sýnir mikið ímynd-
unarafl í skrifum sínum,
óumdeilanlega vera hæfileikaríkan
höfund. Í þessari fyrstu sögu nái
efnistök hans, sem lýsi í smáat-
riðum ógnvænlegri tilraun til
heimsyfirráða, hins vegar ekki fylli-
lega að skila því sem lesandinn ætl-
ast til.
Bækur
Elif ShafakChristoph Peters
Svanfríður Larsen
Eftir Þröst Helgason
throstur@mbl.is
Seinasta bókaflóð var mikið ljóðabókaflóð ogljóðið virðist rata til fleiri en sinna. Þettasagði Þorgerður E. Sigurðardóttir í erindisem hún flutti á rannsóknarkvöldi Félags
íslenskra fræða sl. miðvikudagskvöld í húsi Sögu-
félagsins. Erindið nefndi hún Eftir flóðið en þar dró
hún, að eigin sögn, „tíu misáreiðanlegar ályktanir
um bókaárið 2006“.
Til merkis um uppgang ljóðsins benti Þorgerður
á bók Ingunnar Snædal, Guðlausir menn: hugleið-
ingar um jökulvatn og ást, sem naut mikillar at-
hygli, var vinsæl meðal dómnefndarmanna ýmissa
verðlauna og seldist að auki vel, óvenjulega vel mið-
að við ljóðabækur yfirleitt.
Þorgerður taldi bók Ingunnar sanna að það væri
markaður fyrir ljóðabækur, þvert ofan í það sem
bókaútgefendur hefðu gefið í skyn. Þorgerður, sem
er bæði gagnrýnandi og starfsmaður í bókabúð,
benti hins vegar á að engin ljóðabók hefði verið
meðal söluhæstu bóka síðasta árs.
En síðasta ár var sannarlega ljóðaár, það komu
út óvenjulega margar ljóðabækur, að minnsta kosti
rötuðu fleiri þeirra inn í umræðuna. Og tvær þeirra
voru tilnefndar til Íslensku bókmenntaverð-
launanna sem er óvenjulegt. Hvort þetta segir eitt-
hvað til um stórbætta stöðu ljóðsins er erfiðara að
segja. Fundarmenn voru á því að ljóðið hefði fengið
aukinn byr allra síðustu ár, meðal annars fyrir til-
komu Nýhil-hópsins sem hefði efnt til ljóða-
upplestra en þeir hafa lengi ekki verið mjög algeng-
ir. En er í raun hægt að segja að ljóðið rati til fleiri
en sinna? Ljóðabækur eru ekki meðal mest seldu
bókanna. Sjálfur verð ég ekki mikið var við það að
fólk vilji ræða um ljóðabækur, en það eru allir að
spyrja út í nýjustu bókina hans Arnaldar. Og
reyndar Braga Ólafssonar líka. Þorgerður sagði að
Bragi hafi orðið óskabarn íslenskra lesenda á síð-
asta ári.
En kannski er það enn meiri frétt að Þorgerður
sagði að tími innbundinna þýddra bókmennta gæti
verið liðinn, að minnsta kosti í bili. Af nýjum þýð-
ingum komust aðeins þrjár á lista Eymundsson yfir
fimmtíu mest seldu bækurnar: Viltu vinna milljarð
eftir Vikas Swarup, Leyndardómur býflugnanna
eftir Sue Monk Kidd og Stutt ágrip úr sögu trak-
torsins á úkraínsku eftir Marina Lewycka. Stórhöf-
undar á borð við Paul Auster, Ian McEwan, Emily
Brontë og Mary Shelley komast ekki á listann. Fyr-
ir nokkrum árum seldust innbundnar þýddar bæk-
ur eftir Auster, McEwan, Kundera, Allende, Mar-
quez og fleiri mjög vel. Skýringin er óljós.
Þorgerður hafði hana ekki á takteinum en benti á
að þýðingar í kilju fylla stóran hluta metsölulistans
svo sem eins og Flugdrekahlauparinn, Munkurinn
sem seldi sportbílinn sinn, Skuggi vindsins, Hroki
og hleypidómar, Alkemistinn og fleiri og fleiri.
Margar þessara bóka eiga það sameiginlegt að hafa
komið út innbundnar en selst lítið í því formi. Hluti
skýringarinnar kann að vera sá að fólk lesi þessar
bækur á frummálinu eða ensku. En Þorgerður
benti á að það hefði venjulega haldist í hendur að
þýddar bækur seldust einnig sem enskar bækur.
Þarna virðist ekki vera um sama markhóp að ræða.
Vonandi verður þessi þróun ekki til þess að þýð-
ingum á erlendum bókmenntum fækki enn frekar á
útgáfulistum forlaganna.
Og jafnvel enn meiri frétt er að Þorgerður benti
á að gildi bókmenntaverðlauna væri að rýrna veru-
lega. Einkum taldi hún að tilnefningar skiptu
minna máli en áður, ekki síst til Íslensku bók-
menntaverðlaunanna. Sagðist hún hafa orðið vör
við að gullni miðinn sem límdur væri á tilnefndar
bækur hefði lítil áhrif á sölu bókanna. Það hefði
hins vegar sýnt sig að sú bók sem hlýtur verðlaunin
sjálf selst talsvert meira en ella. Dró Þorgerður þá
ályktun að aðstandendum Íslensku bókmennta-
verðlaunanna, bókaútgefendum, væri óhætt að
hætta að tilnefna bækur til verðlaunanna í kapp-
hlaupi við tímann um mánaðamótin nóvember-
desember. Bókaútgefendur sem voru viðstaddir er-
indið tóku undir þetta sjónarmið. Svo virðist sem
fjöldi verðlauna sé orðinn það mikill að bókakaup-
endur og lesendur séu hættir að velta þeim mikið
fyrir sér, verðlaunamarkaðurinn virðist hafa ofmet-
tast. Líklega væri þó hægt að endurvekja ákveðinn
spenning í kringum Íslensku bókmenntaverðlaunin
með því að endurhugsa framkvæmd þeirra, færa
tilnefningar fram yfir áramótin, jafnvel fram í
mars. Þá gætu þær fengið meiri athygli og afhend-
ing verðlaunanna gæti til dæmis orðið einn af há-
punktunum á Degi bókarinnar 23. apríl.
» Og jafnvel enn meiri frétt er
að Þorgerður benti á að gildi
bókmenntaverðlauna væri að
rýrna verulega. Einkum taldi hún
að tilnefningar skiptu minna máli
en áður, ekki síst til Íslensku bók-
menntaverðlaunanna.
ERINDI
Uppgjör á flóði
Eftir Þröst Helgason
throstur@mbl.is
D
avid Foster Wallace hefur á rúm-
um áratug orðið einn af helstu
rithöfundum Bandaríkjanna.
Velgengnina á hann einkum að
þakka skáldsögunni Infinite Jest
sem kom út árið 1996. Með henni
skrifaði hann sig inn í hefð langra og breiðra
skáldsagna sem eru varla skrifaðar annarsstaðar
en í Bandaríkjunum um þessar mundir. Bókin er
1079 blaðsíður og erfið aflestrar. Wallace skrifar
langar málsgreinar, notar flókið orðfæri og mikið
af útúrdúrum og formlegum tilraunum þannig að
oft er ekki hlaupið að því að átta sig á framvindu
textans. Að þessu leyti hefur bókinni verið líkt við
móderníska klassík eftir Musil og Joyce en líka
skrif Williams Gaddis sem, ásamt Thomas Pync-
hon og fleirum, hefur mótað hið bandaríska harð-
kjarnapómó. Svo óárennileg hefur Infinite Jest
þótt að það hefur talist ótvírætt gáfumerki að geta
sagt eitthvað um innihaldið. Hér verður ekki ráð-
ist í það verkefni en þess í stað skoðað glænýtt
greinasafn eftir Wallace, Consider the Lobster
(2006), sem er ekki næstum því jafn hart undir
tönn en ber þó mörg af einkennum höfundarins.
Tennisleikari með nef fyrir
stærðfræðilegri rökfræði
Eins og margir bandarískir rithöfundar hefur
Wallace stundað ritgerðasmíð með skáldskapnum
og þannig tekið virkan þátt í umræðu um bæði
þjóðfélagsmál og bókmenntir. Þessi hefð fyrir rit-
gerðaskrifum bandarískra rithöfunda er senni-
lega ekki síst til komin af því að í landinu er gefinn
út fjöldi tímarita og blaða sem leita mjög mikið til
rithöfunda um skrif (greinarnar í Consider the
Lobster birtust allar fyrst í tímaritum á borð við
Rolling Stone, Harpers Magazine og Atlantic
Montly). Í bókmenntatímaritum og menning-
arblöðum af ýmsu tagi er til dæmis algengt að
starfandi rithöfundar séu fengnir til þess að skrifa
ritdóma eða annars konar umfjöllun um bækur.
Nokkrar slíkar greinar eru í greinasafni Wallace,
meðal annars hörð gagnrýni á John Updike sem
Wallace kallar narkisískan stórkall en líka gríð-
armikil grein um nýja orðabók um bandaríska
málnotkun og öllu styttri en ekki síður áhugaverð
grein um bókmenntategund sem Wallace segist
lesa mikið, ævisögur íþróttamanna. Í greininni
fjallar hann um ævisögu ungrar tennisstjörnu og
reynir að útskýra hvers vegna bækur af þessu
tagi eru nánast und-
antekingarlaust arfa-
vondar. Hann kemst að
þeirri niðurstöðu að
þessar bækur forðist í
mörgum tilfellum að
fjalla um hinar drama-
tísku og dökku hliðar
íþróttalífsins, erfiðleik-
ana sem tengjast lík-
amlegum meiðslum og
kannski ekki síst álag-
inu sem er á stjörn-
unum. Áherslan sé fyrst
og fremst á að viðhalda
eða búa til stjörnuímynd
viðkomandi íþróttamanns
með því að lýsa í þaula lík-
amlegum yfirburðum,
andlegum styrk og óbilandi sigurviljanum. Þetta
sé það sem dragi lesendur að þessum bókum, þeir
vilja lesa hetjusögur. Það liggur með öðrum orð-
um sama markaðshugsun á bak við þessa tegund
bóka og Hollywoodmynda.
En áhugi Wallace á þessari bókmenntategund
kemur fyrst og fremst til af því að hann var sjálfur
mjög efnilegur tennisleikari á námsárum sínum.
(Af myndum að dæma lítur hann reyndar miklu
frekar út fyrir að vera leikmaður í amerískum fót-
bolta en tennis.) Námshæfileikar hans voru hins
vegar meiri. Hann útskrifaðist með láði frá Am-
herst College í Massachusetts 1985, lauk síðan
meistaraprófi í skapandi skrifum frá Arizona-
háskóla og stundaði að endingu framhaldsnám í
heimspeki við Harvard. Lengi vel leit reyndar alls
ekki út fyrir að hann legði skáldskap fyrir sig
vegna þess að stærðfræðileg rökfræði virtist
liggja mjög vel fyrir honum. Upp úr tvítugu fékk
hann þó leiða á þeirri kúnst og settist við skriftir
eins og upp úr þurru.
Sérkennileiki Bandaríkjanna
Rökfræðin hefur eigi að síður sett mark sitt á
bækur Wallace. Stundum er talað um stærð-
fræðilega byggingu sagna hans sem takist samt
að ögra rökrænni hugsun. Í greinunum sem birt-
ast í Consider the Lobster birtist þessi útpælda
nákvæmni ekki síst í óvenjulega mörgum og viða-
miklum neðanmálsgreinum en þær má finna í
mörgum bóka hans (og hafa þaðan smitast inn í
skáldverk annarra höfunda á borð Paul Auster og
Dave Eggers). Neðanmálsgreinarnar eru oft ansi
sérviskulegar staðreyndatalningar, stundum orð-
skýringar eða eins konar útúrsnúningar á orðum
en í sumum tilfellum mynda þær hreinlega annan
heim undir yfirborði textans eins og í síðustu
greininni, Host, sem fjallar um útvarpsmanninn
John Ziegler. Í þeirri grein eru athugasemdirnar
reyndar ekki neðanmáls heldur innan ramma í
meginmálinu sem gerir yfirbragð greinarinnar
vísindalegt eða tæknilegt.
Þessar formlegu tilfæringar eru ekki einar um
að gera skrif Wallace frumleg. Hann nálgast fjöl-
breytt viðfangsefni svo sem kynlífsiðnaðinn, hum-
arhátíð í Main, fyndni Kafkas og John McCain
forsetaframbjóðanda á þann hátt að þau virðast
innihalda nýja möguleika.
Bandarísk stjórnmál hafa lengi verið sérstakt
áhugamál Wallace en í greininni um forseta-
frambjóðandann leitar hann meðal annars að
svari við því hvers vegna ungt fólk hafi ekki áhuga
á að taka þátt í kosningum í Bandaríkjunum. Ein
ástæðan virðist ósköp einfaldlega vera sú að ungt
fólk sér í gegnum mælskufræðina sem beitt er í
pólitík og handan við hana sé afskaplega lítið að
sjá eða finna sem gæti hugsanlega vakið áhuga
þessa fólks á að taka þátt í kosningum. Innihalds-
leysi sé með öðrum orðum að ganga af banda-
rískri pólitík dauðri. Það virðist reyndar líka vera
nokkuð góð skýring á því hvers vegna íslensk póli-
tík er fremur óaðlaðandi og lítt áhugaverð.
Þeir sem hafa lesið eða reynt að lesa Infinite
Jest hafa ef til vill ekki þá tilfinningu fyrir Wallace
að hann sé fyndinn höfundur. Þar villir sennilega
erfiðleikastigið nokkuð sýn en umrætt greinasafn
er tvímælalaust hinn mesti skemmtilestur. Af
þeirri ástæðu er það líka ágætur inngangur að
Wallace um leið og það er tvímælalaust mjög góð-
ur lykill að bandarísku samfélagi nú um stundir,
að minnsta kosti er mjög áhugavert að sjá lestur
eins af fremstu og skörpustu rithöfundum lands-
ins á sérkennileika þess.
Sérkennileiki Bandaríkjanna
David Foster Wallace er meðal áhugaverðustu
rithöfunda Bandaríkjanna um þessar mundir en
hann sendi nýlega frá sér greinasafnið Consider
the Lobster. Bókin er eins konar lykill að banda-
rísku samfélagi og sérkennileika þess en um leið
er það ágætur inngangur að þessum sér-
kennilega en heillandi rithöfundi.
David Foster Wallace „Lengi vel leit reyndar
alls ekki út fyrir að hann legði skáldskap fyrir
sig vegna þess að stærðfræðileg rökfræði virtist
liggja mjög vel fyrir honum.“
Consider the Lobs-
ter Greinasafnið er
góður inngangur að
skrifum Wallace.